Soruların Öğrencinin Dikkatini Çekmede Etkili Kullanılması:

Ders kitabında yer alan soruların öğrenciyi düşündürücü nitelikte olması ile ilgili bulgular Tablo 21’de sunulmuştur.

Tablo 21. Soruların Öğrencinin Dikkatini Çekici Nitelikte Olması

Ölçütler _kitapları Ders ORT.

5 Sorular ilgi çekici, güncel, öğrenci düzeyine uygun ve içerikle tutarlıdır.

A:3 B:3 C:3 D:3

3 4 Sorular çoğunlukla ilgi çekici, güncel, öğrenci düzeyine uygun ve _{içerikle tutarlıdır.}

3 Soruların bazıları ilgi çekici, güncel, öğrenci düzeyine uygun ve içerikle _{tutarlıdır.} 2 Sorular çok az düzeyde ilgi çekici, güncel, öğrenci düzeyine uygun ve _{içerikle tutarlıdır.} 1 Sorular ilgi çekici, güncel ve öğrenci düzeyine uygun olmadığı gibi _{içerikle tutarlı da değildir.}

Tablo 21’e göre, A ders kitabında soruların ilgi çekici, güncel, öğrenci düzeyine uygun ve içerikle tutarlı olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciyi öğrenmeye hazırlamak, onları düşündürerek içeriğe dikkatini çekmek amacıyla ünite başında ve metin içerisinde değişik sorulara yer verilmiştir. Bu sorulardan bazıları öğrencinin dikkatini çekerek içeriğe yönlendirici olduğu ancak, bazılarının öğrencinin dikkatini çekmede yeterli olmadığı görülmektedir.

Örnek:

Ünite başında “Türk Silahlı Kuvvetlerinin tarihi ve önemi hakkında neler biliyorsunuz?”, “Kutlama ve törenlerdeki uygulamaların kültürel hayatımızdaki yeri nedir?”

soruları yer almaktadır. Bu sorular öğrencinin doğrudan yaşamıyla ilişkilendirilmediği ve güncelleştirilmediği için ilgi ve dikkat çekmeyebilir. Türk Silahlı Kuvvetlerinin önemine dikkati çekmek için “NATO ya da Birleşmiş Milletler küresel barışı korumak için

neden Türk askerine ihtiyaç duymaktadır?”, “Günümüzde küresel barışı korumak için Türk

askerleri nerelerde görev almıştır?” sorusu daha etkili olabilir. Çünkü öğrenci günlük

yaşam içerisinde Türk askerinin başarısını, katıldığı uluslar arası organizasyonları okulda, evde ya da medyadan duymaktadır. Kutlama ve törenlerle kültürel öğeler arasındaki ilişkiye dikkat çekmek amacıyla “Kırsal yöreler ile kentte yapılan kutlama ve törenler arasında ne gibi farklar vardır? Fark varsa bunlar neden kaynaklanmaktadır”

“Destan Yazanlar” konusu içerisinde “Bildiğiniz bir destan var mı?” sorusu destan konusuna ilgi ve dikkati çekebilir. “Oğuz Kağan” destanı içerisinde “Bu bölgenin coğrafi

özellikleri hakkında neler biliyorsunuz?” sorusu öğrenciyi ilgili bilgiye yönlendirmede ve

dikkatini çekmede etkili olmayabilir. Çünkü destanlarla ilgili bir konuda Orta Asya’nın coğrafi özelliklerinin sorulması Türk destanlarına dikkati çekmekten öte Orta Asya’ya dikkati çekmektedir.

“İpek Yolu” konusu içerisinde “Şimdiye kadar bulunduğunuz yerden başka bir

ülkeye, şehre veya ilçeye yolculuk yaptınız mı” sorusu ipek yoluna, ticarete ve Orta Asya

Türk devletlerine dikkati çekmeyebilir. Ancak “İpek Yolu toplumların gelişmesine nasıl

katkı sağlamıştır” sorusu ipek yolunun önemine daha çok dikkati çekebilir. Çünkü bu

soruya cevap verecek öğrenci ticaretin, ulaşımın ve İpek Yolu’nun önemini düşüneceği için ilgili konu vurgulanmış olacaktır.

“Çizgilerin Dili” konusu içerisinde “Sanat ve estetik kavramlarını nasıl

açıklarsınız” sorusu Türk kültürüne dikkat çekmede etkili olmadığı, ancak “Türk

sanatının oluşumunda ilk Türk devletlerinin ve Türk İslam devletlerinin rolü nedir” sorusu

İslam öncesi ve İslam sonrası Türk sanatına dikkat çekmede daha çok etkili olduğu söylenebilir.

B ders kitabında, soruların ilgi çekici, güncel, öğrenci düzeyine uygun ve içerikle tutarlı olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciyi hazırlamak, onları düşündürerek içeriğe dikkatlerini çekmek amacıyla ünite başında ve metin içerisinde değişik sorulara yer verilmiştir. Bu sorulardan bazıları öğrencinin dikkatini çekerek içeriğe yönlendirici olduğu, bazılarının da öğrencinin dikkatini çekmede yeterli olmadığı görülmektedir.

Örnek:

“Evinizde ve çevrenizde Türk kültür tarihine ait hangi nesneler var? Sorusuyla

kültürel değerlere dikkat çekilebilir. “Bir yerde üretilen ürün tüketiciye ulaşıncaya kadar

hangi ilişkilerin gelişmesinde etkili olur?” sorusu İpek Yolu konusuna dikkat çekmede

etkili olmayabilir. Bu soru İpek Yolu’ndan çok üretim ve tüketim ilişkisini açıklamaya yöneliktir. Ünite hazırlık sorularının öğrencinin dikkatini ünitenin içeriğine çekerek öğrencinin düşünmesine, araştırma yapmasına ve önceki bilgilerini harekete geçirmesine katkı sağlaması beklenir. Ancak, bu soru ünitenin içeriği ile doğrudan ilişkili olmadığı görülmektedir.

111

“Belgelerin Dili” konusu içerisinde Hunlar, Kök Türkler ve Uygurlarla ilgili bilgilere yer verilmiştir. Orhun Yazıtları, Ergenekon Destanı ve Kavimler Göçü alt konuları ele alınmıştır. Bu konulara dikkat çekmek amacıyla “Hayatınızda hiç çadıra

girdiniz mi?” sorusuna yer verilmiştir. Soruyla konuların içeriği arasında yakın ilişki

kurulmadığı için öğrencinin dikkatini içeriğe yöneltmede etkili olmayabilir. Ancak

“Günümüz şartları düşünüldüğünde böyle bir göç dalgasının olması mümkün müdür?” sorusu

Kavimler Göçü”nün önemine ve şartlarına dikkati çekmek için etkili olabilir.

“İslamiyet ve Türkler” konusu içerisinde “Türk denildiğinde Müslüman sözcüğünü

çağrıştırmasının nedeni ne olabilir”, “Türklerin İslamiyet’ten önceki inanışları ile islamiyetin

özellikleri arasında ne tür benzerlikler bulunmaktadır? soruları yer almaktadır. Bu sorular

öğrencilere Türkleri ve İslamiyeti çağrıştıracağı için konuyla ilişki kurulmasını ve dikkatin çekilmesini daha çok katkı sağlayabilir.

C ders kitabında, soruların ilgi çekici, güncel, öğrenci düzeyine uygun ve içerikle tutarlı olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciyi öğrenmeye hazırlamak, onları düşündürerek içeriğe dikkatlerini çekmek amacıyla ünite başında ve metin içerisinde değişik sorulara yer verilmiştir. Bu sorulardan bazıları öğrencinin dikkatini çekerek içeriğe yönlendirici olduğu, bazılarının da öğrencinin dikkatini çekmede yeterli olmadığı görülmektedir.

Örnek:

“Türk Silahlı Kuvvetleri iç ve dış tehlikelerden ülkemizi nasıl korumaktadır?” “İpek

Yolu hangi ülkelerden geçmektedir?” Bu sorular öğrencinin ilgi ve dikkatini ilgili bilgiye

yönlendirmede etkili olduğu söylenebilir. “Destan Yazan Türkler” konusu içerisinde ilk Türk devletleri ve Türk destanları ve Kavimler Göçü’ne yer verilmiştir. Bu konu içerisinde “… Türkler o dönemde hangi madenleri kullanmaktadırlar” sorusu ana mesajdan çok madenlere dikkati çekebilir. “Türklerin ana yurtlarından göç etmelerinin sebepleri neler

olabilir” sorusu Türklerin yaşadığı bölgelere ve kurdukları devletlere dikkati çekebilir.

“Işık Doğuyor” konusu içerisinde islamiyetin doğuşu, gelişmesi ve Türklerin İslamiyet’e girişi ile ilgili içeriğe yer verilmiştir. Konu içerisinde tüm dinlerle ilgili verilen bir haritaya atıfta bulunularak “Bu dinlerin doğdukları zamanla ilgili neler

biliyorsunuz” sorusu Türklerin İslamiyet’e girişinden çok dinlerin doğuşu üzerine dikkati

çekmektedir. Öğrenci kazanımları ve konunun ana fikri yönünden bakıldığında dinlerin doğuşundan çok Türklerin İslamiyet’e girişinin vurgulanması gerekir. “İslamiyet hangi

devirde daha çok yayılmıştır”, Türklerin İslamiyeti kabul etmesiyle sosyal, kültürel ve ekonomik

hayatlarında ne tür değişiklikler olmuştur?” sorusu öğrencinin dikkatini konuya çekmede

daha çok etkilidir.

“Geleneksel Türk Sanatları” konusu içerisinde halıcılık, çinicilik ve ebru alt konularına yer verilmiştir. Bu konu içerisinde “Evinizde el yapımı bir halı var mı” “Geleneksel Türk sanatları denilince aklınıza hangileri geliyor?”, “Geleneksel Türk

sanatlarının devamı için neler yapılabilir?” soruları öğrencinin konuya dikkatini vermesine

ve içeriğe yönlenmesine katkı sağlayabilir.

D ders kitabında, soruların ilgi çekici, güncel, öğrenci düzeyine uygun ve içerikle tutarlı olduğu ortaya çıkmıştır. Öğrenciyi öğrenmeye hazırlamak, onları düşündürerek içeriğe dikkatlerini çekmek amacıyla ünite başında ve metin içerisinde değişik sorulara yer verilmiştir. Bu sorulardan bazıları öğrencinin dikkatini çekerek içeriğe yönlendirici olduğu, ancak birçoğunun öğrencinin dikkatini çekmede yeterli olmadığı görülmektedir.

Örnek:

“İslamiyet Türklerin yaşamında neleri değiştirmiş, neleri değiştirmemiştir” sorusu

öğrenciyi Türklerin İslam öncesi ve İslam sonrası yaşantısına yönlendirmektedir.

“Türkler ilk kez devlet kurmak için hangi nitelikteki yerleri seçmişlerdir?” sorusu öğrencinin

dikkatini ilk Türk devletlerine ve onların yaşadığı coğrafya üzerine çekebilir.

“İslamiyetin Avrupa’da yayılma sebepleri nelerdir” sorusu Avrupa’ya yönelen Türk İslam

devletlerine dikkati çekmektedir.

“Doğu ile Batı Arasındaki Köprü” konusu içerisinde “İpek Yolu’nun geçtiği

coğrafyayı göz önünde bulundurduğunuzda kervanların güvenliği nasıl sağlanmıştır?”, “Doğu ile Batı arasında bir köprü olan İpek Yolu neden bir kara yoludur?”, “Çin’de dokunmaya

başlanan ipek, Koza Han’a nasıl ulaşırdı?” soruları yer almaktadır. Bu sorular, İpek

Yolu’na, Orta Asya’ya ve ilk Türk devletlerine dikkat çekmede etkili olabilir.

“İlk Türk Devleti” konusu içerisinde “Hunlar neden bu dönemde kuzeyden

Avrupa’ya gitmeyi tercih etmiş olabilir? Anadolu’ya neden gelmemişlerdir?” sorusu

Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya giden Türklere dikkati çekebilir. “Avrupalılar

Atilla’ya Tanrının Kırbacı adını vermişlerdir. Neden Acaba? sorusu Atilla, Hunlar ve

113

diğer devletlerle ilişkilerinde öne çıkan konu nedir? Sizce neden bu konu çok önemlidir?”, “… Kök Türklerdeki siyasi, kültürel ve ekonomik yapı hakkında hangi ipuçlarına ulaşabilirsiniz?”

soruları öğrenciyi meraklandırma, ilgi ve dikkatini çekme hususunda etkili olmayabilir. Çünkü bu sorular öğrenciyi ilgili bilgiye yönlendirmekten, ilgi ve dikkatini çekmekten çok, okuduğunu anlama ve araştırma yapma üzerine kurgulandığı söylenebilir.

“İslamiyet Doğuyor” konusu içerisinde Bedir Savaşı ile ilgili “O günkü şartları göz önünde bulundurduğunuzda savaş taktiği açısından su kuyularının önemi sizce ne

olmuştur” sorusu su kuyularına ve Bedir Savaşı’na dikkati çekebilir. “Hz. Osman

döneminde başlayan ayrılıkların sebebi ne olabilir?” sorusu döneme ve olaya dikkati

çekebilir.

“Cebelitarık’ın İki Yakası” konusu içerisinde “… Türklerle Müslümanların

kültürel, ekonomik ve sosyal ilişkileri hakkında neler söyleyebilirsiniz” sorusu somut

olmadığı için öğrencilerin hangi döneme, hangi devlete ve hangi olaya dikkatini yoğunlaştıracağı belirsiz kalmaktadır.

“Orta Asya’dan Anadolu’ya” konusu içerisinde Suçluklu devletinin kuruluşu ve Anadolu’ya gelişi işlenmektedir. Bu konu içerisinde “Türk Telekom Türk tarihi ile ilgili

yeni bir seri hazırlamak istiyor, siz ne önerirsiniz?” sorusu Büyük Selçuklu devletinin

kuruluşu ve gelişmesine dikkati çekmede etkili olmayabilir. Çünkü bu soru, içerikten çok Türk Telekom’u ve telefon kartlarını ön plana çıkarmaktadır.

Bu bulgulara göre, ders kitaplarında öğrenciyi ilgili bilgiye yönlendirecek, düşündürecek, meraklandıracak ve dikkatini çekecek sorulara yer verildiği, ancak bazı soruların bu özelliklere uygun olmadığı görülmektedir. Metin içerisindeki bazı soruların öğrenciyi düşündürmede etkili, bazılarının ise etkili olmadığı ortaya çıkmıştır.

Mesaj tasarım ilkelerine uygun olarak hazırlanan ders kitabındaki soruların öğrenciyi düşündürmesi, öğrenciyi meraklandırması ve dikkatini ilgili bilgiye çekmesi gerekir. “Soruların işlevlerinden biri de hangi konu ya da noktaların önemli olduğunu belirleme yönünde güçlükleri olan öğrencilere yardımcı olmaktır” (Yalın, 1996b, s.4). Metin öncesi ve metin içerisinde sorular öğrencinin dikkatini çekerek bilgi işlem sürecine yardımcı olur. “Ancak bu soruların öğrenme üzerinde etkili olabilmesi okuyucunun bunlara önem vermesine bağlıdır” (Yalın, 1996a, s.64 ).