Sorun ve Çözüme Birlikte Yer Verilmesi:

Ders kitaplarında yer alan metinlerde sorun ve çözüme birlikte yer verilmesi ile ilgili bulgular Tablo 18’de sunulmuştur.

Tablo18. Sorun ve Çözüme Birlikte Yer Verilmesi

Ölçütler _kitapları Ders ORT.

5 Sorunlar açık biçimde tanımlanmış, çözüm seçenekleri verilmiş ve _{problem çözme becerisi geliştirmeye katkı sağlamıştır.}

A:1 B:1 C:1

D:1 1

4

Sorunlar açık biçimde tanımlanmış, çoğunlukla çözüm seçenekleri verilmiş ve problem çözme becerisi geliştirmeye oldukça katkı sağlamıştır.

3 Bazı sorunlar açık biçimde tanımlanmış, çözüm seçenekleri verilmiş ve _{problem çözme becerisi geliştirmeye kısmen katkı sağlamıştır.} 2 Sorunlar açık biçimde tanımlanmadığı ve çözüm seçenekleri verilmediği _{için problem çözme becerisi geliştirmeye çok az katkı sağlamıştır.} 1 Sorunlar açık biçimde tanımlanmadığı ve çözüm seçenekleri verilmediği _{için problem çözme becerisi geliştirmeye katkı sağlamamıştır.}

Tablo 18’e göre, A ders kitabında sorunlar açık biçimde tanımlanmadığı ve çözüm seçenekleri verilmediği için öğrencilerde problem çözme becerisi geliştirmeye katkı sağlamadığı ortaya çıkmıştır. Ders kitapları incelendiğinde sorun ve çözümün

birlikte ele alındığı nitelikli bir örnek bulunmamaktadır. Öğrencilerin üst düzey becerileri kazanmalarında ve problem çözme becerisi geliştirmelerinde sorun ve çözümlerin ilişkili bir şekilde ele alınmasının önemli bir rolü vardır. Örneğin, “Destan, yazıt ve diğer belgelerden yararlanarak, Orta Asya ilk Türk toplumlarının siyasal, ekonomik ve

kültürel özelliklerine ilişkin çıkarımlarda bulunur” kazanımının gerçekleşmesinde sorun ve

çözümlere birlikte yer verilmesi önemlidir. Çünkü Türk devletlerinin yıkılmasıyla ilgili sorunlar ya da gerekçeler ortaya konarak bunların çözümü için nelerin yapıldığı ya da neler yapılabileceği üzerine öğrenciyi düşündürmek ve günümüzle de bağlantı kurmak kazanımın gerçekleşmesini kolaylaştırabilir.

B ders kitabında, sorunlar açık biçimde tanımlanmadığı ve çözüm seçenekleri verilmediği için öğrencilerde problem çözme becerisi geliştirmeye katkı sağlamadığı ortaya çıkmıştır. Ders kitabında sorun ve çözümün birlikte ele alındığı açık ve somut bir metin düzenlenmemiştir. Metin içerisinde bazen sorun ve çözümlere birlikte yer verilmiş olmasına rağmen bu metinler öğrenciye üst düzey beceri kazandıracak nitelikte düzenlenmediği için etkili olmamıştır.

Örnek:

İslamiyet ve Türkler:

“Hz. Muhammed’in İslam dinini yaymaya başlamasına Mekkelilerin ileri gelenleri büyük tepki göstermiştir. İslam dinine giren az sayıda Müslüman zor günler yaşıyorlardı. Bu nedenle bir grup müslüman Habeşistan’a hicret etti…”

Bu metinde sorun ve çözümlerin öğrenciye çıkarımlarda bulunduracak mesajlar vermez. Çünkü sorun ve çözümün ilişkili bir şekilde ele alındığı metin öğrencinin sorunu ve çözümü birlikte görmesine, üzerinde düşünmesine, günümüzle bağlantı kurmasına ve çıkarımlarda bulunmasına fırsat verir. Özellikle çözümler, öğrenciyi düşündürerek üst düzey yapılar oluşturmasını sağlar. Öğrenci aldığı mesajları farklı duruma taşıması, günümüzle ilişkilendirmesi ve seçenekler üretmesi için kullanır. Ancak örnek metin, öğrenciye bu nitelikleri kazandırıcı bir yapıda olmadığı söylenebilir.

C ders kitabında, sorunlar açık biçimde tanımlanmadığı ve çözüm seçenekleri verilmediği için öğrencilerde problem çözme becerisi geliştirmeye katkı sağlamadığı ortaya çıkmıştır. Bazı konular içerisinde sorunlar ve çözümlere yönelik bilgiler verilmiş ancak, sorun ve çözümler açık ve somut olmadığı için öğrenciyi düşündürecek nitelikte

99

olmamıştır. “Destan Yazan Türkler” konusu içerisinde Kök Türklerin doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmasına ilişkin sorunlara ve bu sorunların farkına varılarak II. Kök Türk kağanlığının kurulduğu vurgulanmıştır. Metin ilköğretim düzeyindeki öğrencilerin anlayabileceği düzeyde açık ve anlaşılır olmadığı gibi üst düzey beceri kazandırılmasına katkı sağlamayacağı söylenebilir.

D ders kitabında, sorunlar açık biçimde tanımlanmadığı ve çözüm seçenekleri verilmediği için öğrencilerde problem çözme becerisi geliştirmeye katkı sağlamadığı ortaya çıkmıştır. Bazı konular içerisinde sorun ve çözümlere yer verilmiş ancak metin içerisinde sorun ve çözümler arasında somut bir ilişki kurulmamıştır.

Örnek:

Yazıtlardaki Uygarlık:

“İpek Yolu üzerinde bulunan Sasaniler, bu yol üzerinde gerçekleşen ticareti bazen engelliyorlardı. Böyle bir olay üzerine İstemi Yabgu, Sasani hükümdarına anlaşmak üzere elçi gönderdi. Fakat hükümdar anlaşmayı kabul etmediği gibi Yabgu’nun hediye ipekleri de yaktı. Elçiler bu üzücü olayı İstemi Yabgu’ya anlattılar. Bu olay üzerine İstemi Yabgu’da Bizans’la anlaşmaya karar verdi. Bizans İmparatoru’nun da kabul etmesiyle Kök Türkler ile Bizans arasında siyasi ve ticari bir anlaşma sağlandı.”

Bu metin içerisinde sorun tam olarak tanımlanmadığı gibi çözümde açık ve yeterli bir şekilde belirtilmemiştir. Sorun ve çözümün birlikte verilmesinin öğrencinin problem çözme becerisi kazanmasına önemli katkı sağlar. Bu nedenle, metin içerisinde önce sorun tanımlanmalı ve tüm boyutlarıyla birlikte açık bir şekilde ortaya konmalıdır. Sonra çözümler gerekçeleriyle birlikte sunulmalı ve öğrencilerin bu bilgileri yeni durumlara transfer etmesini sağlayacak düşündürücü sorulara yer verilmelidir.

Örnek:

“İpek yolu olarak bilinen kervan yolu, Orta Asya devletleri için bir ticaret ve kültür yolu olmuştur. Orta Asya devletleri ürünlerini batıya pazarlayabilmesi, batıdaki ürünleri de kendi ülkelerine getirebilmeleri için ipek yolunu ellerinde tutması ve güvenliğini sağlaması gerekiyordu. Çünkü bu yolu denetiminde ve kontrolünde bulunduran ülkeler birçok alanda üstünlüğü ele geçirmiş sayılırdı. İpek Yolu, Orta Asya Türk devletlerinin, Çin’in ve diğer devletlerin sürekli sorun yaşamasına neden olmuştur. Özellikle İpek Yolu üzerinde bulunan Sasani Devletinin bu yol üzerindeki hâkimiyeti Kök Türkler için engel teşkil ediyordu. Bu sorunun farkına varan Türkler kendilerine bir çözüm yolu arıyorlardı. Kendi aralarına anlaşamayan Türk devletleri ile Çin arasında sorun yaşandığı için başka bir ülke ya da güç ile birleşmek zorunlu hale gelmişti. Kök Türkler anlaşmaya yanaşmayan Sasani’lerden kurtulmak için Bizans imparatorluğu ile anlaşarak İpek Yolu’nun kontrolünü ele geçirmişlerdir.

Türkler ipek yolunu elinde tutabilmesi için başka hangi tedbirleri alabilirdi? Türklerin kendi aralarında anlaşabilmesi için nasıl bir yol izlemeleri gerekirdi? Günümüzdeki devletlerin ekonomik ve siyasal mücadelesi ile nasıl bir ilişkisi bulunmaktadır?”

Bu bulgulara göre, ders kitaplarında sorunlar açık biçimde tanımlanmadığı ve çözüm seçenekleri verilmediği için öğrencilerde problem çözme becerisi geliştirmeye katkı sağlamadığı ortaya çıkmıştır. Özellikle üst düzey becerileri geliştirmeyi amaçlayan, düşünme süreçlerine önem veren ve problem çözme becerisini tüm derslerin ortak becerisi olarak gören yeni öğretim programlarına göre hazırlanan ders kitaplarında sorun ve çözüme birlikte yer verilmemesi önemli bir sorun olarak görülebilir.

4.3. METİN İÇERİSİNDEKİ SORULARIN ETKİLİ KULLANILMASI