Trabzon Bankası

Cumhuriyetin ilk yıllarında Trabzonlu iş adamlarının yaptığı atılımlardan biri de Trabzon Bankasıdır. Banka, Karadeniz Bankası gibi haftalık ve aylık taksitlerle başlayarak ilk olarak 11,250 lira sermaye ve “Trabzon Tasarruf ve İkraz Sandığı Limitet Şirketi” unvanıyla teşekkül etmiş, 1928 yılında sermayesini 50,040 liraya çıkarmış ve bir sene sonra adını “Trabzon Bankası Limitet Şirketi”ne dönüştürmüştür. 1929 yılına gelindiğinde tahvil ve sermayesi 100 bin liraya yaklaşmıştır.⁴⁹¹

Trabzon Bankası gibi tamamen milli sermaye ile vücut bulmuş bir eserin kurulup faaliyete geçmesi, Trabzon’un komşu ili Giresun’da da takdir toplamıştır. Zira 1929 yılında Trabzon’a gelerek şehirde araştırmalar yapan Yeşil Gireson Gazetesi Yazarı Nuri Ahmet Bey, banka hakkında edindiği izlenimleri okurlarına aktarmıştır. Bu tarz kurumların Giresun için faydalı birer örnek olması gerektiğini düşünen Ahmet Bey, yazısının devamında Trabzon Bankası ile ilgili şu bilgileri vermiştir:

“Müessisleri 50 tüccar olarak teşkil edilen bu şirket, bugün kuvvetli bir varlık haline girmiştir. Bu teşekkülü müessislerin sırtına yük olmaktan kurtarmak için her hissedar günde yarım lira hisse ile ayda 15 liralık bir veya iki hisse vermeği kabul etmiştir. Muntazaman taahhütlerini ifa etmek suretiyle bu faydalı teşebbüsü kuvveden fiile çıkarmışlardır.”

Yazının ilerleyen kısmında bankanın mali durumu hakkında bilgiler veren yazar, 1928 yılı Temmuz ayında kurulan Trabzon Bankası’nın 18.750 lira sermaye ile işe

489 Yeniyol 31 Birincikanun 1934

490 Halk, 26 İkinciteşrin 1934

491

başladığını ve bu paraya her ay 1900 lira ilave edilerek sermayenin 50.040 liraya ulaştığı belirtmiştir. Trabzon’da ki izlenimlerine devam eden Ahmet Bey, bankanın 1928 Aralık bilançosunda görüldüğü üzere yalnız 1 ay içinde 1.400 lira kazanç elde edildiğini ifade etmiş, bu suretle 6 ay zarfında sermayesini çıkaran bankanın Aralık 1929 itibarıyla 63.000 liralık bir anaparaya sahip olduğunu bildirmiştir. Bankanın idare heyetinin 5 kişiden oluştuğunu bildiren Nuri Ahmet Bey, bu kişilerden aldığı bilgiye göre pek yakında kredi temin etmek suretiyle sermayenin 100.000 liraya çıkarılacağını, sermaye artışından sonra ihracat işlerine başlanacağını ifade etmiştir.492

Trabzon Bankası, kurulduktan bir yıl sonra yani 1930 tarihinde ilk kongresini toplamıştır. 27 Şubat 1930 günü Trabzon Tüccar Kulübü’nde yapılan bu toplantıya banka ortaklarından 42’si katılmıştır. Kongreye iştirak eden bu kişilerin toplam sermaye içindeki payları 92.080 liraydı. Kongrede ilk olarak Heyet-i Umumiye başkanlığına Mahmut Muammer Bey, kâtipliklere de Kitabcızade Mehmet Hasan, Hacıdursunzade Osman, Tayipefendizade Tayip ve Pulathanelizade Lütfi Bey getirilmiştir. Ardından müdürlerin kongreye sundukları raporlar okunarak kâr ve zarar hesapları üzerinde müzakere yapılmıştır. Bankanın mali vaziyeti üzerinde yapılan müzakerelerin ardından şu kararlar alınmıştır.

1.Trabzon Bankası’nın 1929 senesi hesabiyesine ait müdürler ve murakıplar raporunun kabulüne

2.Bilançonun tasdik ve müdür, murakıpların ibrasına

3.3.164 lira 328 kuruş safi kârın 1.300 lirası ihtiyat akçesine, 11.815 lirasının yüzde birinci hisse-i temettü ve mütebakisi ikinci hisse-i temettü olmak üzere beher lira sermayeye 11 kuruş 81 buçuk santim üzerinden tesviyesine bakiye kalan 49 lira 38 kuruşun da gelecek senenin kâr ve zarar hesabına devrine.

4.Tütüncüzade Ziver, hissesini Kitabçızade Mehmet Hasan Efendi’ye, Arapseyitzade Ömer hissesini Serdarzade Cemil Efendi’ye, Bicanzade Ömer Bican hissesini Hacıdursunzade Hayri Efendi’ye devretmişler işbu devir muamelesinin kabulüne. 1930 senesi hesabı için Kitabcızade Mehmet Hasan, Cigarzade Hüseyin, Murathanzade Tayyar Beylerin tekrar

murakıplığa intihabına karar verildi.⁴⁹³

1930 yılında ilk kongresini yaparak mali durumunu masaya yatıran Trabzon Bankası’nın ilk yıllarında bankadan hisse satın alanların sayısı ve sermaye miktarları ile ilgili verileri bir araya getirdiğimizde ortaya şu şekilde bir tablo çıkmıştır.⁴⁹⁴

492 Yeşil Gireson, 24 İkincikanun 1929

493 Odabaşıoğlu, a.g.e., s. 123

494

Tablo 35: Trabzon Bankası’na Ortak Olanlar, Sermaye ve Hisse Miktarları

Ortak İsmi Hisse Miktarı Sermaye

Arnavudzade Osman 4 2.880

Abdülhalimzade Abdullah 2 1.440

Arapseyitzade Ömer 2 1.440

Bicanzade Ömer Bican 2 1.440

Bayramzade Seyit 2 1.440 Botorzade Abdulkadir 2 1.440 Cigerzade Hüseyin Hüsnü 2 1.440 Çehrelizade Biraderler 2 1.440 Çilingirzade Zühtü 5 3.600 Dülgerzade Kazım 2 1.440 Dedezade Kamil 2 1.440 Emiralizade Hami 2 1.440

Hacımüftüzade Temel Nücumi 4 2.880

Hacıharunzade Faik ve Mahdumları 4 2.880

Hacıyusufzade Hafız Abdullah 3 2.160

Hacıhatipzade Mehmet Emin 2 1.440

Hacıarifkaptanzade Hamdi Mahmud 2 1.440

Hacıdervişağazade Ruhi 2 1.440

Hacıdervişağazade Kazım 2 1.440

Hacısalihkaptanzade Ali Nazmi 5 3.600

Hacıahmetzade Mehmet Salih 2 1.440

Hacıahmetzade İsmail Hakkı 2 1.440

Hacımollazade Kemal 4 2.880

Hacıdursunzade Hayri ve Mahdumları 4 2.880

Kazancızade Hüseyin Hüsnü 1 720

Kitabçızade Mehmet Hasan 2 1.440

Kadayıfçızade Mehmet 2 1.440

Kalaycızade Hamit 4 2.880

Memişyazıcızade Ruşen 2 1.440

Mürtezazade Biraderler 2 1.440

Molla Mustafazade Tevfik 5 3.600

Murathanzade Tayyar ve Biraderleri 1 720

Mürtezazade Mustafa 4 2.880

Mestçizade Biraderler-İmam Z. Sami 2 1.440

Nimbıyıkzade Mahmut Muammer 3 2.160

Osmanzade Sabri 4 2.880

Ömerağazade Mecit 2 1.440

Pulathanelizade Biraderler 2 1.440

Pederlizade İsmail 2 1.440

Rumelilizade Hüseyin Avni 2 1.440

Subaşızade İhsan ve Biraderleri 5 3.600

Şeyhzade Fevzi 2 1.440

Şeyhzade Fevzi 2 1.440

Sandıkçızade Ahmet 4 2.880

Tayip Efendizade Namık 4 2.880

Tütüncüzade Ziver 3 2.160

Tayipefendizade Tayip 5 3.600

Ustaömerzade Ali Paşa 5 3.600

Yakupreiszade Yakup 2 1.440

Yunusbabazade Selahattin 2 1.440

Tabloda da ifade edildiği gibi Trabzon Bankası, şehir sermayedarlarınca oldukça büyük bir rağbet görmüştü. Bankanın ortak sayısının bu kadar geniş olması, Trabzonluların böylesi bir kuruma olan ihtiyacının da bir göstergesiydi. Kuruluş ve gelişim aşamalarını başarıyla atlatan Trabzon Bankası’nın 1932 yılına gelindiğinde mali tablosu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir

Tablo 36: Trabzon Bankası’nın 1932 Yılındaki Mâli Vaziyeti

Sermayesi 100.000 lira iken bu sene iptidasında 50.000

liraya tenzil edilmiştir.

1931 senesinde temin ettiği kar miktarı 13.383 Lira

1931 Senesi nihayetindeki İhtiyat akçesi 4.720 Lira

Senedat ve merhunat mukabili yapılan ikrazat miktarı

90.700

Kaynak: BCA, 490.01/1453.21.1

Yukarıda verilen tabloda da ifade edildiği gibi, bankanın sonunu getirecek olan süreç 1932 yılında başlamış ve şirketin sermayesi 100 bin liradan 50 bin liraya düşürülmüştür. Bu küçülme ertesi yıl da devam etmiş ve 1935 yılına gelindiğinde zor günler geçirmeye başlayan Trabzon Bankası, tasfiye süreci içersine girmiştir. Zira 14 Ocak 1935 tarihinde gazetelere ilanlar veren banka yönetimi Trabzon Bankası adı yerine Trabzon Tasarruf Limitet Şirketi unvanını kullanmaya başlamıştı. Söz konusu ilanda verilen bilgilere göre Trabzon Tasarruf Limitet Şirketi Umumi Heyeti 20 Şubat 1935 tarihine rastlayan Çarşamba günü saat 18’de şirket binasında olağanüstü toplanacaktı. Söz konusu toplantıdaki gündem maddeleri ise şunlardı:

1. Şirketin 1934 hesap senesi muamelatı hakkında müdür ve murakıpların raporunun okunması

2. Bilançonun tetkik ve tasdiki ve müdürlerin onayı 3. Devredilen hisselerin kabul ve tasdiki

4. Yeni müdürler intihabı 5. Fevkalade içtima ruznamesi

6. Şirket sermayesinin 20 bin liradan 10 bin liraya tenzili.⁴⁹⁵

495

Bu gündemle toplanan Trabzon Tasarruf Limitet Şirketi, sermayesini 20 bin liradan 10 bin liraya indirmeyi kabul etmiş ve bu sebeple bütün ortak ve iştirakçilerin şirkete müracaat ederek alacaklarını takip etmesi gerektiği bildirilmiştir.496

Görüldüğü gibi 1929 yılında 100 bin lira sermaye ile yola çıkan Trabzon Bankası’nın, 1935 yılına gelindiğinde sermayesi sadece 10 bin liraydı. 1935 yılında yapılan kongrenin ardından tasfiye işlemlerine hız veren Trabzon Bankası, İkinci Dünya Savaşı öncesinde banka adını kullanmayıp bir süre daha şirket adı altında faaliyetlerine devam etmiştir.