Fasulye ve Sade Yağ İhracatı

Trabzon’un en önemli ihraç ürünlerinden biri de fasulyedir. Lezzeti, tazeliği ve kokusuyla özellikle İstanbul piyasasında çokça rağbet gören fasulyeler, fındık ve tütünden sonra Trabzon’un ekonomik hayatında üçüncü sırayı alan değerli bir üründü. Fasulye satışları ile ilgili rakamsal verilere bakıldığında bu durum daha açık bir şekilde görülmektedir. Zira 1923 yılında Trabzon’dan toplam 17.000 çuval fasulye dış piyasalara sevk edilmişti.310

Daha çok tombul, barbun, horoz gibi üç tür halinde yetiştirilen ve ihraç edilen fasulyelerin 1924-1925 senelerindeki ihraç vaziyeti aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

307 1931 Yılı Trabzon Ticaret Mıntıka…., s.33-34

308 Reklam, 3 Eylül 1931

309 Reklam, 20 Haziran 1931

310

Tablo 21: Trabzon Vilayetinde 1340/1924 Senesi Eylül İptidasından 1341/1925 Senesi Şubat Gayesine Kadar Vaki Olan Fasulye Sevkiyatı ve Aşar

Miktarı

Sevk Olunan Fasulye’nin Nevi ve Miktarı Sevk Olunan Fasulye Yekûnu Tahakkuk ve Tahsil Olunan Varidat-i Öşriye Miktarı Şeker Fasulyesi Barbon Fasulyesi Tombul Fasulye Horoz Fasulye Çalı Fasulye Alaca Fasulye 126 kilo 29.124 kilo 113.654 kilo 344.466 kilo 179.074 kilo 12.449 kilo 668.893 kilo 21.197 lira

Kaynak: Trabzon Vilayetine Ait Malumat-ı İktisadiye.., s. 185

1926-1927 Yılı Türkiye Salnamesi’nde verilen bilgilere göre Trabzon’dan yılda 114.300 kilo fasulye ihracı yapılmıştı.311

Aynı dönemde yayınlanan Türk Ticaret Salnamesi’nde ise şehirde fasulye ticareti ile uğraşan kişilere ait bilgiler verilmiştir. Adı geçen salnamede yer alan tüccarlar, ticarethaneler ve bulundukları mahaller şunlardı:

Tablo 22: 1927 Yılı İtibarıyla Trabzon’da Bulunan Fasulye Tüccarları

İsimler Mahalleri

Hacı Ali Hafızzade Hacı Hasan Ziya Kunduracılar

Hacı Ali Hafızzade Celaleddin Mahdumları Mumhaneönü Hacı Ali Hafızzade Hüseyin Avni Yalı Han

Hacı Şükrüzade Ragıp Meydan-ı Şarki

Dedezade Biraderler Kunduracılar

Dehkanzade Hikmet Zihni ve Şerikası Mumhaneönü

Subaşızade Biraderler Meydan Banka Civarı

Kara Hasanzade Ahmed Sabri Moloz

Kürtzade Ahmed Sabri Moloz

Memiş Yazıcızade Abdullah Mahdumları Soğan Pazarı Caddesi

Müezzinzade Vehbi Mumhaneönü

Kaynak: 1927 Yılı Türk Ticaret Salnamesi, s. 1244

Trabzon’un önde gelen ihraç maddelerinden biri olan fasulye, 1930’ların ilk devresinde eski popülerliğini kaybetmeye başlamıştır. Bu durumun en açık kanıtı Trabzon Ticaret ve Zahire Borsasında 1 Ocak 1934’den 1 Aralık 1934 tarihine kadar yapılan fasulye satış muamelelerinin sayısıdır. 1920’lerde ortalama olarak 600-700 bin kilo

311

civarında ihraç edilen bu ürün, 1934 yılı içinde 5.097 lira 74 kuruş kıymetinde 1284 çuvalda 140.853 kilo satılmıştır.312

Bu satış rakamı da bize açıkça gösteriyor ki fasulye, eski ticari cazibesini kaybetmek üzeredir. Elbette fasulye ihracatında yaşanan bu düşüş, Trabzon’da ki ekonomi çevrelerinin de dikkatinden kaçmamıştır. Zira 1935 yılında toplanan IV. Ticaret ve Sanayi Odaları Kongresi’nde Trabzon delegasyonu tarafından ihraç mallarının durumu ile ilgili yapılan sunumda fasulye ihracında yaşanan düşüş de gündeme getirilmiştir. Söz konusu kongrede Trabzon heyeti bu konudaki görüşünü şu şekilde ifade etmiştir:

“Fasulye de evvelce mıntıkamızın ihraç maddesinden idi. Bugün maruz kaldığı rekabet yüzünden bu mahsul, ihraç maddesi olmak vasfını tamamıyla kaybetmiştir. Şimdilik mahallen sarf edilmekte ve kısmen İstanbul ve İzmir’e sevk olunmaktadır. Bu maddenin ihraç edilemeyerek sarfiyatının yalnız dâhile münhasır kalışı, istihsalatının da seneden seneye azalmasına sebep olmuştur. Evvelce memleketimize oldukça mühim bir para getiren evvelki mevkiinin verilebilmesi için en evvel bir Fasulye Murakabe Nizamnamesinin tanzimini ve fasulye ihracatının takas veya sair şekillerle himaye edilmesini muvafık

bulmaktayız.”³¹³

Cumhuriyetin ilk yıllarında Trabzon’a has ihraç mallarından biri de sadeyağdı. Özellikle Vakfıkebir, Tonya mıntıkalarında üretilen ve İstanbul’a sevk edilen yağlar, hem şehir ekonomisi hem de çiftçi ve köylüler için önemli bir gelir kaynağıydı. Kendi içinde kalite itibarıyla Vakfıkebir, Akçaabat ve Maçka’nın birinci, Sürmene ve Of yağlarının314 ikinci sırada olduğu bilinen Trabzon yağları, kolot haline getirilerek satılıyordu.315

Daha çok geleneksel yöntemlerle üretilen yağların ihraç miktarlarına bakıldığında 1923 yılında 64.000 kilo yağın Trabzon’dan dış piyasalara sevk edildiği görülmektedir.316

1925 yılına gelindiğinde Trabzon’da 300.000 kiloya yakın sadeyağ üretilmiş, ertesi yıl 90.400 kilo sadeyağ ihraç edilmiştir.317

Yukarıda zikredilen rakamlara bakıldığında yağ ihracatının sadece üreticiye değil şehir dâhilinde bulunan ve aracı vazifesi görerek yağları dışarıya pazarlayan tüccarlar için de iyi bir gelir kapısı olduğu anlaşılmaktadır. Bu kapsamda 1927 yılında Trabzon merkezde yağ ticareti ile uğraşan ticarethaneler ve bulundukları mahaller aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

312 Halk, 30 Ocak 1935 313

Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Zabıtları, Trabzon 1935.

314 1924 yılında Of Kazasında ortalama olarak 10.000 kilo sadeyağ ihraç ediliyordu. BCA, 030,10/ 169.178.3

315 Ticari ve İktisadi Trabzon Rehberi…, s.5

316 İstikbal, 5 Temmuz 1340

317

Tablo 23: 1927 Yılı İtibarıyla Trabzon’da Bulunan Yağ Tüccarları

İsimler Mahalleri

Emirzadeoğlu Hasan bin Mehmed Sakız Meydanında

Hacı Ömeroğlu Mecid Efendi Dereboyunda

Dihkanzade Biraderler Yalıhan civarında

Arapzade Salim Efendi Soğan Pazarı’nda

Koç Alizade Hasan Pazarkapı’da

Melekzade Hasan Efendi Mumhane önünde

Kaynak: 1927 Yılı Türkiye Salnamesi, 1927, s.744.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Trabzon ekonomisine yaptığı katkı sebebiyle ev endüstrisinin bir parçası olmaktan çıkarılıp ciddi bir sanayi kolu haline getirilmesi planlanan sadeyağ ticareti ile ilgili olarak Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası’nın 1933 yılı istatistikî verilerine bakıldığında adı geçen yıl içinde 342.672 kilo yağdan 198.805 lira hâsılat elde edildiği görülmektedir. 318

Buna ek olarak 1939 yılında Trabzon Valiliği yapan Refik Koraltan bir gazeteye verdiği beyanatta; yağ ticaretinin geliştirilmesi için bazı girişimler yapılacağını ifade ettikten sonra Trabzon’dan her sene 700 bin kilo yağ ihraç edildiğini ve bunun 500 bin kilosunun Vakfıkebir kazası dâhilinde üretildiğini ifade etmişti.319

Refik Koraltan’ın ifadelerinin aksine bu çalışmanın kapsadığı 27 yıllık süre zarfında Trabzon’dan yapılan yağ ticaretini artırmak, bu konuda halkı bilinçlendirmek, fabrika veya imalathaneler kurma gibi faaliyetlerin hiç biri yapılmamıştır. Üstüne üstlük II Dünya Savaşı yıllarında dönemin şartları gereği Trabzon yağlarına katılan yabancı katkı maddeleri sebebiyle yağların eski şöhretini kaybettiği de ayrıca müşahede edilmiştir.