ENGELLİ BİREYLER, İSTİHDAM VE İŞSİZLİK

İşsizlik, çok yönlü neden ve sonuçlara sahip bir olgudur. Bu sorunu, yalnız engellilerin değil tüm insanların gündeminde bir sorun olmaktan çıkarmak kuşkusuz en büyük amaç olmalıdır. Engelli bireylerin istihdamı alanında yaşanan sorunların temeline bakıldığında hem genel işsizlik sorununun bir parçası olduğu hem de kendine özgü özellikler taşımaktadır. Engelli bireylerde diğer sağlıklı bireyler gibi eşit fırsatlarda işlerde istihdam edilebilmelidir.

Engellilerin bireylerin toplumla bir bütün olmasının önündeki en önemli engel istihdam sorunudur. Çalışmanın gerek bireysel gerekse toplumsal refahın sağlanmasındaki önemi tartışmasız benimsenmektedir. Çalışmayı Özendirmenin hem bireysel hem de toplumsal açıdan sayısız yararı olduğu söylenebilir. Öte yandan çağdaş anlayışın bir gereği olarak “Çalışmak ve İşsizlikten Korunmak” bir insan hakkı olarak da değerlendirilmektedir [8]. İş bulamama ve çalışma hayatında bireyin yaşadığı sorunlar diğer sorunların oluşmasına temel teşkil etmektedir. Üretken ve yaratıcı çalışma, insanca ve onurlu bir yaşam sürdürebilmenin ön koşuludur. Bu yüzden engelli bireyin de topluma uyumunda, toplumla bütünleşmesinde bir işe sahip olması büyük önem taşır. Engelli birey işsiz kaldığı ve yaşadığı topluma üreterek katkıda bulunamadığı için kendini gerçekleştirmemektedir. Her sağlıklı bireyin yapabileceği bir iş olduğu gibi her engelli bireyinde özrüne ve yetkinliğine uygun yapabileceği bir iş de vardır. Çalışmanın, kültürün önemli bir parçası sayıldığı toplumlarda, herkes gibi engelliler de çalışmaya/üretmeye isteklidirler.

Genel olarak engellilerin istihdamı ile bağlantılı yaşanan sorunları beş noktada ele almak olanaklıdır.[6] I. Bunlardan ilki ülkemizde, henüz engellileri de gözeten sistemli bir iş analizi ve meslek tanımlaması

çalışmasının yapılmamış olması,

II. Engellilerin istihdamını güçleştiren sayısız neden arasında eğitim ve rehabilitasyon konusundaki yetersizlikler,

115

III. İçinde bulunduğumuz iktisadi yapının, engellileri de içerecek bir şekilde düzenlenmemiş olması,

IV. Bir başka güçlük de engelli istihdamını kolaylaştırmada kullanılan araçların yeterince geliştirilmemiş olması ve uygulanmaması,

V. Engellilerin istihdam gerçekleştikten sonra da ortaya çıkmakta ve iş yaşamı içinde de sürmektedir. 4.1. Kamuda Engelli Bireylerin İstihdamı

Engelli kişilerin devlet memuru olarak istihdamları Devlet Personel Başkanlığı koordinasyonundaki ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından yapılmaktadır. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununa Tâbi Kurum Ve Kuruluşlarda Özürlü Çalıştırma Zorunluluğu: Devlet Memurları Kanununa göre; kurum ve kuruluşlar çalıştırdıkları personele ait kadrolarda %3 oranında özürlü personel çalıştırmak zorundadır.

Grafik 2: Kamuda İstihdam Edilen Engelli Personel Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı

*2012 yılının verisi DPB tarafından veri yayınlanmıştır.

Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınma Şartları İle Yapılacak Merkezi Sınav ve Kura Usulü Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesi hükmü çerçevesinde Devlet Personel Başkanlığı kamu kurum ve kuruluşlarına yerleştirilecek engellilerin tespiti amacıyla Özürlü Memur Seçme Sınavını (ÖMSS) ve/veya kurayı yapabilecek veya kendi adına yaptırabilecektir. Bu hükme istinaden, 19.10.2011 tarihi itibariyle Devlet Personel Başkanlığı adına söz konusu ÖMSS sonucuna göre veya kura ile yerleştirme işlemlerini yapması için Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM)Başkanlığı ile protokol imzalanmıştır.

Engelli memur seçme sınavı yapılmıştır. ÖMSS sonucu ile 2012 ve 2013 yılında yapılan yerleştirme sonuçlarına ilişkin sayısal bilgiler aşağıdaki tablo 2’de verildiği gibidir.[7]

Başvuru Yerleştirme 2012 ÖMSS 2013 ÖMSS Toplam İlkokul/İlköğretim 65.800 988 591 1.579 Ortaöğretim 48.156 2.174 3.378 5.552 Ön lisans 7.074 1.093 1.343 2.436 Lisans 5.145. 999 614 1.613 5.254 5.926 11.180

Tablo 2: ÖMSS Sonucu İle Yerleşen Adayların Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı http://www.osym.gov.tr/belge/1-14953/2013-omms-ozurlu-memur-secme-sinavi.html

Grafik 3: Elli Üstü Çalışanı Olan İşyerlerinin Engelli Personel İstihdam Etme Gerekçeleri Nedir?

Engelli personel istihdam edilmesinde Danışanların %90 ve İşverenlerin %72,10 başat gerekçe olarak yasal zorunluluk olduğunu belirtmiştir. İşverenler tarafından engelli personel istihdam edilmesi sosyal sorumluk olarak görüldüğü zaman engelli kişilerin istihdam edil(e)meme sorunlarıda azalacaktır.

Grafik 4: Firmalar Vasıflı /Mesleki Eğitimli / Kalifiye Engelli Personel Bulamadığını Belirtir.

Danışanların %73’lük kısmı firmaların vasıflı ve mesleki eğitimli personel bulmakta zorlandıklarını, %6’lık kısmı kararsız olduğunu %20’lik bir kısmı da firmaların nitelikli engelli personel bulabildiklerini belirtmişlerdir. 2011 yılında yapılan iş gücü piyasasının özürlüler açısından analizi raporunda yer alan bilgilere göre işverenlerin engelli personel istihdam etmeme gerekçeleri aşağıda grafik 5’te yer verilmiştir.

Grafik 5: Firmaların Engelli Personel İstihdam Etmeme Gerekçeleri.

http://www.eyh.gov.tr/upload/Node/8700/files/Turkce-11-baski.pdf

Firmaların engelli personel istihdam etmeme gerekçelerine bakıldığında öncelikli gerekçe olarak %32’lik bir kısmı sektöre uygun elaman bulamadığını belirtmiş, % 19’luk bir kısım ise İş ve Meslek Danışmanlarının görüşü ile aynı görüşü belirterek vasıflı elaman bulamadığını belirtmiştir. Grafik 5’te %38 olarak en büyük

117

Grafik 6: Kontenjan Dâhilinde Engelli Personel İstihdam Etmeyen İş Yerlerine Para Cezası Dışında Başka Yaptırımlarda Olmalıdır.

Danışanların %80’lik kısmı para cezası dışında başka yaptırımlarında olması gerektiğini,%7’lik kısmı kararsız kalmış %9’luk kısmı da katılmadıklarını belirtmişlerdir. Yapılan araştırmalar da işverenler arasında görüşlerin iki başlık altında değerlendirecek olursak bir kısmı %31’lik kısım cezanın gerekli olduğunu , %39’luk kısmı ise ceza dışında başka yaptırımlarında olması gerektiğini ,%14’lük kısmı cezanın azaltılması gerektiğini, %4’lük kısmın ise cezanın artırılması görüşüne yer vermiştir.[8]

Grafik 7: Engelli Bireylerin İş Arama Becerilerini Yeterli Düzeyde Buluyor musunuz?

İş ve Meslek Danışmanlarının %56’lık bir kısmı engelli bireylerin iş arama becerilerini yeterli düzeyde bulmadıklarını, %34’lük bir kısmının ise iş arama becerilerini kısmen yeterli bulmuştur.

Grafik 8: İşyerinin Fiziki Koşulları Engelli Bireylerin Çalışmasına Uygun mu?

Grafik 9: Firmalar Çalışma Koşullarının Fiziki Yapısı Nedeni öne sürerek Engelli Personel İstihdam Etmek İstemezler.

Grafik 8’de belirtildiği üzere işverenlerin büyük bir kısmı çalışma koşullarının fiziki yapısının engelli bireylerin çalışmasına uygun olduğunu belirtmişlerdir. İş ve meslek Danışmanlarının işveren ziyaretlerinde aldığı geri dönütlerde %80 oranında firmaların engelli personel istihdam etmeme gerekçesi olarak iş yerlerinin fiziki koşullarının uygun olmadığını dile getirmişlerdir.

Grafik 10: Engelli Bireylerin Çalıştıkları İş Ve Mesleklere Göre Sınıflandırılması

Grafik 11: Engelli Bireyler Firmalarda Nitelik Gerektirmeyen İşlerde İstihdam Ettirilmek İstenir.

119

Grafik 10’da firmalarda çalışan engelli personellerin mesleklere göre sınıflandırılması bakıldığında engelli bireylerin %35,5 oranında nitelik gerektirmeyen işlerde çalıştığı gözükmektedir. Grafik 11’de İş ve Meslek Danışmanları da %78 oranında engelli bireylerin nitelik gerektirmeyen işlerde çalıştırılmak istendiğini belirtmişlerdir.

Tablo 3: İş Ve Meslek Danışmanlarının Engelli Bireylerin İşyerlerinde Performansını Artırmaya Dönük Önerileri

ÖNERİLER EVET KISMEN HAYIR

Ekip çalışması engelli bireylerin performansını arttırır %77 %21 %2

Ulaşım sorunun çözümlenmesi engelli bireylerin performansının arttırır. %86 %13 %1 Doğru görev tanımlarının yapılması engelli bireylerin performansını arttırır. %92 %7 %1 İş yerlerinde düzenlenen hizmet içi eğitim kursları engelli bireylerin performansını

arttırır. ^{%87 %12 %1}

Grafik 12: Firmaların İşe Alım Süreci Gerçekleşirken Öncelik Verdiği Özür Gurupları Sizce Hangisidir?

Engelli bireyler içerisinde Zihinsel, Ruhsal ve Duyusal, Görme özrüne sahip bireyler diğer özür grupları içerisinde iş bulma açısından daha büyük sıkıntılar yaşamaktadır. İşverenlerin tercih ettiği özür gruplarının başında %63’lük oranla ortopedik özre sahip bireyler gelmektedir.