Görsel Öğelerin Öğrenciyi Düşündürmesi:

Ders kitaplarındaki görsel öğelerin öğrenciyi düşündürmesi ile ilgili bulgular Tablo 30’da sunulmuştur.

Tablo 30. Görsel Öğelerin Öğrenciyi Düşündürmesi

Ölçütler _kitapları Ders ORT.

5 Görsel öğeler ilgi ve dikkat çekici, bilgiye yönlendirici ve araştırma _{yapmaya fırsat verici niteliktedir.}

A:2 B:2 C:2 D:2

2 4 Görsel öğeler çoğunlukla ilgi ve dikkat çekici bilgiye yönlendirici ve _{araştırma yapmaya fırsat verici niteliktedir.}

3 Görsel öğeler kısmen ilgi ve dikkat çekici, bilgiye yönlendirici ve _{araştırma yapmaya fırsat verici niteliktedir.} 2 Görsel öğeler çok az düzeyde ilgi ve dikkat çekici, bilgiye yönlendirici ve _{araştırma yapmaya fırsat verici niteliktedir.} 1 Görsel öğeler ilgi ve dikkat çekici olmadığı gibi bilgiye yönlendirici ve _{araştırma yapmaya fırsat verici nitelikte de değildir.}

Tablo 30’a göre A ders kitabındaki görsel öğelerin çok az düzeyde ilgi ve dikkat çekici, bilgiye yönlendirici ve araştırma yapmaya fırsat verici nitelikte olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciyi düşündürmede etkili olmayan görseller çoğunlukla metinle tutarlı olmadığı gibi renk, boyut, kalite ve içerik yönünden de iyi düzenlenmemiştir. Bunun yanı sıra çok az sayıda görsel öğe öğrenciyi düşündürmede etkili kullanılmıştır.

Örnek:

“Türk Büyükleri Kendilerini Anlatıyor” konusu içerisinde Yusuf Has Hacip, Kaşgarlı Mahmut, Gazneli Mahmut, Alparslan ve Melikşah gibi Türk büyüklerine yer verilmiştir. Her alt konu içerisinde yandaki örnekte görüldüğü gibi sanal bir resim kullanılmıştır. Her Türk büyüğü için benzer bir resme yer

verilmiştir. Bu resimlerin öğrencinin ilgi ve dikkatini çekmede, onları ilgili bilgiye yönlendirmede, çok yönlü düşünmesine ve araştırma yapmalarına fırsat vermesine katkı sağlamayacağı söylenebilir.

“İpek Yolu” konusu içerisinde Uygur kültürünün batıya aktarılması ile ilgili bilgilere yer verilmiş, Uygurluların yüksek bir medeniyet kurarak bilim ve teknolojide Asya’yı, Arapları ve Avrupa’yı etkilediği, onlara örnek ve model olduğu vurgulanmıştır. Bu mesajı desteklemek amacıyla

yandaki resim kullanılmıştır. Bu resimle Uygurlar arasında ilişki kurulması oldukça zor olabilir. Ayrıca Uygurlarım bilim ve teknolojide ileri olduklarını ve diğer ülkelere yol gösterdiklerine dair bir vurgu bulunmamaktadır.

B ders kitabındaki görsel öğelerin çok az düzeyde ilgi ve dikkat çekici, bilgiye yönlendirici ve araştırma yapmaya fırsat verici nitelikte olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciyi düşündürmede etkili olmayan görsellerin çoğunlukla metinle tutarlı olmadığı, renk, ebat, kalite ve içerik yönünden iyi düzenlenmediği görülmektedir. Bunun yanı sıra çok az sayıda görsel öğenin öğrenciyi düşündürmede etkili kullanıldığı söylenebilir.

Örnek:

“İslamiyet ve Türkler” konusu içerisinde Hz. Muhammed’e ilk vahyin geldiği Hira Mağarası ile ilgili kullanılan yandaki resim öğrenciyi düşündürücü nitelikte olmadığı söylenebilir. Bu resmin Hira Dağını düşündürecek veya bu konuyla ilgili öğrenciye mesaj

verebilecek bir nitelikte olmadığı görülmektedir. Hira Dağı’nın ve mağaranın resmi Peygamber dönemindeki koşullarına uygun olarak düzenlenmesi ve metin içerisindeki

153

bilgilerle tutarlı olması, öğrenciyi düşündürmesi ve ilgili bilgiye yönlendirmesi açısından daha etkili olabilir.

“Kültür Bir Hazinedir” konusu içerisinde Hunlarla ilgili kültürel unsurların ele alınan bir metin içerisinde yanda örneği görülen “eyer” resmine yer verilmiştir. Öğrencinin metni okumadan bunun eyer olduğunu anlaması mümkün olmayabilir. Çünkü bazı öğrenciler eyer kavramını ilk defa duymuş ya da hiç

görmemiş olabilir. Eyer resminin sanatsal değeri ve Türk tarihindeki yerini anlatmak için bunun at üzerinde verilmesi hem dikkati çeker hem de öğrenciyi ilgili bilgiye yönlendirir.

C ders kitabındaki görsel öğelerin çok az düzeyde ilgi ve dikkat çekici, bilgiye yönlendirici ve araştırma yapmaya fırsat verici nitelikte olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciyi düşündürmede etkili olmayan görsellerin çoğunlukla metinle tutarlı olmadığı, renk, ebat, kalite ve içerik yönünden iyi düzenlenmediği söylenebilir. Bunun yanı sıra çok az sayıda görsel öğenin öğrenciyi düşündürmede etkili kullanıldığı görülmektedir.

Örnek:

“Türklerde Bayram Geleneği ve Nevruz” konusu içerisinde Atatürk’ün Ankara’da katıldığı nevruz kutlamalarıyla ilgili yandaki resim kullanılmıştır. Resim öğrencinin dikkatini çekmede, yönlendirmede ve düşündürmede etkili olmamıştır. Resmin rengi, boyutları ve vurgulanmak istenen öğelerin belirsizliği

öğrencinin mesaja odaklanmasına katkı sağlayıcı değildir. Resim içerisinde Atatürk’ün belirgin olmadığı gibi nevruz ateşi de belirgin değildir. Bunun yanı sıra aynı konu içerisinde nevruz ateşi yakan ve bunları izleyenlerle ilgili verilen başka bir resim öğrencilerin dikkatini bahar bayramını ve nevruz kutlamalarına daha çok çekebilir.

Türeyiş Destanı içerisinde kullanılan yandaki temsili resmin, destanın ana unsuru olan Bozkurt’u düşündürücü bir özelliği bulunmadığı gibi destanın yaşandığı

bölge olan Orta Asya’yı da düşündürücü değildir. Çünkü resimde seçilen mekân Türkiye olduğu ve bozkurt öğesine yer verilmediği görülmektedir. Resim daha çok batıya yönelmiş Türkleri düşündüreceği söylenebilir.

D ders kitabındaki görsel öğeler çok az düzeyde ilgi ve dikkat çekici, bilgiye yönlendirici ve araştırma yapmaya fırsat verici nitelikte olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciyi düşündürmede etkili olmayan görsellerin çoğunlukla metinle tutarlı olmadığı, renk, ebat, kalite ve içerik yönünden iyi düzenlenmediği söylenebilir. Bunun yanı sıra çok az sayıda görsel öğenin öğrenciyi düşündürmede etkili kullanıldığı görülmektedir.

Örnek:

“İlk Türk Devleti” konusu içerisinde Hunlarla ilgili bilgilere yer verilmiş ve bu dönemde kullanılan eşyalara örnek olarak yandaki çizme resmi kullanılmıştır. Hun dönemine ait olan çizme günümüzde de kullanılan bir eşyadır. Çizmenin Hunların kullandığı eşyayı düşündürmeyebilir. Çizme yerine

Hunlara özgü bir kıyafet resmine yer verilmesi, hatta kıyafetin kişi üzerinde giyilmiş halinin gösterilmesi o dönemin kıyafetlerine daha çok dikkati çekebilir.

“İslamiyet Doğuyor” konusu içerisinde Hz. Muhammed’in hicretini vurgulamak için yandaki resim kullanılmıştır. Resme gönderme yapılarak, aynı dönemlerde yakın coğrafyalarda yaşayan Türkler ile Araplar arasında kurulan ilişki vurgulanmıştır. Resim öğrenciye hicreti düşündürecek nitelikte olmadığı görülmektedir. Çünkü resim üzerinde Mekke ve Medine’ye yer verilmemiştir. Bu mesajın verilmesi için gerçek bir resim ya da harita kullanılabilir..

Bu bulgulara göre, görsel öğelerin çok az düzeyde ilgi ve dikkat çekici, bilgiye yönlendirici ve araştırma yapmaya fırsat verici nitelikte olduğu ortaya çıkmıştır. “Görsel materyaller öğrencilerin görsel düşünme becerilerinin gelişmesinde önemli bir etkiye sahiptir ve bazı bilgi türleri görsel materyallerle daha etkili sunulabilir. Kaliteli grafik ve resimler dikkatleri çeker ve sunulan bilgilerin önemli olduğu beklentisini artırarak

155

metnin okunmasını etkiler” (Yalın, 1996b, s.2). Ders kitaplarında resim, fotoğraf, şema, vb. görsel öğelerin öğrencinin imgeleme gücünü harekete geçirir, onlarda heyecan duygusunu uyandırır, estetik becerilerini güçlendirir, öğrenme isteklerini artırır. (Alpan,2004 ve Keser,2004). Ders kitaplarının değerlendirilmesine yönelik benzer araştırmalarda görsel tasarımın tam olarak uygulandığı hiçbir ders kitabı bulunmadığı ortaya çıkmıştır (Keser, 2004; Alpan, 2004; Eşgi ve Dursun 2008).