Taşıma lisansı sahipleri piyasada; boru hattı hariç olmak üzere petrol taşıma araçları ile taşıma hizmeti verilmesi hakkına sahiptir468. Ülkemizde EPDK’dan alınmış toplam 118 taşıma lisansı bulunmakta olup lisans sahipleri; denizyolu ve demiryolu ile petrol ve akaryakıt taşıma faaliyeti ile iştigal etmektedir. Bir Kamu iktisadi teşekkülü olan TCDD’nin de demiryolu ile petrol taşıma lisansı bulunmaktadır.
Türkiye’deki taşıma lisansı bilgileri yıllar itibariyle karşılaştırmalı olarak incelendiğinde bu lisans türünde ağırlığın denizyolu ile taşıma alanında olduğu görülmektedir. Ülkemizde 2008 yılı itibariyle 98, 2009 yılı itibariyle 108, 2010 yılı itibariyle ise 113 taşıma lisansının denizyolu
464
REKABET KURULU 21.12.2000 tarih ve 00-50/533-295 sayılı karar.; “Zorunlu Unsur” konusunda benzer kararlar için bknz. RK. 23.06.2011 tarih ve 11-39/803-252 sayılı karar.; RK. 16.06.2011 tarih ve 11-37/777-243.; OECD zorunlu unsuru “rakiplerin bağlantılı piyasalarda mal veya hizmet üretmek için yararlanmak zorunda oldukları ve aynısının yapılmasının imkânsız olduğu veya ekonomik olarak rasyonel olmadığı unsurdur” şeklinde tanımlamıştır. Buna göre, zorunlu unsura rasyonel bir imkansızlık esas teşkil etmektedir. RK. 12.05.2011 tarih ve 11-30/592-188 sayılı karar.; RK. 04.11.2010 tarih ve 10-69/1465-563 sayılı karar, ; RK. 21.10.2010 tarih ve 10- 66/1402-523.; RK. 06.05.2010 tarih ve 10-34/541-193 sayılı karar.; RK. 08.02.2010 tarih ve 10-14/175-66 sayılı karar, s.82.; 31.03.2010 tarih ve 10-27/404-150 sayılı karar., RK. 24.06.2010 tarih ve 10-45/801-264 sayılı karar., RK. 16.09.2010 tarih ve 10-59/1196-452 sayılı karar., ; Ayrıca bknz. GÜVEN-Konferans, s. 17 vd.
465
Bu konuda bknz. TOPÇUOĞLU, s. 172-175. 466
REKABET KURULU 19.01.2011 tarih ve 11-04/50-17 sayılı karar.; GÜL, s. 26.; KALENDER, s. 92. Zorunlu unsur doktrininin uygulama esasları olarak dört koşullu sistematik bir test yapılması yerinde olacaktır. Bu koşullar: 1-Giriş yapılmak istenen varlığın (zorunlu unsurun) bir tekelci teşebbüs tarafından kontrolü,
2-Giriş yapmak isteyen bir rakibin pratik olarak ve makul bir şekilde ilgili varlığı/ürünü/tesisi/altyapıyı (zorunlu unsuru)kurmasının/üretmesinin imkansız olması,
3-Tekelci teşebbüsün giriş yapmak isteyen rakibi reddetmesi,
4-İlgili zorunlu unsurdan faydalanmanın imkanlar dahilinde olması, şeklinde sıralanabilir. REKABET KURULU 05.1.2006 tarih ve 06-02/47-8 sayılı karar., REKABET KURULU 23.12.2009 tarih ve 09-60/1470-388 sayılı karar 467
Petrol Piyasası Kanunu, m. 19., (b ) bendinin 4.alt bendi. 468
alanında verildiği görülmektedir. 2008-2010 yılları arasında demiryolu taşıma lisanslarında değişiklik olmamıştır ve halen 5 adet demiryolu taşıma lisansı bulunmaktadır469.
Kanun ve Yönetmeliğin ilgili hükümleri gereği rafineri lisansı sahiplerine ancak boru hatları ile taşıma faaliyeti yapabilme izni verilmişken uygulamada TÜPRAŞ’ın demiryolu ile taşıma lisansına sahip olduğu görülmektedir. Yönetmeliğin ilk halinde karayolu ile akaryakıt taşıma faaliyetleri için de taşıma lisansı alınması zorunluluğu düzenleme altına alınmışken daha sonra yapılan yasal düzenleme ile karayolu ile akaryakıt taşınması faaliyeti için lisans alınması zorunluluğu kaldırılmışır. Ancak karayolu ile LPG taşınması hususunda taşıma lisansı alınması zorunluluğu devam etmektedir.
Taşıma faaliyetine ilişkin olarak; 5784 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un470 27. maddesi ile bu çerçevede ikincil mevzuatında yapılan değişiklikle ilgili olarak kamuoyuna EPDK tarafından aşağıdaki açıklamaların yapılması kararlaştırılmıştır.
Karayollarında taşıma yapacak gerçek ve tüzel kişiler için Kurumumuzca “Taşıma Lisansı” verilmeyecektir. Ancak kabotaj kapsamında denizyolu ile demiryolu taşıma lisansları için mevcut uygulama sürecektir. İstasyonlu bayilik faaliyeti kapsamında tarımsal amaçlı satış için kullanılacak olan araçların plaka numaralarının ilgililerin bayilik lisanslarına işlenmesi işlemleri devam ettirilecektir. Bayilik, dağıtıcı ve serbest kullanıcı lisanslarına, lisans kapsamında taşıma yapmak üzere araç işlenmesi işlemleri sona erdirilmiştir. Karayolu taşıma araçlarına ilişkin olarak verilmiş Taşıma Lisansları, başkaca bir işleme tabi olmaksızın sona erdirilmiştir. Petrol taşıması yapan ilgililerin, başta Karayolu Taşıma Kanunu471 olmak üzere ilgili mevzuat hükümlerine titizlikle uymaları gerekmektedir.
Danıştay tarafından karayolu ile taşıma lisansı bulunmadığı gerekçesi ile tesis edilen idari para cezasına karşı açılan davada aşağıdaki gerekçelerle idari işlemi iptal etmiştir.
5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu'nun 9. maddesinin 8. fıkrasında, bayilerin lisansına işlenmek ve taşıma lisansı sahiplerinin taşıma araçlarında istenen kriterleri sağlamak koşuluyla kendi araçları ile taşıma yapabilecekleri kurala bağlanmıştır. Öte yandan. anılan Kanun'un 2. maddesinin ( 39 ) numaralı bendinde "ham petrolün rafineriye ulaştırılmak üzere toplandığı teslim noktasından sonra, diğer ürünlerin ise taşıma araçları ile yapılan tüm nakil faaliyetleri bütününü" şeklinde tanımı yapılan "taşıma", 26.07.2008 tarih ve 26948 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak
469
EPDK 2010 Sektör Raporu, s. 101. 470
26/07/2008 tarih ve 26948 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 471
K türü yetki begeleri (K1, K2, K3) Karayolu ile ticari amaçla taşımacılık yapacak gerçek veya tüzel kişilerin 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu çerçevesinde almak zorunda oldukları belgelerdir. K1 Yetki Belgesi: K1 yetki belgesi belirli bir zaman tarifesine göre veya belirli bir zaman tarifesine uymaksızın Karayolu ile ticari amaçla (nakliyecilik) yapacak olan gerçek veya tüzel kişilerin almak zorunda oldukları belgedir. K2 Yetki Belgesi: Taşımacının kendİ adına tescil edilmiş taşıtlarla sadece kendi esas iştigal konusu ile ilgili eşya taşımacılığı yapacak ve ticari maksatla taşımacılık yapmayacak gerçek veya tüzel kişilerin almak zorunda oldukları belgedir.K3 yetki Belgesi : Ev ve büro eşyası taşımacılığı yapacak gerçek veya tüzel kişilerin almak zorunda oldukları belgelerdir. 25.02.2004 tarih ve 25384 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak Yürürlüğe giren Karayolu Taşıma Yönetmeliği’ nde 08.09.2004 Tarih,25577sayılı resmi gazete ile 15 Aralık 2004 Tarihli 25671 Resmi Gazeteyle değişiklikler yapılmış, yapılan değişiklikler sonucu Karayolunda eşya ve yolcu taşımacılığıyla ilgili standartlar belirlenmiş ve bu işi yapanların TAŞIMA BELGESİ alması zorunluluğu getirilmiştir.
yürürlüğe konulan 5784 sayılı Kanunun 27. maddesi ile "ham petrol ve akaryakıtların, kabotaj kapsamında denizyolu ve demiryolu taşıma araçlarıyla yapılan nakil faaliyetleri" olarak değiştirilmiş; ayrıca anılan Petrol Piyasası Kanunu'nun 9. maddesinin sekizinci fıkrasında yer alan: "Bayiler lisanslarına işlenmek ve taşıma lisansı sahiplerinin taşıma araçlarında istenen kriterleri sağlamak koşuluyla kendi araçları ile taşıma yapabilirler" hükmü ise yürürlükten kaldırılmıştır. Dolayısıyla, karayolu taşıma araçlarıyla yapılan nakil faaliyetleri lisansa tabi taşıma faaliyeti kapsamından çıkarılmıştır. 5784 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile karayoluyla akaryakıt taşıma faaliyetinde lisans alma veya bayilik lisansına işlenmesi zorunluluğunun ortadan kaldırılmış olması karşısında, bu şekilde yapılan akaryakıt taşımacılığından dolayı idari para cezası uygulanması mümkün değildir. Bu durumda, dava konusu idari para cezasının verilmesinden sonra yapılan yasal düzenleme ile lisansına işletmeksizin karayolu üzerinden tankerle akaryakıt taşınması eylemi 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu uyarınca verilen idari para cezasının konusu olmaktan çıkartıldığından, bu eylem nedeni ile davacıya idari para cezası verilmesine ilişkin dava konusu Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu kararının bu kısmında hukuka uygunluk bulunmamaktadır472.
Petrolün demiryolu ile taşınmasında işletme maliyeti, karayolu ile taşımadan düşüktür. Kitle taşımacılığına uygun oluşu, düşük enerji tüketimi sayesinde demiryolu taşımacılığı uzak mesafedeki taşımalar için ekonomik bir taşıma seçeneğidir. Fakat demiryolu şebekesinin iyileştirilmesi veya yeni bir demiryolu inşası gibi yatırımlar, mevcut sarnıç vagonlarının iyileştirilmesi veya yenilerinin alınması da petrol rezervlerinin ekonomik işletilmesini olumsuz yönde etkileyen faktörlerdendir. Bunun yanı sıra demiryolu ile ihracat, siyasal ve sosyal istikrarsızlıktan ötürü kesintiye uğratılma ihtimali olan riskli taşıma şekli olarak kabul edilmektedir473.
Dünya petrol taşımacılığının yaklaşık % 55’i, çoğu büyük petrol şirketlerine ait olan tankerlerle yapılmakta ve dünya denizlerindeki tanker trafiğinin de % 50’sinden fazlasını petrol nakli oluşturmaktadır. Bu gelişmenin doğal sonucu olarak, denizlerdeki petrol kirlenmesi de artan petrol talebi ve üretime paralel bir şekilde hızla büyümüş; özellikle Hazar petrollerinin dünya piyasalarına hangi taşıma sistemiyle ulaştırılacağı konusunun tartışıldığı günümüzde ise çok kritik bir önem kazanmıştır474.