ULUSAL YETERLİLİK SİSTEMİ VE TÜRKİYE YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ

Ulusal Yeterlilik Sistemi, Ulusal Meslek Standartlarının (UMS) ve bu standartlar veya uluslararası standartları temel alan Ulusal Yeterliliklerin hazırlanması, söz konusu Ulusal Yeterlilikler dikkate alınarak sınav ve belgelendirme ile akredite eğitim yapılması ve Ulusal Yeterlilik Çerçevesinin (UYÇ) oluşturulmasına yönelik faaliyetleri kapsar.

Ulusal Yeterlilik Sistemine ilişkin faaliyetler Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) koordinasyonunda yürütülmektedir.

1.1. Mesleki Yeterlilik Kurumu

MYK, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının ilgili kuruluşu olup, kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali özerkliğe sahip, özel bütçeli bir kamu kurumudur. Kurumun 5544 sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu kapsamında sayılan bazı görev ve yetkileri şu şekildedir:

45

• Ulusal Yeterlilik Sistemini kurmak ve işletmek,

• UMS ve Ulusal Yeterlilikleri hazırlayacak kurum ve kuruluşları yetkilendirmek,

• Ulusal Yeterliliklere göre sınav ve belgelendirme yapacak kurum/kuruluşları yetkilendirmek,

• Teknik ve mesleki alanlarda UMS’ye göre eğitim verilmesi amacıyla yükseköğretimde Yükseköğretim • Kurulu ile ortaöğretimde Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği yapmak,

• Ulusal Yeterliliklere göre eğitim ve öğretim kurumlarını ve programlarını akredite edecek kurumları belirlemek,

• Hayat boyu öğrenmeyi desteklemek ve teşvik etmek şeklinde sıralanabilir.

MYK faaliyetleri kamu kurumları ile çalışan ve işveren temsilcilerinin bulunduğu üçlü bir yapıda yürütülmektedir.

1.2. Ulusal Yeterlilik Sisteminin Unsurları ve Yürütülen Faaliyetler

Ulusal Yeterlilik Sistemi eğitim ve istihdam alanında önemli etkileri olan bir çalışma alanına sahiptir. Sistemin unsurlarını aşağıdaki şekilde gruplamak mümkündür:

• Ulusal Meslek Standartları • Ulusal Yeterlilikler

• Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi • Belgelendirme

• Ölçme-Değerlendirme • Eğitim Akreditasyonu

• Yabancı Yeterliliklerin Doğrulanması

1.3. Ulusal Yeterlilik Çerçeveleri ve Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi

Ulusal Yeterlilik Çerçevesi (UYÇ) kavramı ilk olarak Yeni Zelanda’da kullanılmıştır. Ancak, bu kavramın temelleri 1980’li yıllarda İngiltere’de eğitim alanındaki gelişmelere kadar dayanmaktadır.

UYÇ, esas olarak yeterliliklerin sınıflandırıldığı bir sistemdir. Yeterlilik çerçeveleri yeterlilikleri sınıflandırmakta; karmaşıklıklarına ve zorluklarına dayanılarak belirli seviyelere yerleştirmektedir.

Bir çerçevede bulunan seviyelerin sayısı ulusal veya uluslararası ihtiyaçlara bağlı olarak değişmektedir. Neredeyse bütün modern yeterlilikler, bireylerin bir yeterliliği elde etmek için sahip olmaları beklenen bilgi, beceri ve yetkinlik ifadelerinden oluşan öğrenme kazanımlarıyla tanımlanmaktadır.

Yeterlilikler, çerçeveler kullanılarak bir sınıflandırmaya tabi tutulduklarında bireyler, işverenler ve kurumlar tarafından daha kolay anlaşılır ve karşılaştırılabilir hale gelmektedir.

Son yıllarda yeterlilik çerçevesi kavramını benimseyen ülke sayısında belirgin bir artış olmuştur8. UYÇ’lerin uygulanması, etkili uluslararası örgütler ve ikili kuruluşlar tarafından büyük ölçüde desteklenmekte ve bu çalışmalar için para yardımları yapılmakta, hatta kredi desteği verilmektedir.

İlgili tavsiye kararında UYÇ kavramı şu şekilde açıklanmaktadır:

“Yeterliliklerin; başarılmış öğrenimlerin belirli seviyeleri için geliştirilmiş bir dizi ölçüte göre sınıflandırılmasını sağlayan, ulusal yeterlilik alt sistemlerini bütünleştirme ve koordine etmeyi, iş piyasası ve sivil toplum açısından yeterliliklerin şeffaflığını, kalitesini, yeterliliklere erişim ve ilerleme imkânlarını geliştirmeyi amaçlayan bir araçtır.”

5544 sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanununda ise UYÇ’nin tanımı şu şekilde ifade edilmiştir: “Ulusal Yeterlilik Çerçevesi, AB tarafından benimsenen yeterlilik esaslarıyla uyumlu olacak şekilde tasarlanan ve ilk, orta ve yüksek öğrenim dahil tüm teknik ve mesleki eğitim programları ile örgün, yaygın ve ilgili kurumların iznine dayalı programlarla kazanılan yeterlilik esaslarıdır.”

8 Bugün UYÇ hazırlayan, uygulayan, UYÇ fikrini değerlendiren veya bölgesel yeterlilikler çerçevelerine dâhil olan 120’yi aşkın ülke bulunmaktadır.

Hayat Boyu Öğrenme İçin Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi (AYÇ), ülkelerin yeterlilik sistemlerinin daha açık ve kolay anlaşılabilmesi için Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi tarafından 23 Nisan 2008 tarihinde bir tavsiye kararı9 ile resmi olarak kabul edilmiştir. AYÇ, yeterliliklerin işverenlerce, bireylerce ve kurumlarca daha iyi anlaşılmasını sağlayarak, işçilerin ve öğrenicilerin kendi yeterliliklerini diğer bir ülkede kullanabilmesinin yolunu açmaktadır.

AYÇ, hayat boyu öğrenmeyi geliştirmeye yönelik bir araç olarak, örgün ve yaygın eğitim ile informal öğrenme sonucu elde edilen tüm seviyelerdeki öğrenme çıktılarına hitap etmektedir. 8 referans seviye öğrenme çıktıları bazında tanımlanmaktadır. AYÇ, Avrupa eğitim ve öğretim sisteminin çok çeşitlilik gösterdiğini ve ülkeler ve kurumlar arasında kıyaslama ve işbirliği yapabilmek için öğrenme çıktılarına bir yönelimin gerekliliğini kabul etmektedir. Tavsiye kararında

§ AYÇ’nin referans aracı olarak kullanılması,

§ 2012’ye kadar, tüm yeni yeterliliklerin AYÇ seviyelerine uygun bir referans taşıması, § Öğrenme çıktıları/kazanımları yaklaşımı,

§ Yaygın ve informal öğrenmelerin tanınması, § Eğitim sisteminin AYÇ ile ilişkilendirilmesi, § Eğitim ve öğretimde kalite güvencesi,

§ Ulusal koordinasyon noktalarının belirlenmesi, önerilmektedir.

Çerçeveler farklı yapılarda ve şekillerde tasarlanabilmekte, ulusal ihtiyaçlara uygun şekilde tasarlanmaktadır. Şekil 1 ve Şekil 2’de İskoçya ve Fransa Yeterlilik Çerçevelerinin yapısı örnek olarak verilmiştir.

Şekil 1: İskoç Ulusal Yeterlilik Çerçevesi

47

UYÇ’ler işgücünün şeffaflığı ve biriktirilebilir yeterlilik anlayışını benimsemekte ancak bu sistem hakkındaki raporların çoğunda ülkeler dahilinde ve sektörler veya meslekler arası kariyer hareketliliklerine vurgu yapılmaktadır. Bu kapsamda, sistemler arası bir platform oluşturması, uluslararası şeffaflık ve hareketlilik açısından AYÇ önemli bir unsur olarak değerlendirilebilir.

Şekil 3: Avrupa Yeterlilikler Çerçevesinin Ulusal Yeterlilik Çerçevesinde Kullanımı

AYÇ kullanımını örneklemeye çalışırsak, bir İngiltere vatandaşının Fransa’daki bir pozisyona başvuruda bulunduğunu varsayalım. Bu durumda Fransa’daki şirket İngiltere vatandaşı adayın yeterliliğinin seviyesini anlayamadığı için bu kişiyi istihdam etmekten kaçınabilir. Ancak, AYÇ tam olarak uygulandığında, İngiltere vatandaşının sahip olduğu sertifika, AYÇ’deki bir seviyeye denk geleceği için İngiltere otoritelerinin kendi yeterlilik sistemlerinde AYÇ’deki ilgili seviyenin yerine karar vermiş olması sayesinde, Fransa’daki şirket İngiltere vatandaşının yetkinliğini daha net olarak anlayabilecek ve bu durumu Fransız yeterlilikleri ile kıyaslayarak istihdam kararını daha sağlıklı şekilde verecektir.

Tablo 1: Yeterlilik Çerçevelerinin Karşılaştırmada Kullanımı

Fransa Yeterlilik Çerçevesi AYÇ İngiltere Yeterlilik Çerçevesi

1 8 8 1 7 7 2 6 6 3 5 5 4 4 4 3 5 3 2 Karşılık gelecek seviye bulunmamaktadır. ^{2 1} Karşılık gelecek seviye bulunmamaktadır. ^{1 Giriş Seviyesi 3} Karşılık gelecek seviye

bulunmamaktadır. ^{Karşılık gelecek seviye} bulunmamaktadır. ^{Giriş Seviyesi 2} Karşılık gelecek seviye

bulunmamaktadır. ^{Karşılık gelecek seviye} bulunmamaktadır. ^{Giriş Seviyesi 1} Kaynak: http://ec.europa.eu/eqf/compare_en.htm Erişim 15 Kasım 2013

5544 Sayılı MYK Kanunu ve 2010 yılı Temmuz ayı içerisinde Bakanlar Kurulu kararı ile kabul edilen ve Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulan İstihdam ve Mesleki Eğitim İlişkisinin Güçlendirilmesi Eylem Planı (İMEİGEP) gereğince; Ağustos 2010’da MEB, YÖK ve MYK temsilcilerinden oluşan ve UYÇ’nin oluşturulması için gerekli kararların alınmasından sorumlu UYÇ Hazırlama Komisyonu kurulmuştur.

UYÇ’nin planlama ve geliştirme sürecine ilişkin faaliyetler UYÇ Hazırlama Komisyonunca yürütülmüştür. Yine Komisyon tarafından ülkemize özgü UYÇ’nin isminin Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi (TYÇ) olması kararlaştırılmıştır. TYÇ’nin uygulanmaya başlamasıyla birlikte;

a) Yeterlilikler arasındaki geçişler, önceki öğrenmelerin tanınması ve bireyin tüm kazanımlarının değerlendirilmesi kolaylaşacaktır.

b) İş piyasası için daha nitelikli işgücüyle gelen bir katma değer; öğrenenler ve bireyler için daha fazla istihdam imkânı ve öğrenme olanaklarına erişim fırsatı; eğitim ve öğretim kurumları için kalite referansları ve ulusal/uluslararası referanslandırma olanakları sunulacaktır.

c) Yeterliliklerin uluslararası alanda tanınırlığını ve şeffaflığını sağlayarak bireylerin hareketliliği desteklenecektir.

d) Toplumun giderek çeşitlenen gereksinimlerini karşılamak için yeni yeterliliklerinin geliştirilmesine sağlam bir temel sunulacaktır.

Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi, “İlk, orta ve yükseköğretim dâhil, mesleki, genel ve akademik eğitim ve öğretim programları ve diğer öğrenme ortamlarında kazanılan tüm yeterlilik esaslarını tanımlayan, AYÇ ile uyumlu olacak şekilde tasarlanan Türkiye’nin ulusal yeterlilik çerçevesidir.”

ü Türkiye’deki yeterlilikleri tanımlamak ve karşılaştırmak,

ü Kalite Güvencesi sağlanmış tüm yeterlilikleri kapsayan bütünleşik bir çerçeve sunmak,

ü Geçmiş öğrenmelerin tanınmasını sağlayacak doğrultuda yeterlilik sistemi reformunu sürdürmek, ü Karşılaştırma aracı işlevi görmek.

49