Metnin Başında ve Sonunda Özet Bilgilere Yer Verilmesi:

Ders kitaplarındaki özet bilgilerin etkili kullanılması ile ilgili bulgular Tablo 12’de sunulmuştur.

Tablo 12. Özet Bilgilerin Kullanılması

Ölçütler _kitapları Ders ORT.

5 Metin başında ve sonlarında özet bilgilere yer verilmiştir. Özetler _{öğrenciyi metine yönlendirmiş ve bilgilerin kalıcı olmasını sağlamıştır.}

A:2 B:2 C:1 D:2

1.75 4 Metin başında özet bilgilere yer verilmiş ve öğrenciyi yönlendirmede _{etkili olmuştur. Metin sonlarındaki özetler ise çoğunlukla etkili olmuştur.}

3 Metin başında ve sonlarında bazen özet bilgilere yer verilmiştir. Özetler öğrenciyi metine yönlendirmiş ve bilgilerin kalıcı olmasına kısmen katkı sağlamıştır.

2 Bazı konu başında ve sonunda özet bilgiye yer verilmiş, bu özetler öğrenciyi metne yönlendirmede ve bilgilerin tekrar edilmesine çok az katkı sağlamıştır.

1 Konu başlarında ve konu sonlarında hiç özet bilgiye yer verilmemiştir.

Tablo 12’ye göre, A ders kitabında, bazı konu başında ve sonunda özet bilgiye yer verilmiş, bu özetler öğrenciyi metne yönlendirmede ve bilgilerin tekrar edilmesine çok az katkı sağlamıştır. Kitap içerisinde 5 konu içerisinde özet bilgiye yer verilmiş ve bu özetlerden hiç biri konu başlarında verilmemiştir. “Destan Yazanlar” konusu içerisinde kavimler göçü ve sonuçları, “Asker Milet” konusunda Türk ordusunun özellikleri, “Çöle İnen Nur” konusu içerisinde de islamiyetin doğuşu ve gelişmesi tablo içerisinde kronolojik olarak özetlenmiştir. “Yıllardır Süren Tatlı Gelenek” ve “İpek Yolu” konusunun sonunda özet yapılmıştır.

Örnek: İpek Yolu:

“Doğudan batıya doğru gelişen ticari harekette, daha önceki çağlardan beri kullanılmakta olan bir yol şebekesinden yararlanılmıştır. Yoğun bir şekilde ipek, porselen, kâğıt, baharat ve değerli taşların taşınması yanında, kıtalar arasındaki kültür alış verişine de imkân sağlayan bu binlerce kilometre uzunluğundaki kervan yolları, zaman içinde “ipek yolu” olarak adlandırılmıştır.”

B ders kitabında, bazı konu başında ve sonunda özet bilgiye yer verilmiş, bu özetler öğrenciyi metne yönlendirmede ve bilgilerin tekrar edilmesine çok az katkı sağlamıştır. Kitap içerisinde 6 konuda özet bilgiye yer verilmiştir. “Belgelerin Dili” ve “Tarihimizden Kesitler” konusunun başında, “Ordu, Millet El Ele”, “İslamiyet ve Türkler” ile “Geçmişten Günümüze” konularının içerisinde, “Kültür Bir Hazinedir” konusunun sonunda özet bilgilere yer verilmiştir.

Örnek:

Tarihimizden Kesitler:

“Türkler İslamiyeti kabul ettikten sonra birçok devlet kurmuşlardır. Bu devletler, bulundukları bölgede varlıklarını hissettirmişlerdir. İlk İslam devletlerinden olan Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklu Devleti’ni o dönemlerin devlet adamlarının sözleriyle tanıyacağız.”

Kültür Bir Hazinedir:

“Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular gibi Türk İslam devletlerinin han, medrese ve cami gibi eserleri daha sonraki dönemlere öncülük etmiştir.”

C ders kitabında, konu başlarında ve konu sonlarında özet bilgiye yer verilmemiştir. “Işık Doğuyor” konusu içerisinde islamiyetin doğuşu, gelişimi ve Türklerin müslüman olması ile ilgili tablo içerisinde kronolojik bir özet bilgiye yer verilmiş ancak konuyu özetlemede etkili olmamıştır. Diğer konular içerisinde özet bilgiye yer verilmemiştir. Bu bulgu, ders kitabındaki konu başında ve sonunda özet bilgilere yer verilmediğini göstermektedir.

D ders kitabında, bazı konu başında ve sonunda özet bilgiye yer verilmiş, bu özetler öğrenciyi metne yönlendirmede ve bilgilerin tekrar edilmesine çok az katkı sağlamıştır. Kitap içerisinde konu başlarında özet yapılmamış ancak, 7 alt konuda bilgi notu şeklinde özet bilgilere yer verilmiştir. Bu özetler genellikle konu içerisinde ve sonunda yapılmış ve konunun bütününü kapsamadığı için işlevsel olmamıştır. Bozkırın Süvarilerinden Çağdaş Türk Ordusuna, Yazıtlardaki Uygarlık, Hz. Muhammed’in Hayatı, Emeviler, Karahanlı Devleti ile Geleneklerimiz, Göreneklerimiz konuları

75

içerisinde özet bilgilere yer verilmiştir. Ayrıca ünite sonunda “Ünite Değerlendirmesi” içerisinde “Neler Öğrendik” başlığı altında genel bir özet yapılmıştır.

Örnek:

Bozkırın Süvarilerinden Çağdaş Türk Ordusuna;

Türk ordusunun en önemli üç özelliği;

• Verilen her türlü emre tam itaat etme • Süratli ve isabetli karar verme • Hedefi vurmada tam isabet Yazıtlardaki Uygarlık;

“Türk sözü ilk defa Kök Türk Devletini kuran ve bu devletin temelini oluşturan topluluğun adı olarak Kök Türk Yazıtları’nda kullanılmıştır. Yazıtlarda bu topluluğun adı bazen ‘Türük bodun’ şeklindedir.”

Emeviler;

“Hz. Peygamberin vefatının ardından Müslümanlar idarecilerini oyla seçtiler. İlk dört idareci yani halife bu yöntemle başa geçti. Emeviler gelince siyasi anlamda bir değişiklik yaşandı ve Emevi ailesi soyundan gelenler idarede söz sahibi olmaya başladılar.”

Neler Öğrendik?

• Belge, yazıt, destan, buluntu ve kalıntılar yoluyla binlerce yıllık Türk tarihi boyunca Orta

Asya’dan Hun, Kök Türk, Uygur devletlerinin kurulduğunu,

• İslamiyetin Kök Türkler döneminde Arabistan’da Talas Savaşı’yla Türkler arasında hızla

yayıldığını,

• 1071 yılında yapılan Malazgirt Savaşı’yla Türklerin Anadolu’ya yerleşmeye başladığını, Örneklerde de görüldüğü gibi ders kitaplarında, ünite, konu ya da alt konu başlarında ve sonlarında işlevine uygun bir şekilde özet bilgilere yer verilmemiştir. Özet bilgilere yer verilmemesi metin içerisindeki dağınıklığı artırdığı gibi öğrencilerin konunun içeriğine yoğunlaşmasını, öğrenmenin kolaylaşmasını ve bilgilerin kalıcılığının sağlanmasını da önemli ölçüde zorlaştırmıştır. Çok az verilen özet bilgiler de etkili olarak kullanılmamıştır. Yalın’ın (1996b) yaptığı araştırmada hiçbir ders kitabında ünite sonunda ünitede sunulan bilgilerin özetlenmediği ortaya çıkmıştır.