Karadeniz Bankası

Cumhuriyetin ilk yıllarında Trabzon’da kurulan Karadeniz Bankası’nın temelleri 1927 yılında atılmıştır. Zira o yıl içinde bir araya gelen 50 iş adamı ilk olarak gündelik usulüyle her gün verdikleri 10’ar kuruşla işe başlamıştır. 50 ortak tarafından 6 ay boyunca her gün 10’ar kuruş verilerek biriken 1000 lira, bankanın çekirdeğini oluşturmuştur. 6 ay, günde 10’ar kuruştan sonra yine 50 ortak, haftada 1’er lira vermeye başlamış bu da 3 ay devam etmiş ve sermaye 1.600 lira olmuş, ardından taksit miktarı ayda 30 liraya çıkarılarak 3 ay da böyle geçmiş ve böylece ilk yılsonunda sermaye 5 bin lirayı bulmuştur.486

Bu para bir yandan işletilmiş, bir yandan da ortaklar para yatırmaya devam etmiştir. Böylece ilk teşebbüsten 1,5 sene sonra 1928’de 40 bin lira sermaye ile Trabzon İktisat Limitet Şirketi unvanı ile ve Ticaret Bakanlığı’nın tasdikiyle banka resmen teşekkül etmiştir. Bundan bir sene sonra şirketin adı değiştirilerek Karadeniz Bankası Limitet Şirketine dönüştürülmüştür. Bu hızlı gelişimde yatan temel sebep, bankanın nizamnamesi mucibi ortakların kazanç hisselerini almayarak sermayeyi artırma yönündeki tutumlarıydı. Zira banka, daha sandık halinde kurulduğunda bütün kazanç sermaye gelişimine aktarılmış diğer yandan da taahhütlerin ödenmesine devam edilmiştir. Bu suretle 1929’un Mayıs ayında bankanın sermayesi 100 bin liraya çıktığı zaman ortakların nakden ödedikleri para henüz 18 bin lira olarak tespit edilmiştir. Ortadaki farkın takriben 4/3’ünü kazançlar, 4/1’ini de bir yandan ödenmekte olan taahhütler teşkil ediyordu.487

Trabzon’da devlet desteği olmadan tamamen yerli esnaf ve tüccarın himayesi ile kurulan Karadeniz Bankası, dönemin ulusal gazetelerine dahi konu olmuştur. Zira 1929

485 Cumhuriyetin Onuncu Yılında İktisat Meyanında…, s. 57-58

486

Cumhuriyetin Onuncu Yılında İktisat Meyanında Trabzon adlı eserde verilen Karadeniz Bankası’nın kuruluşu ile ilgili bu hesaplamaların hatalı olduğu görülmektedir. Bu durum adı geçen eserin baskısından kaynaklanabildiği gibi Karadeniz Bankası’nın kuruluş sürecinde sermaye yatırımlarının düzenli tutulup tutulmamasından da kaynaklanabilir.

487

yılında Trabzon’a bir seyahat eden Cumhuriyet Gazetesi muhabiri, Trabzon’da böylesine bir bankanın kurulmasını takdirle karşılamıştı. Muhabir, Karadeniz Bankası ile ilgili olarak şu bilgileri vermiştir:

“Trabzon’da iktisadi vaziyet şayan-ı tetkiktir. İş, Ziraat, Osmanlı Bankaları’nın müdürleri, Trabzon tüccarı ile uzun uzadıya görüştüm. Memleketin iktisat vaziyetlerini bana çok büyük samimiyetle anlattılar. Trabzon’da Banka Nasıl Teşkil Ediliyor? Trabzon’da Celal Bey; samimi, tüccar arkadaşlarını toplayarak günde muayyen bir surette 20’şer 30’ar kuruş toplamak sureti ile ilk senede 40 bin bu sene de 100.000 lira bir sermaye cem’ine muvaffak olmuş ve musaddak bilançosunu gördüğüm (Karadeniz Bankası) vücuda gelmiştir. İşte; bir

himmet ki hem şayan-ı takdir, hem de şayan-ı imtisal ve ibrettir.”488

Ulusal basında dahi adından övgüyle söz edilen Karadeniz Bankası’nın 1932 yılına gelindiğinde mali durumu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 34: Karadeniz Bankası’nın 1932 Yılındaki Mâli Vaziyeti

Sermayesi 100.000 lira sermaye tamamen tediye

edilmiştir.

1931 senesinde temin ettiği kar miktarı 14.337 lira

İhtiyat akçesi yekûnu 5.505 lira

Senedat ve teminat mukabili yapılan ikrazat miktarı

135.000 lira

Kaynak: BCA, 490.01/1453.21.1

1928 yılında kurulan ve ilk günlerde hızlı bir gelişim kaydeden Karadeniz Bankası’nın bu yükselişi 1930 yılından itibaren yavaşlamaya başlamıştır. 1933 yılında sermayesini 100’bin den 50’bine düşüren Banka, 1934 yılına gelindiğinde mali açıdan kritik bir durum arz ediyordu. Zira 1934 yılı Mart ayında yıllık kongresini toplayan bankanın kongre zabıtlarına bakıldığında bu durum açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. İki olağan bir de olağanüstü celsenin yapıldığı kongre, 1 Mart 1934 günü gerçekleşmiştir. İktisat Vekilini temsilen Trabzon Mıntıkası İktisat Müdürü Ali Rıza Bey’in katılımıyla yapılan ilk oturum, Banka Müdürlerden Celal Bey tarafından açılmış ve hissedarlardan Dedezade Hami Bey’in teklifi üzerine kongre riyasetine Pulathanelizade Celal ve Kâtipliğe de Saraçzade Ömer ve Mescizade Selahattin Beyler intihap edilmiştir. En fazla hisseye sahip olan İskenderzade Şefik ve Arnavutzade Cevdet Beyler, kâtipliklere getirilmiştir. Oturumda müdürler ve murakıpların raporlarıyla bilanço, kar ve zarar hesapları Celal Bey

488

tarafından okunarak müttefikan kabul edilmiştir. Gündemin üçüncü maddesi gereği 1933 senesine ait kazancın 2.166 lira 92 kuruşu kazanç vergisi olarak düşülmüş geri kalan paranın 1 Nisan 1934 tarihinden itibaren hissedarlara hisseleri oranında taksim edilmesine müttefikan karar verilmiştir. 3 Mart günü yapılan ikinci oturuma sermayenin 43.400 lirasını elinde bulunduran 32 hissedar katılmış, ruznamenin 4’üncü maddesi müzakere edilerek 3 müdür intihabına müttefikan karar verilmiş ve yapılan intihapta hissedarlardan Cevdet Bey’in teklifi üzerine Pulathanelizade Celal ve Dedezade Hami ve Arnavutzade Cevdet Beyler oy birliğiyle müdür seçilmiştir. Daha sonra 3 adet murakıp seçimine karar verilerek seçime geçilmiş ve yapılan intihapta 858 oyla Vaizzade Hasan, 497 oyla Yazıcızade Hafız Temel ve 450 oyla Müftüzade İsmail Beyler murakıplığa seçilmiştir.

Karadeniz Bankası’nın 1934 yılında toplanan kongresinin ilk iki oturumu bu şekilde sona ermiş ardından olağanüstü celse adıyla yeni bir oturum yapılmıştır. Burada alınan kararlar şunlardır:

1.Bankanın sermayesinin 25 bin lira tenziline ve tenzil olunan 25 bin liranın bankamızın vaziyetine ve kanun ve nizamnameye tevfikan tevziine ve tevzii zamanının müdürler heyeti tarafından tespitine ve 25 bin liranın tevzi-i muamelesi ikmal edildikten sonra bir heyet-i umumiye içtiması yapılarak şirket vaziyet-i umumiyesinin tayin ve tespitine 143 reyi 7.150 lirayı asaleten ve vekâleten temsil eden bir hissedarın istinkâfına mukabil 725 rey, 36.250 lirayı temsil eden 29 hissedarın muvafakatiyle karar verildi.

2.Adı ve fevkalade zabıtnamelerinin heyet-i umumiye namına murakıplar tarafından imza edilmesine.

Kongre zabıtlarında da görüldüğü 1934 yılına gelindiğinde Banka, mali açıdan iyi durumda değildi. Zira sermayesini 25 bin lira aşağı çekmesiyle bu gerilemenin ilk işaretini veren Karadeniz Bankası, Kasım ayında yaptığı kongreyle kendini tasfiye ederek sadece limitet şirket olarak varlığını sürdürmüştür. Şirketin tasfiye kararının alındığı toplantının ayrıntıları şu şekildeydi:

22 Kasım 1934 tarihinde Trabzon’da halkevi salonunda içtima eden Karadeniz Bankası Limitet Şirketi’nin Heyet-i Umumiye Zabıtnamesi

Celse 1

29.150 liralık hisseyi temsil eden 22 hissedarın iştirakiyle Karadeniz Bankası Limitet Şirketi Fevkalade Heyet-i Umumiyesi 22 İkinciteşrin 1934 tarihine müsadif Perşembe günü saat 19’da halkevi salonunda İktisat Vekâleti Celilesini temsilen müfettiş Ekrem Bey’in huzuru ile fevkalade olarak akt-i içtima etmiştir.

Heyet-i Umumiye, müdürlerden Celal Bey tarafından açılmış ve ruznamenin müzakeresine başlanmıştır.

1.Müdür ve murakıplar vazifelerinden istifa ederek yeniden intihaba başlanmıştır. Rey-i işarı ile yapılan intihapta müdürlüğe Dedezade Hami, Vaizzade Hasan Yazıcı, Yazıcızade Hafız Temel Beyler, murakıplığa Yakupreiszade Yakup, Mollamehmetzade Süleyman, Hafızzade Mahmut Beyler müttefikan intihap edilmişlerdir.

2.Heyet-i umumiyenin evvelce verdiği tenzil-i sermaye kararının devamı şeklinde tasfiye edilmekte bulunduğundan isminin Karadeniz Limitet Şirketi’ne tahvili müttefikan kabul edilmiştir.⁴⁸⁹

Şirketin tasfiye kararının alındığı bu kongre aslında oldukça hararetli geçmiştir. Zira hissedarların bir kısmı bankanın tasfiyesini diğer bir kısmı ise sermayenin seneden seneye %50 nispetinde tenzili suretiyle tasfiye edilmesini istemişlerdir. Bu hususta uzun ve hararetli münakaşalardan sonra ikinci görüş kabul edilmiştir. Kongre sonucunda:

1. Şirketin devamına ve sermayenin her sene %50 tenzili suretiyle tasfiyeye doğru gidilmesine

2. Banka isminin kaldırılarak bundan sonra bankaya Karadeniz Limitet Şirketi isminin verilmesi kararı alınmıştır.⁴⁹⁰