Görsel Öğelerin Sayfa İçerisine Etkili Biçimde Yerleştirilmesi:

Görsel öğelerin sayfa içerisine etkili biçimde yerleştirilmesi ile ilgili bulgular Tablo 27’de sunulmuştur.

Tablo 27. Görsel Öğelerin Sayfa İçerisine Yerleştirilmesi

Ölçütler _kitapları Ders ORT.

5 Görsel öğeler genellikle metnin yakınında yer almış, göndermeler _{yapılmış ve sayfa içerisinde bölünmemiştir.}

A:2 B:2 C:2 D:2

2 4 Görsel öğeler metnin yakınında yer almış, çoğunlukla göndermeler _{yapılmış ve sayfa içerisinde bölünmemiştir.}

3 Görsel öğeler kısmen metnin yakınında yer almış, bazen göndermeler _{yapılmış ve sayfa içerisinde bölünmemiştir.} 2 Görsel öğeler kısmen metnin yakınında yer almış, çok az göndermeler _{yapılmış ve sayfa içerisinde bazen bölünmüştür.} 1 Görsel öğeler metnin yakınında yer almamış, göndermeler yapılmamış ve _{sayfa içerisinde bölünmüştür.}

Tablo 27’e göre, A ders kitabındaki görsel öğelerin kısmen metnin yakınında yer aldığı, çok az göndermeler yapıldığı ve sayfa içerisinde bazen bölündüğü ortaya çıkmıştır. Kitap içerisindeki metinleri destekleyici görsel öğelerden bazıları metnin

yakınında yer almış, bazı sayfalarda görsel öğeler düzensiz olarak yerleştirilmiş ve görsel öğelere çoğunlukla göndermeler yapılmamıştır.

Örnek:

“Köl Tiğin Yazıtı’nın Doğuyüzü Çevirisi” ile ilgili metin ağırlıklı olarak bir önceki sayfada yer alırken bu içerikle bağlantı kurulan Kök Türk Devleti ile Kutluk Devleti haritaları bir sonraki sayfalarda yer almıştır. “Asker Millet”, “İpek Yolu”, “ Çizgilerin Dili” ve “ Türk Büyükleri Kendilerini

Anlatıyor” konusu içerisindeki resim ve haritaların sayısı ile bunların yerleştirme biçimi etkili kullanılmamıştır. Metin içerisinde monoton bir biçimde yerleştirilmiş ve okuyucunun ilgisini çekmeye olan katkısı azalmıştır. Yandaki resimde görüldüğü gibi aynı sayfa içerisinde çok sayıda harita kullanılması bunların etkisini ve dikkat çekme özelliğini engellemiştir. Ayrıca haritaların standart biçimde yan yana dizilmesi bu olumsuz etkiyi artırmıştır.

Metin içerisinde kullanılan görsel öğelere yönelik çoğunlukla açıklayıcı veya ilişkilendirici nitelikte hiçbir gönderme yapılmamıştır. Ancak, bazı resim ya da haritalarla ilgili sorularda “yandaki”, “aşağıdaki”,“yukarıdaki” gibi ifadelere yer verilmiştir. Metin içerisinde görsel öğelere yeterince göndermenin yapılmaması metinle görsel öğe arasındaki tutarlılığı olumsuz etkilemiştir. Özellikle metnin, üstünde, yanında ya da altında birden fazla görsel öğenin olması halinde hangi öğeye göndermenin yapıldığı açıkça belirtilmelidir. Aksi halde öğrenciyi çelişki içerisinde kalabilir.

B ders kitabındaki görsel öğelerin kısmen metnin yakınında yer aldığı, çok az göndermeler yapıldığı ve sayfa içerisinde bazen bölündüğü ortaya çıkmıştır. Kitap içerisindeki metinleri destekleyici bazı görsel öğeler metnin yakınında yer almamış, bazı sayfalarda görsel öğeler düzensiz olarak yerleştirilmiş ve metni destekleyici görsel öğelere çok az göndermeler yapılmıştır.

Örnek:

“Ordu Millet El Ele” konusu içerisinde metnin arka planına resim yerleştirildiği için hem metin hem de resim anlaşılmaz hale getirilmiştir. Ayrıca aynı konu içerisinde yan yana monoton bir şekilde 8 resim yerleştirilmiş ve sayfanın tamamına yakın kısmı

139

görsel öğelerle kaplanmıştır. Bu yerleştirme biçimi metinle görsel öğe arasında ilişki kurmayı, okuma akışını kolaylaştırmayı ve düzenli bir sayfa tasarımını olumsuz etkilemiştir.

“İslamiyet ve Türkler” konusu içerisinde sayfa iki blok haline bölünmüştür. Birinci blokta yer alan metni desteklemek için aşağıdaki resme göndermelerde bulunulmuş ancak bu ifadenin hemen yanındaki ikinci blokta başka bir resim yer almıştır. Dolayısıyla aşağıdaki görsel öğeye göndermeler olmasın rağmen yandaki resim daha çok dikkat çekici hale gelmiştir. Metin içerisinde görsel öğelere yönelik yapılan göndermeler metinle görsel öğelerin tutarlılığına önemli ölçüde katkı sağlamış ancak yukarıdaki, yandaki ve ya aşağıdaki gibi ifadeler etkili olmamıştır. Çünkü birden fazla görsel öğenin bulunduğu yere gönderme yapıldığı için hangisine işaret edildiği bilinmemektedir. Bazen metnin hem yanında hem de altında görsel öğe yer almış, bunlardan birine gönderme yapılırken diğerine yapılmamıştır. Böylece aynı metin ya da paragraf içerisinde yapılan göndermeler arasında tutarsızlık yaşanmıştır.

“Kavimler Göçü” konusu içerisinde verilen bir harita karşılıklı iki sayfayı kapsamıştır. Haritanın kullanım şekli tarih atlasındaki haritaya benzediği söylenebilir. Aşağıdaki örnekte de görüldüğü gibi kitap içerisinde kullanılan birçok harita küçük boyutta verilmiş ancak bu harita oldukça büyük kullanılmıştır.

“Geçmişten Günümüze” konusu içerisinde “Sayfadaki fotoğraflarda hangi

benzerlik ve farklılıklar vardır? Söyleyiniz” ifadesi yer almaktadır. Sayfa incelendiğinde 3

faklı resim görülmektedir. Bunlardan hangileri arasındaki benzerlik ya da farklılığın inceleneceği belirsiz bırakılmıştır.

C ders kitabındaki görsel öğeler; kısmen metnin yakınında yer almış, çok az göndermeler yapılmış, sayfa içerisinde bazen bölünmüş ve bazı sayfalarda düzensiz olarak yerleştirilmiştir.

Örnek:

“Atatürk ve Türk Devletleri”, “Türklerde Bayram Geleneği ve Nevruz” konusu içerisinde kullanılan resimler birbiriyle iç içe girdiği için etkili kullanılmamıştır. “İpek Yolu” konusu içerisinde ipek yolunun geçtiği güzergâhı göstermek amacıyla 3 harita alt alta kullanılmıştır. Haritaların arasında metin yer almadığı için görsel öğelerle içerik arasında etkili bir ilişki kurulamamıştır. Yandaki örnekte de görüldüğü gibi bazı sayfalar görsel öğelerle doldurmuş, bazı sayfalarda ise hiç

görsel öğe kullanılmamıştır. Ders kitaplarında görsellerin tüm sayfayı doldurması sayfayı sıkıcı hale getirebilir. Ayrıca, aynı amaca yönelik benzer resimler aynı sayfada hatta yan yana ikinci defa kullanıldığı için dikkati çekmeyeceği gibi monotonluğu artırabilir. Ayrıca metin içerisinde kullanılan görsel öğelere gönderme yapılmamıştır.

D ders kitabındaki görsel öğeler kısmen metnin yakınında yer almış, çok az göndermeler yapılmış, sayfa içerisinde bazen bölünmüş ve bazı sayfalarda görsel öğelerin düzensiz yerleştirilmiştir.

“Doğu İle Batı Arasındaki Köprü”, “İlk Türk Devleti”, “Yazıtlardaki Uygarlık” vb. birçok konu içerisinde bir sayfada çok sayıda görsel öğe kullanıldığı için sayfalar sıkıcı hale getirilmiştir. Bazı sayfa içerisindeki görsel öğelerin hem sayıca fazla olması hem de sayfa içerisine dağınık yerleştirilmesi verilmek istenen

mesajın etkili olmasını engelleyebilir. Bazı görsel öğeler iki sayfaya bölünmüştür. Ders kitaplarında görsellerin iki sayfaya taşması veya bölünmesi öğrencinin mesajı tam olarak almasını engelleyebilir. Yandaki örnekte de görüldüğü gibi, “Cebeli Tarık’ın İki Yakası” konusu içerisinde verilen harita iki sayfaya bölünmüş ve aynı harita farklı yerlerde farklı boyutlarda kullanılmıştır. Ayrıca Türk devletleri ile ilgili kronolojik bilgilere yer verilen sıralama iki sayfayı kapsayacak

141

biçimde düzenlenmiştir. Ayrıca aynı sayfa içerisinde çok sayıda benzer özellikteki görsel öğelerin yer alması ve arka planın renklendirilmesi metin içerindeki görsel öğelerin etkisini zayıflatmıştır.

Bu bulgulara göre, ders kitaplarında görsel öğelerin sayfa içerisinde dağınık ve karışık kullanıldığı, görsel öğeleri yerleştirilirken konu ya da sayfa başı, ortası, sonu dikkate alınmadığı, sayısı ve büyüklüğü yönünden sayfalar arası denge gözetilmediği ve bazı görsellerin bölündüğü görülmektedir. Keser’in (2004) yaptığı araştırmada, tüm ders kitaplarında görsel öğeler ilgili metnin yakınında yer aldığı, ancak, bazı ders kitaplarında görsel öğelerin okuma akışını engellediği sonucuna varılmıştır. Görsellerin metinle tutarlı olması, içeriği desteklemesi, öğrencinin dikkatini çekmesi, okumayı ve akışı kolaylaştırması için görsel öğelerin sayfa içerisine etkili olarak yerleştirilmesi mesaj tasarımı açısından önemlidir.