Trabzon Elektrik Türk Anonim Şirketi (1925)

Trabzon’un elektrikle aydınlatılması ve bunun için gereken tesisatın kurulması konusundaki ilk ciddi adımlar II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında atılmıştır. Bu dönemde yürütülen çalışmalar neticesinde Osmanlı Anonim Şirketi adında bir kuruluş teşkil edilerek Trabzon ve Samsun’un elektrikle aydınlatılması ve telefon hattı imtiyazlarının mahalli belediyelere verilmesi hususundaki mazbata, Trabzon Vilayeti Genel Meclisi tarafından Dâhiliye Nezareti’ne oradan da 18 Nisan 1325 (1 Mayıs 1909) tarihinde Ticaret ve Nafıa Nezareti’ne takdim edilmiştir. Fakat Ticaret ve Nafıa Nezareti, belediyenin böyle bir

512 Yeniyol,15 Teşrin-i Sâni 1341

513. Trabzon’da fındık ihraç eden firmalardan biri de İş Limitet Şirketiydi. Şirket Trabzon’daki faaliyetlerini

genişletmek amacıyla 1933 yılında Avrupa’dan 5.000 mark değerinde 2 fındık kırma değirmeni, 1 fındık yıkama ve 1 tasnif makinesi satıl almıştı. BCA, 030.18.1/39.69.01

tesisatı kuracak gücü olmadığını beyan ederek Vilayet Genel Meclisi tarafından yapılan imtiyaz başvurusunu reddetmiştir. 514

Elektrik tesisatı kurulması ile ilgili ikinci deneme Birinci Dünya Savaşı’nda sonrasında yapılmıştır. Bu kapsamda şehrin elektrikle aydınlatılması için belediye tarafından başlatılan teşebbüs, askeri makamlarca da desteklenmiş ve III. Ordu Komutanı Vehip Paşa tarafından belediyeye 2 elektrik motoru verilmiştir. Lamba ve diğer gerekli malzemeler ise belediyenin gayretleriyle Batum’dan getirtilse de kurulan bu küçük çaplı tesisat uzun ömürlü olmamış ve infilak ederek atıl duruma düşmüştür. Trabzon’un elektrikle aydınlatılması için en ciddi adımlar, Trabzon Valisi Hamit (Kapancı) Bey’in döneminde (17 Şubat - 23 Haziran 1920) atılmıştır. Vali Hamit Bey, göreve geldikten hemen sonra elektrik işine oldukça büyük önem vermiş ve şehrin tamamen aydınlatılması hedeflenmiştir. Bu suretle elektrik tesisatının bir kısmı kısa surede tamamlanarak şehrin bir bölümüne elektrik verilmiştir.515

Hatta Trabzon Belediyesi tarafından gazetelere verilen ilanlarda elektrik tesisat işlerinin tamamlandığı ve muntazaman tenvirata başlandığı bildirilerek daha önce elektrik kullanan abonelerin belediyeye gelerek isimlerini yeniden kaydettirmeleri ve kullandıkları lambanın cinsini yazdırmaları gerektiği ifade edilmişti.⁵¹⁶ Fakat zamanla basit motorlarla şehrin elektrik ihtiyacının karşılanamayacağı anlaşılınca daha kuvvetli elektrik kaynakları bulunması için harekete geçilmiş ve bu doğrultuda su gücünden elektrik üretimi konusunda çalışmalara başlanmıştır. Bu çalışmalardan en ciddisi 1921 yılında şehrin su meselesini halletmek amacıyla Trabzon’a gelen Mühendis Josef Mamatsi Charlie’nin, Değirmendere suyundan elektrik üretimi hususunda hazırlamış olduğu projedir. Bu projeye göre Hacı Mehmed mevkiinde 1.000 beygir kuvvetinde bir santral kurulması halinde bu kuvvetin bir kısmı su tulumbalarını işletecek, geri kalan 630 beygir/463 voltluk kuvvetle 16 mumluk 10.000 elektrik lambası yakılabilecekti. Şehrin hem su hem de elektrik ihtiyacını giderecek projenin maliyeti ise 74.000 Osmanlı Lirası idi.⁵¹⁷ Fakat bu dönemde yaşanan siyasi gelişmeler, söz konusu projenin hayata geçmesini engellemiş ve Trabzon’un elektrik meselesi başka bir bahara kalmıştır.

514

Murat Küçükuğurlu, , “Cumhuriyet Devrinde Bir Milli Sanayi Örneği: Trabzon Elektrik Türk Anonim Şirketinin Kuruluşu”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 2 (3), Güz 2007, s. 93.

515 İstikbal, 6 Haziran 1336

516 İstikbal, 16 Haziran 1336

517

Cumhuriyetin ilanından hemen önce Trabzon’un elektrik meselesini tekrar gündeme getiren olay, yabancı bir şirketin bu işi almak için yaptığı başvurudur. Bu başvuru İsviçreli bir sermayedar grubun mümessili olarak Ankara’ya gelmiş olan mühendis Şurman tarafından yapılmıştı. Trabzon’a su tesisatı kurulması da talep edilen518

başvuru, Trabzon’un ileri gelenleri tarafından büyük bir şaşkınlıkla karşılanmıştır. Zira yıllarca Türk sermayesinin başaramadığı bu işi bir yabancı şirketin ele alması, Trabzon kamuoyunda tepki uyandırmıştır. Bu tepki 12 Ekim 1923 tarihli İstikbal Gazetesi’nde şu şekilde dile getirilmiştir:

“Trabzon’da elektrik tesisatı vücuda getirmek üzere İsviçreli bir mühendis tarafından Nafıa Vekâletine müracaat edilmiştir. İmtiyazı talep edilen elektriğin şehrimize ait cihetinden başka bir de bu imtiyazın ecnebilere gideceği noktasından meseleyi derin bir alaka ile karşılamak iktiza eder. Hususiyle bu işte mahalli bir teşebbüs olmak üzere evvelce bir adım da atılmış, şehrimizin elektrik imtiyazı için Hükûmete müracaat dahi edilmiş idi. Bu teşebbüs nedense ileri götürülemedi. En büyük sebebi siyasi ihtirasların kapıştığı bir devre tesadüf etmesinden çıkıyordu. Şehrimizin elektrik imtiyazının ecnebi bir şahsa ve şirkete kaptırılması lüzumunu hemşerilerimizin nazar-ı dikkatine sunmayı bir borç biliriz. Bu

imtiyazın ecnebilere kaptırılması cidden yazık olur.”⁵¹⁹

İstikbal Gazetesi’nin dile getirdiği bu tepki, elektrik meselesi konusunda yeni bir hassasiyetin oluşmasına yol açmıştır. Bu hassasiyet zamanla neticelerini vermeye başlamış ve Trabzon Belediye Başkanı Hamdi Bey 18 Ekim 1923 tarihinde İktisat Vekâleti’ne bir telgraf çekmiştir. Bu telgrafta İsviçreli grubun yaptığı başvuru hakkında bilgiler almak isteyen Hamdi Bey’e, verilen cevapta İktisat Vekâleti’nin kimseyle bir görüşme yapmadığı ifade edilmiştir.520

Bu telgraf, o günlerde Trabzonluların içinde bulunduğu halet-i ruhiyeyi açıkça ortaya koymaktaydı. Zira Trabzonlular yıllar yılı kendilerinin yapmak istediği fakat bir türlü başaramadığı elektrik tesisatının yabancı bir şirkete verilip verilmediğini endişe ile takip etmek zorunda kalmıştı. Sonuçta İsviçreli şirketin yaptığı başvurunun somut bir netice vermediği ortaya çıkınca bu durum Trabzon kamuoyunu oldukça memnun etmiş ve bu olaydan adeta bir ders çıkarılarak bu sefer daha ciddi bir şekilde elektrik işine el atılmıştır.

Bir elektrik şirketi kurarak şehrin elektrikle aydınlatılması konusunda Cumhuriyet sonrasında yapılan ilk girişim, 25 Şubat 1924 gecesi Ticaret Kulübünde yapılan toplantıdır. Şehrin ileri gelenleri, aydın ve sermayedarların katıldığı bu toplantı ile ilgili ertesi günün yerel basınında şu bilgiler verilmiştir:

518 “Trabzon’un Elektrik İmtiyazı”, İstikbal, 18 Teşrin-i Evvel 1339

519 “Bir İmtiyaz Talebi”, İstikbal, 12 Teşrin-i Evvel 1339

520

“Bu hafta içinde Ticaret Kulübünde memleket için faideli bir iki içtima oldu. İlk içtima memleketin ithalatıyla ihracatı arasındaki nispetsizliği derin bir uçurum şeklinde muntazır olmaya başlamasından bahsedilen tehlikeler üzerinde bir münakaşa şeklinde cereyan etti. Memleketin ithalat ve istihsalatı azalmak ihracatını tezyide matuf esbabı araştırmak yolunda faideli mesahiyeler yapıldı. Ve bunun netice ve semeresi olmak üzere de memleket hesabına pek hayırlı teşebbüse girişmek kararı ikinci içtimanın zeminini teşkil eyledi. Bu teşebbüs, memleketin elektrikle tenviri için Değirmendere suyundan istifade ederek mükemmel bir tesisat vücuda getirmek üzere bütün halkın ve sermayedarların iştirak edebileceği bir anonim şirketi teşkilini istihdaf ediyor.”⁵²¹

Bu toplantıyla birlikte başlayan elektrik şirketi kurma fikri, zamanla daha da gelişmiş ve 1 Mart 1924 gecesi yapılan toplantı sonucunda Kazazzade Hüseyin, Nemlizade Sabri, Barutcuzade Hacı Ahmet, Hacı Ali Hafızzade Mehmet Salih, Hacı Hamdizade Hacı Hami, Çulhazade Hacı Kadri, Hacı Rüştüzade Hafız Efendilerden oluşan bir heyet teşkil edilerek gerekli teşebbüsün yapılması için çalışmalara başlanmıştır.522

Teşkil edilen heyet, ilk toplantısını 10 Mart 1924 günü belediyede yapmıştır. Bu toplantıda bir elektrik mühendisi getirtilmesine karar verilmiştir.523

Bu karar mucibince daha önce Adana-Mersin elektrik tesisatının kuruculuğunu yapan Fransız Mühendis Ribeau’nun Trabzon’a getirilmesi için çalışmalara başlanmıştır.⁵²⁴ Haziran 1924’te Mersin’den Trabzon’a geleceği açıklanan525

Ribeau, nihayet Temmuz ayında şehre gelmiş ve gelir gelmez ayağının tozuyla Trabzon’da kurulacak elektrik santrali için bir proje hazırlamıştır. Projeye göre; Değirmendere suyundan elektrik üretimi için 129.000 lira sermaye ile yapılacak santral, Dikilitaş mevkiinde kurulacak ve su, buraya 4 kilometrelik bir mesafeden isale olunacaktı. Bu suretle tahminen 550 beygir kudretinde elektrik üretilebilecekti. Bu enerji ile Trabzon şehrinin her tarafına elektrik verilebileceği gibi Maçka Kazası da aydınlatılabilecekti. Mühendisin yaptığı hesaplara göre suyun santral binasına taşınması için 44.000, borulara 40.000, türbin ve diğer makinelere 45.000 lira harcanacak ve böylece elektrik fabrikası 129.000 liraya mal olacaktı.⁵²⁶ Fakat Dikilitaş’ta yapılacak santralde kullanılacak suyun Hacı Mehmed mevkiinden getirilmesi için dizilecek boruların 44.000 lira gibi yüksek bir maliyeti olması başka kuvvet membaları aranmasına yol açmıştır. Temmuz-Ağustos 1924’te araştırmalarına devam eden Ribeau, nihayet Trabzon şehrine 38 km. mesafede Visera/Vicera suyu üzerindeki şelalenin hidroelektrik tesisatı için en uygun

521 “Hayırlı Teşebbüsler”, İstikbal, 26 Şubat 1340

522 İstikbal, 2 Mart 1340 523 İstikbal, 11 Mart 1340 524 İstikbal, 14 Nisan 1340 525 İstikbal, 29 Mayıs 1340 526 İstikbal, 22 Temmuz 1340

yer olduğuna karar verdi. Böylece Visera, elektrik üretimi konusunda ilk kez gündeme gelmiş ve santralin burada kurulması kararlaştırılmıştır.527

Kurulacak santral yerinin tespitinin ardından projenin diğer ayrıntıları da belirlenmiştir. Fransız Mühendis’in verdiği ve şirketin kurucu heyeti tarafından kabul edilen yeni projeye göre; tesisat için 164 bin liraya ihtiyaç vardı. Visera Şelalesinin o gün itibarıyla yüksekliği yeterli olmadığı için su, borularla uçurumlu bölgeye nakledilecek ve oradan aşağıya sevk edilecekti. Bu suretle elde edilecek yükseklik 422 metreydi ve bu yükseklikten 4000 beygir kuvvet elde edilebilse de yapılmak istenen tesisat için şimdilik 1000 beygirlik enerjiyle yetinilecekti. İlk anda elde edilmesi planlanan 1000 beygir kuvveti ile 25 mumluk 20 bin lamba getirtilecekti. Yukarıda zikredilen esaslara göre tanzim edilen ve Mühendis Mösyö Ribeau tarafından hazırlanan plan ve projeler, elektrik şirketi müteşebbis heyeti tarafından tasdik edilmiştir.528

Projenin tasdikinden hemen sonra Nafıa Vekâleti’ne başvurularak resmen imtiyaz talebinde bulunulmuştur. Yapılan müracaatta, Trabzon şehri ile Akçaabat Kasabası’nda 2 sene zarfında elektrik tesisatının kurulması ayrıca Trabzon ile Akçaabat arasında elektrikli tramvay tesisi imtiyazı talep edilmiş,⁵²⁹ bu hususta 5 ay zarfında bir anonim şirket kurulması öngörülmüştür. Öte yandan şirketin kuruluş işlemleriyle meşgul olmak için Trabzon Mebusu Şefik Bey vekil tayin edilmiştir.530

Yapılan incelemenin ardından başvuru, 30 Kasım 1924 tarihinde Nafıa Vekâletince tasdik edilmiştir.531

Kurulacak elektrik tesisatının yürütücüsü olan Trabzon Elektrik Türk Anonim Şirketi’yle ilgili yapılan çalışmalar, dönemin yerel basını tarafından ilgiyle izleniyordu. Özellikle İstikbal Gazetesi, şirketin satışa sunacağı hisse senetlerinin kolayca satılması hususunda adeta bir kamuoyu yaratıyordu. Gazeteye göre bu meselede bir taşla iki kuş vurulacak hem Trabzon elektrikle aydınlatılacak hem de hisse sahipleri büyük kazançlar elde edecekti.⁵³² Bu arada Nafıa Vekâleti’nden imtiyaz hakkını elde eden şirket, 8 Ocak 1925 tarihinde resmen kurulmuş, şirketin nizamname-i dâhilîsi ise 3 Mayıs 1925

527 Kücükuğurlu, “Cumhuriyet Devrinde Bir Milli Sanayi Örneği... s. 100.

528 İstikbal, 9 Ağustos 1340

529 Başlangıçta hem elektrik tesisatı hem de tramvay hattı için imtiyaz talep eden Trabzonlu tüccarlar, daha

sonra tramvay hattından vazgeçmişler ve Şefik Bey’e sadece elektrik tesisatı konusunda müzakere yapması için yetki vermişlerdi. Kücükuğurlu, “Cumhuriyet Devrinde Bir Milli Sanayi Örneği... s. 102.

530 İstikbal, 30 Ağustos 1340

531 İstikbal, 3 Kânun-ı Evvel 1340

532

tarihinde⁵³³ Bakanlar Kurulunda onaylandıktan sonra Cumhurbaşkanı tarafından 11 Haziran 1925’de tasdik edilmiştir. 534

Şirket nizamnamesinin en önemli maddeleri şunlardı:

Birinci Madde:

Nafıa Vekâleti ile Nemlizade Sabri, Kazazzade Hüseyin, Bekir Efendi Zade Hacı Rüşdi, Hacı Ali Hafızzade Mehmet Salih, Hacı Hamdizade Hacı Hami, Çulhazade Hüseyin, Serdarzade Münir, Barutçuzade Hacı Ahmet ve Hatibzade Emin Beyler namına hareket eden mumaileyhimanın vekilleri Trabzon Mebusu Şefik Bey Efendi arasında münakid 8 Kânun-ı Sâni 341 tarihli imtiyaz mukavelenamesinin birinci maddesine tevfikan, Trabzon’un Akcaabad kasabasına merbut Visera Karyesi civarında cereyan eden dere suyundan bil istifade kudret-i elektrikiyye istihsal edilerek Trabzon ve Akcaabad Kasabaları, belediye hudutları dâhilinde, telgrafla telefon ve umumi vesait-i nakliyeye ait kuvve-i muharrikenin gayrı, bilcümle hususatda istimal edilmek üzere kudret-i elektrikiyye tevzi hususatını icra etmek üzere yukarıda isimleri muharrer zevat ile tertip ve ihracı bervech-i ati kararlaştırılan hisseler ashab-ı beyninde bir Türk anonim şirketi teşkil olunmuştur.

İkinci Madde:

Şirketin unvanı Trabzon Elektrik Türk Anonim Şirketi olacak ve tabiiyeti itibarıyla bilcümle muamelatı hakkında Türkiye Cumhuriyeti’nin kavanin ve nizamat-ı hazıra ve müstakbelesi tatbik edilecektir. Şirket, eşhas-ı hükmiyenin emval-i gayr-ı menkuleye tasarrufu hakkındaki kanun ahkâmına tevfikan esas maksat ve tedvir-i muamelatı zımnında emval-i gayr-ı menkuleye tasarruf edebilir.

Üçüncü Madde:

Şirketin merkezi Trabzon’da olacak ve memalik-i cumhuriyenin sair bir mahallinde veya memalik-i ecnebiye de dahi şubeleri bulunabilecektir. Şubeler açıldıkça Ticaret Vekâleti’ne malumat verilecektir.

Dördüncü Madde:

Şirketin müddeti bazı esbaptan dolayı kat ve temdid edilmedikçe 60 seneden ibaret olacaktır.

Beşinci Madde:

Şirketin sermayesi yüz altmış bin Türk lirasından ibaret olup beheri 10 Türk lirası kıymetinde on altı bin hisseye münkasemdir. Heyet-i umumiyenin işbu sermaye-i bir misli tezyit etmeye salahiyeti olacaktır. Tezyid-i sermayeye karar verildiği zaman Hükûmete malumat verilecektir. Sermayenin bir mislinden fazla tezyidi evvel emirde Hükûmetin muvafakatinin istihsaline mütevakkıftır. Şirketin hisse senetleri bedelleri tamamen tahsil edilmiş olmadıkça tezyid-i sermayeye ve yeniden hisse senedi ihracına karar verilemez. Şirketin ihraç eyleyeceği hisse senedatının numuneleri kable’l-ihrac liecli’t-tasdik Ticaret Vekâleti’ne tevdi edilecektir.⁵³⁵

Yukarıda zikredilen şartlar dâhilinde kurulan Trabzon Elektrik Türk Anonim Şirketi, Fransız Mühendis Ribeau’nun önderliğinde şehre elektrik tesisatı kurmak amacıyla faaliyetlerine başlamıştır. İlk bir yıl içinde yapılan faaliyetlere bakılacak olursa şirket, Ocak 1926’ya kadar elde edilen 80.000 liraya ilaveten Kazazzade Hüseyin Efendi’den 966 lira, Nemlizade Sabri Efendi’den 182 lira ve Ziraat Bankası’ndan 10.000 lira borç alarak birtakım işler gerçekleştirmiştir. Şirket idarehanesi olarak Kazazzade Hüseyin Efendi’ye ait Maraş Caddesi’ndeki bir bina kiralanmış ve bu bina için yıllık 300 lira kira ücreti verilmeye başlanmıştır. Şirket kurucuları 1925 yılının Mayıs ayı içersinde şelale civarına

533 BCA, 030.18.1.1./13.26.10

534 Trabzon Elektrik Türk Anonim Şirketi Nizamname-i Dâhilîsi, Trabzon:İstikbal Matbaası, 1341, s.10.

535

giderek orada fabrika yapılacak arsayı satın almış536

ve tesisata başlanmıştır. Visera yolunun tamiri 150 işçi istihdam etmek şartıyla 2 ay içinde bitirilmesi planlanmış, Mühendis Ribeau’nun direktifiyle 120 ton çimento ve 1925’in Eylül ayı sonuna kadar da 2 bin direk Avrupa’dan sipariş edilmiştir.⁵³⁷ Yine 1925 yılı içerisinde Trabzon’daki santralin inşası tamamen, Akçaabat’taki kısmen, Visera’daki fabrika binasının da çoğu bitirilmiştir. Fabrika binasına gelecek makinelerin yerleştirilmesi için tüm hazırlıklar tamamlanmıştır. Avrupa’dan 2 türbin, 2 alternatör, 6 transformatör siparişi yapılmıştır. Havai hat için 10 kilometrelik bir mesafede 270 direk dikilmiştir. Görüldüğü gibi şirket, ilk yılında hayli yoğun bir mesai geçirmiş ve tesisat için gerekli adımlar atılmaya başlanmıştır. Fakat bu adımlar atılırken ortaya çıkan zorluklar baştan yapılan bazı planların değişmesini gerektirecektir. Zira başlangıçta 160.000 liraya mal olacağı hesap edilen elektrik tesisatının bu para ile kurulamayacağı da ortaya çıkmış bunun üzerine toplanan şirket yönetim kurulu, sermaye artırımına giderek daha önce 160.000 lira olarak belirlenen sermayeyi 320.000 liraya çıkarmıştır.538

Böylesine büyük bütçelerle Trabzon gibi mütevazı bir şehirde elektrik şirketinin kurulması ve fabrika tesisatına başlanması zamanla İstanbul basının da dikkatini çekmiştir. Zira 1926 yılında “Fen Âlemi” Mecmuasında çıkan bir yazıda fabrika ve şirket hakkında şu övgü dolu sözler yer alıyordu:

“Trabzon şehri ile bunun civarındaki Pulathane kasabasını tenvir ve fabrikalarına kuvve-i muharrike-i elektrikiye tevzi etmek üzere geçen sene elektrik imtiyazını almış ve sırf yerli sermayeden müteşekkil olan Trabzon Elektrik Şirketi inşaatına başlanmıştır. Kudret-i elektrikiye Trabzon’a 33 km mesafede bulunan Visera namı suyun bir kolundan istihsal edilecektir. Gayet… araziden geçen bu derenin şimdilik 250 metrelik irtifaından istifade edilerek saniyede asgari 700 litre su miktarını havi olan bu irtifadan düşürülerek 1500 beygirlik bir takat elde edilecektir. Şimdiye kadar şehre ve kasabadaki tali merkez binalarıyla 3 kilometrelik hattı havai inşa olunmuş ve makinelerin bir kısmı Fransa’dan yola çıkarılmıştır. Eğer inşatta bir sukut-ı arz olmazsa umum tesisat 6-7 aya kadar ikmal edilebilecek ve bu suretle Trabzon halkı da elektrik cereyanının fevaid-i azimesinden yakın bir atide istifade edebilecektir. Oldukça mühim fedakârlıkla vücuda gelecek olan bu

tesisatın muntazam bir halde vücuda gelmesini temenni ederiz.”⁵³⁹

Ulusal basında dahi övgüyle bahsedilen ve 1926 sonuna kadar bitirileceği açıklanan elektrik tesisatı meselesinde zamanla bazı sorunlar yaşanmaya başlanmıştır. Zira 1926 yılı

536 Visera’da fabrikanın kurulacağı arazi 1.653 liraya satın alınmıştır. Ayrıca, Trabzon şehrinde kurulacak santral için, Abdülkerim Efendi’ye ait olan ve kale surlarından denize doğru inen Reşadiye Caddesi’ndeki 540 arşınlık arsa 56.831 kurusa satın alınmıştır. Kücükuğurlu, “Cumhuriyet Devrinde Bir Milli Sanayi Örneği... s. 107.

537 “Elektrik Şirketi Faaliyete Geçiyor”, Yeniyol, 17 Mayıs 1925

538 Kücükuğurlu, “Cumhuriyet Devrinde Bir Milli Sanayi Örneği... s. 108

539

sonlarında Trabzon’da yapılan işleri teftiş için şehre gelen İzmir Elektrik Tramvay, Su, Gaz ve Rıhtım İsletmesi Komiseri Mehmed Emin Bey’in raporuna göre; 1926 yılı sonlarına gelindiğinde yalnızca iki tali elektrik merkezi ile hava şebekesi direkleri dikilmiş bunun dışında başka önemli bir iş yapılmamıştı. Mehmed Emin Bey’e göre Trabzon Elektrik Şirketi, elektrik tesisatı konusunda bilgisi olmayan bir Fransız gencine teslim edilmiş ve birçok iş, mukavele ve şartnameye aykırı yapılmıştı.540

Mehmed Emin Bey’in bu raporunun ardından Fransız Mühendis Ribeau’a duyulan güven sarsılmaya başlamıştır. Bu arada şirketin en önde gelen isimlerinden Kazazzade Hüseyin ile Hacı Ahmet Efendi’ye göre 1926 yılı sonuna kadar elektrik tesisatı tamamlanarak Trabzon’a elektrik verilecekti. Buna karşın Fransız Mühendis Ribeau, 1926 sonuna kadar tesisatın bitirilmesinin imkânsız olduğunu ifade ediyordu.⁵⁴¹ Şirketin içinde bulunduğu mali tabloya bakıldığında Fransız Mühendis Ribeau’nun haklı olduğu ortaya çıkmaktadır. Zira 1926 yılıyla birlikte şirketin içine girdiği ekonomik kriz ve bir türlü ilerlemeyen tesisat sebebiyle hisse senedi satışları durma noktasına gelmiş ve şirket mali açıdan büyük bir darboğaza girmiştir. Bunun üzerine ertesi yıl şirket idare heyetinin şahsi kefaletiyle Sanayi ve Maadin Bankası’ndan 65.000, İş Bankası’ndan 90.000 lira borç alma yoluna gidilmiştir. Şirket kurucuları 1926 yılında başlayan ekonomik krizi, bir türlü bitirilemeyen tesisata bağlamış ve nihayet 1927 yılında bu krizden sorumlu tuttukları Fransız Mühendis Ribeau’nun görevine son vermişlerdir.542

Fransız Mühendis Ribeau’nun vazifesine son verilmesinin ardından hiç vakit kaybetmeksizin 21 Temmuz 1927’de Bergman Elektrik Tesisatı Şirketi ile yeni bir mukavelename imzalanarak, tesisatın geri kalan kısmının 81.000 Amerikan doları mukabilinde bu şirket tarafından yapımı kararlaştırılmıştır. 543

Şirket aynı yıl, Trabzon’da bulunan santrali bitirmiş, Pulathane’de tamamlanamayan elektrik santralinin inşaatı 800 liraya ihaleye çıkarılmıştır. Bu arada Trabzon kamuoyunda, bu hızla gidilirse 1928 yılı Ağustos ayında şehre elektrik verilebileceği konuşulmaya başlanmıştı.544

Alman patentli

540 Kücükuğurlu, “Cumhuriyet Devrinde Bir Milli Sanayi Örneği... s. 109

541 Yeniyol, 20 Ağustos 1926

542 Mösyö Ribeau’nun, Trabzon’da yaptığı bu hareketler aynı zamanda yetkililer için de iyi bir ders niteliği

taşıyordu. Zira yıllar sonra Üçüncü Umum Müfettiş Tahsin Uzer, doğu illerinin elektrikle aydınlatılması için başlattığı çalışmalarla ilgili Başvekâlete gönderdiği bir yazıda “Trabzon’da olduğu gibi zararlı yollara

sapmamak için 16 şehir ve kasabanın elektrik projelerini Siemens firmasına verdiğini” ifade etmiştir. BCA,

030.10/71.466.4

543 Kücükuğurlu, “Cumhuriyet Devrinde Bir Milli Sanayi Örneği... s. 109.

544