Köylere Hizmet Götürme Birlikleri

Sadece köyler arasında kurulan bu birlikler kırsal alana hizmet götürmede etkin bir araçtır (Gönül, 1977: 51). Sayıca en fazla olan KHGB, yurt geneline yayılmış durumdadırlar. Köy birlikleri kırsal alana hizmet götürmede etkin bir araçtırlar. Başlıca faaliyet alanları; yol, içme suyu, sulama, elektrik, telefon ve benzeri konulardır (Ulusoy ve Akdemir, 2004: 284-285).

1961 Anayasası’nın 116. maddesi, yerel yönetimlerin kendi aralarında birlik kurmalarını ve bu birliklere ilişkin esasların, bu konuda çıkarılacak bir kanunla düzenleneceğini hüküm altına almıştır. Anayasa’nın yürürlüğe girmesinden bir müddet sonra 1964 yılında, Köy İşleri Bakanlığı’nın da kurulması ile birlikte yerel halkın hem maddi hem de işgücü desteği ile mülki idare amirlerinin önderliğinde, genellikle köy yolları, köy içme ve sulama suları gibi konularda faaliyet göstermek üzere KHGB kurulmuştur (Özhan ve Yeter, 1995: 11).

Komün yönetimin ilk örneği olarak kabul edilen köylerin gereksinimlerinin merkezi yönetim tarafından tam olarak karşılanamaması nedeni ile planlı kırsal kalkınma konusu ve kırsal alanların kalkınması giderek önem kazanmıştır. Kaynakların kırsal alanda rasyonel kullanımı ve köylük alanlarda artan ihtiyaçların karşılanabilmesi köyleri kendi aralarında işbirliği yapmaya ve dayanışmaya sevk etmiştir (Zengin, 1999: 165-166). Ancak, birden fazla köyü ilgilendiren çalışmaların yürütülmesinde bir takım güçlüklerle karşılaşılmakta ve köylüler arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamada zorluklar çıkmaktadır. Hem merkezi yönetimin yükünü hafifletmek hem de gönüllü işbirliğine dayalı kırsal kalkınmayı sağlamak amacı ile KHGB kurulmuştur.

KHGB’ne 5355 sayılı kanunun 18. maddesinde: “İlçelerde, tarım ürünlerinin pazarlanması hariç olmak üzere, yol, su, kanalizasyon ve benzeri altyapı tesisleri ile köylere ait diğer hizmetlerin yürütülmesine yardımcı olmak, bizzat yapmak, yaptırmak ve kırsal kalkınmayı sağlamak üzere, tüm köylerin iştiraki ile o ilçenin adını taşıyan, köylere hizmet götürme birliği kurulabilir. Bakanlar Kurulu, bu konuda genel izin vermeye yetkilidir. Birlik başkanı merkez ilçelerde vali veya görevlendireceği vali yardımcısı, diğer ilçelerde kaymakamdır. KHGB meclisi, birlik başkanı başkanlığında, birliğe üye köylerin muhtarları ve o ilçeden seçilen il genel meclisi üyelerinden oluşur. KHGB encümeni birlik başkanının başkanlığında, meclisin kendi üyeleri arasından gizli oyla seçeceği iki il genel meclisi üyesi ve iki köy muhtarı olmak üzere beş kişiden oluşur.” hükmüyle yer verilmiştir.

Ayrıca kanunda il özel idaresi ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarının, köye yönelik hizmetlerine ilişkin yapım, bakım ve onarım işlerini kendi aralarında yapacakları anlaşmaya göre KHGB aracılığı ile gerçekleştirecekleri ve böylelikle

gerekli kaynağın bu birliklere aktarılacağı aynı zamanda söz konusu işin, birliğin tabi olduğu esas ve usullere göre sonuçlandırılacağı da belirtilmiştir.

MİBK’nın 15. maddesinde birliklerin gelir kaynaklarından bazıları; birlik üyelerinin, birliğin kuruluş ve faaliyet giderlerine katılma payları, birlik meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler, genel, katma ve özel bütçelerden yapılacak yardımlar, taşınır ve taşınmaz malların kira geliri, yardım ve bağışlar, il özel idaresi bütçesinden ayrılacak pay şeklinde yer almış olup birlik giderlerinden bazıları ise; kanunlar ve tüzükle birliğe verilen görev ve hizmetleri karşılamak için yapılan harcamalar, birlik idaresinin yönetim ve personel giderleri, birlik meclisi ve birlik encümen üyeleri ile başkan ve başkan vekili yolluk ve diğer giderleri, özel kanun, birlik meclis kararı, ilan ve sözleşmelere dayanan harcamalar ile borçlar, temsil, tören ve ağırlama giderleri şeklinde açıklanmıştır (Arslan, 2003: 213).

2005 tarihli 5286 sayılı “Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Kaldırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün kaldırılması, merkez ve taşra teşkilatlarına ait yetki, görev ve sorumluluklarının, tüm personel, taşınır-taşınmaz mal ve hizmet binaları ile birlikte (İstanbul ve Kocaeli illeri hariç) il özel idarelerine devredilmesi nedeni ile köylerin içme suyu, yol, kanalizasyon gibi altyapı eksikliklerini gidermek üzere 2005 yılında yaşama geçirilen ve Cumhuriyet tarihinin en kapsamlı ve en büyük kırsal altyapı projesi olarak görülen Köylerin Altyapısının Desteklenmesi Projesi (KÖYDES) ile Köylere Hizmet Götürme Birlikleri’nin önemi artmıştır (Akıllı, 2017). KÖYDES Projesi ile birlikte köylerdeki altyapı sorunlarının çözüme kavuşturulmasında, köylülerin yaşam kalitelerinin arttırılmasında, az gelişmiş yerlerin sosyo-ekonomik kalkınmasında ve kırsaldan şehirlere göçün önüne geçilmesinde büyük oranda gelişim gözlenmiştir (Öğüt vd., 2008: 105).

Birlikler üye köylere yasalarla verilen hizmetlerin yerine getirilmesinde yardımcı olur veya gerektiğinde hizmetleri bizzat yaparlar. İlçe ve köy halkının yararına olan ekonomik, sosyal, eğitimsel, kültürel, sinai tesis ve hizmetleri yaptıkları gibi ilçenin ekonomik ve sosyal kalkınmasını sağlayacak, ürünlerini değerlendirecek her türlü sanayi ve ticaret kuruluşları kurar, işletir veya kuranlara yardımcı olur ve ortak olurlar. Köylülerle üretilen tarımsal ve hayvansal nitelikli her ürünün değerlendirilmesi,

pazarlanması faaliyetlerini yürütür, bu konularda diğer kuruluşlarla işbirliği yaparlar. İlçe ve köylerdeki yol, su, okul, lojman, cami, sağlık tesisi, köy konağı, kanalizasyon ve bunlara benzer her türlü hizmet ve yatırımları yapar ve yapanlara yardımda bulunurlar. İlçe ve köylerdeki her türlü eğitimsel, kültürel, sportif faaliyetleri ve hizmetleri ya bizzat yapar ya da yapan kuruluşlara yardımda bulunurlar (Zengin, 1999: 167).

Aşağıda Adıyaman Merkez Köylere Hizmet Götürme Birliği’nin yapmış olduğu hizmetlere yönelik bir tablo yer almaktadır.

Resim 2.2: KHGB’nin Hizmetlerine Dair Bazı Örnekler

Birlikler, yukarıda belirtilen hizmetleri yapmak için personel istihdam eder, her türlü araç ve gereç alır ve organizasyonlar kurarlar. Üye köyler, birliğinin amacı kapsamına giren ve birlik tarafından yapılması kararlaştırılan hizmetlerin yapılması için yardımcı olur ve o konuda yasalarla verilen görev ve yetkileri birliğe devrederler (Zengin, 1999: 167).

KHGB’nin önemli faydaları olduğunu söyleyen Ramazan Şengül konu ile ilgili şunları ifade etmiştir (Şengül, 2013: 76):

“Köylere Hizmet Götürme Birlikleri kırsal alandaki ölçek problemini aşmak üzere geliştirilen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımın hedefi tek tek köylerin kapasitesini aşan ortak sorunların çözümlenmesinin ilçe ölçeği üzerinden gerçekleştirilmesidir. Kırsal yerleşimi temsilen seçilmişlerin yer aldığı Köylere Hizmet Götürme Birlik modelinin en önemli avantajı somut ihtiyaçların belirlenmesini kolaylaştırıp politika tercihlerini birliklere bırakmasıdır. Farklı çıkarlar arasında uzlaştırıcı ve yönlendirici işlev gören merkezi yönetimin otoritesi ile yerel temsil gücünün birleştirildiği bu model, daha dinamik ve hızlı bir köy kalkınmasına elverişli imkanlar sunmaktadır.”

Sonuç olarak kırsal alanda özellikle de köylerde ortaya çıkan sorunlara yönelik adımlar bu birlikler aracılığı ile yapılmaktadır. Devlet ile halk arasındaki dayanışmanın en somut örnekleri olan bu birlikler ile hem kırsal kalkınma sağlanmakta hem de köylülerimizin yaşam standartlarının yükseltilmesi ve daha rahat bir yaşam sürmesi için çalışmalar yürütülmektedir. 2017 yılı itibari ile sayıları 450’yi bulan KHGB’nin işlevselliği köylerin gelişimine yönelik politikaların başarısında önem taşımaktadır.