Metnin Yapısını Kolaylaştırıcı Bağlaç Sözcüklerin Kullanılması:

Ders kitaplarında, metin yapısını kolaylaştırmak için bağlaç sözcüklerinin etkili kullanılması ile ilgili bulgular Tablo 13’te sunulmuştur.

Tablo 13. Bağlaç Sözcüklerin Kullanılması

Ölçütler _kitapları Ders ORT.

5 Bağlaç sözcükleri metnin her yerinde tutarlı bir şekilde kullanılmış, _{bunlar metindeki bilgilerin örgütlenmesine önemli katkı sağlamıştır.}

A:4 B:3 C:2 D:2

2.75 4 Bağlaç sözcükleri metin içerisinde oldukça tutarlı kullanılmış bunlar _{metindeki bilgilerin örgütlenmesine önemli katkı sağlamıştır.}

3 Bağlaç sözcükleri bazı bölümlerde tutarlı bazı bölümlerde ise tutarsız _{kullanıldığı için metnin örgütlenmesine kısmen katkı sağlamıştır.} 2 Bağlaç sözcükleri metnin çok az bölümünde tutarlı kullanılmış ve metnin _{örgütlenmesine çok az katkı sağlamıştır.} 1 Bağlaç sözcükleri metin içerisinde tutarlı kullanılmadığı için metnin _{örgütlenmesine katkı sağlamamıştır.}

Tablo 13’e göre, A ders kitabında, metnin yapısını kolaylaştırıcı bağlaç sözcükleri metin içerisinde oldukça tutarlı kullanılmış ve metindeki bilgilerin örgütlenmesine önemli katkı sağlamıştır. Ünite içinde 34 bağlaç sözcüğü kullanılmıştır. Bunlar arasında en çok “bu nedenle” (5) sözcüğüne yer verilmiştir. Bağlaç sözcükleri çoğunlukla doğru yerde kullanılmış, ancak bazen aynı anlama gelen farklı sözcükler birbirlerinin yerine kullanılmıştır.

Örnek:

“Türklerin bölgeye girmesiyle bu topraklarda daha fazla yaşayamayan bu kavimler, batıya doğru göç ederek Roma topraklarına girdiler. Böylece kavimler göçü olarak adlandırılan ve yıllarca sürecek bir insan göçü başladı.”

“İpek Yolu Asya’yı Avrupa’ya bağlayan bir ticaret yolu olmasının ötesinde, 2000 yıldan beri bu bölgede yaşayan kültürlerin, dinlerin, ırkların da izlerini taşımaktadır. Ayrıca olağan üstü bir tarihi ve kültürel zenginlik sunmaktadır.”

Metin içerisinde böylece ve ayrıca sözcükleri doğru yerde kullanılmış, metni yapılandırmada oldukça etkili olmuştur.

“Emevilerden sonra Abbasilerin ılımlı yaklaşımı Türklerin İslamiyet’i hızla kabul etmesini sağlamıştır. Bu nedenle, Türklerin İslamiyet’e geçişleri daha çok Abbasiler Döneminde olmuştur.”

“Vezirimin katiline çok üzüldüm. Bu yüzden Hasan Sabbah’a saldırmak için ordu hazırlığına başladım.”

Metin içerisinde aynı işlevi yerine getiren bu nedenle ve bu yüzden sözcükleri doğru yerde kullanılmış, ancak metin içerisinde bazen birbirinin yerine kullanılmıştır.

B ders kitabında metnin yapısını kolaylaştırıcı bağlaç sözcükleri bazı bölümlerde tutarlı bazı bölümlerde ise tutarsız kullanıldığı için metnin örgütlenmesine kısmen katkı sağlamıştır. Ünite içerisinde 11 bağlaç sözcüğü kullanılmıştır. Bunlar arasında en çok

77

“ayrıca” ve “çünkü” (2) sözcüklerine yer verilmiştir. Bağlaç sözcükleri kısmen doğru yerde kullanılmış, bazen de aynı anlama gelen farklı sözcükler birbirlerinin yerine kullanılmıştır.

Örnek:

“Kervan işletmek, tüccarları kontrol edip vergi almak onları zenginleştiriyordu. Ayrıca türlü milletten insanlarla karşılaşıp onların dillerini de öğrenen Uygurlar, dünya görüşlerini de

artırıyorlardı.” Metin içerisinde ayrıca sözcüğü doğru yerde kullanılmıştır.

“Onlar bilgili, kahraman hakanlarmış. Emirlerindeki yüksek memurlar, yöneticiler de bilgili ve kahramanmışlar. Onların beyleri ve milleti de yine böyle birbirlerine uygunmuş. Onun

için memleketi iyi yönetmişler, kanunlar yapmışlar.”

“Müslümanlar zor günler yaşıyorlardı. Bu nedenle, bir grup müslüman Habeşistan’a hicret etti.”

Örnek metinlerde aynı işlevi yerine getiren “onun için” ve “bu nedenle” sözcükleri doğru yerde kullanılmış, ancak birbirlerinin yerine kullanılmıştır.

“Biz de emirlere uyduk. Fakat kabilemiz bize çok kötü davrandı, işkence ettiler. Bizi dinimizden çevirmek için türlü baskılar yaptılar. Bunun üzerine başka çare bulamadık ve senin ülkene sığındık.”

Bu metinde “bunun üzerine” sözcüğünün doğru yerde kullanılmadığı ya da gereksiz kullanıldığı söylenebilir. Çünkü “bunun üzerine” bağlacı iki cümleyi anlamlı şekilde birleştirmemektedir. Bu metin “….. baskı yaptılar. Başka çare bulamadığımız için

senin ülkene sığındık” ya da “Bu nedenle senin ülkene sığındık” biçiminde düzenlenebilir.

C ders kitabında metnin yapısını kolaylaştırıcı bağlaç sözcükleri metnin çok az bölümünde tutarlı kullanıldığı için metnin örgütlenmesine de çok az düzeyde katkı sağlamıştır. Ünite içinde 21 bağlaç sözcüğü kullanılmış ve bunlar arasında en çok “bu nedenle” (6) sözcüğüne yer verilmiştir. Bağlaç sözcükleri çok az doğru yerde kullanılmış, bazen aynı işlevi yerine getiren farklı sözcükler birbirinin yerine kullanılmış, bazen de kullanılması gereken yerde kullanılmamıştır.

Örnek:

“1890’da Fin heyeti, 1891’de Rus heyeti burada incelemelerde bulunmuştur. Bu heyetler yazıları çözememiştir. Fakat 1893 yılında Danimarkalı bilgin Wilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları okumayı başarmıştır.”

Bu metinde birbirini tamamlayan iki cümlenin yüklemleri zıtlık (bulunmuşlar ve çözememişler) ifade etmektedir. Birbirini tamamlayan zıt cümleleri, ancak ifadesi ile

bağlamak metni daha anlaşılır hale getirebilir. Bu metnin “… bulunmuş, ancak yazıları

çözememişlerdir” olarak ifade edilmesinin mesaj tasarımı yönünden daha etkili olacağı

söylenebilir.

Örnek:

“Kutlug, kısa zamanda akıl hocası Tonyukuk ile kağanlığı, Ötüken başkent olmak üzere yeniden teşkilatlandırmıştır. Bu sebeple, Kutlug Kağan’a devleti derleyip toplayan anlamına gelen İlteriş unvanı verildi.”

“Askerlik milletimiz tarafından aynı zamanda milletin devlete karşı yükümlülüğü olarak görülmüştür. Bu yüzden, Türk evladı askere giderken vatan borcu namus borcu” diyerek yola çıkar.”

“Bir ebrucunun bilinçli bir şekilde mükemmel ebrular yapması, ancak bir usta ebrucunun yol göstermesi ile mümkün olmaktadır. Bu nedenle, ebru usta - çırak yöntemi ile yüzyıllar boyunca bir nesilden diğerine aktarılmıştır.”

Metin içerisinde aynı işlevi yerine getiren bu sebeple, bu yüzden, bu nedenle sözcükleri doğru yerde kullanılmış, ancak birbirlerinin yerine kullanılmıştır.

D ders kitabında metnin yapısını kolaylaştırıcı bağlaç sözcükleri metnin çok az bölümünde tutarlı kullanıldığı için metnin örgütlenmesine de çok az düzeyde katkı sağlamıştır. Ünite içinde 24 bağlaç sözcüğü kullanılmış ve bunlar arasında en çok “bundan dolayı” (6) sözcüğüne yer verilmiştir. Bağlaç sözcükleri çok az yerde doğru kullanılmış, bazen aynı anlama gelen farklı sözcükler birbirinin yerine kullanılmış, bazen de kullanılması gereken yerde kullanılmamıştır.

Örnek:

“Devletin bağımsızlığını, millet ve memleket hayatının tek koruyucusu olan kahraman ordumuz korur. Bundan dolayı, askeri teşkilatımızın özel bir itina ile düzenlenmesi en önemli hususlardandır.”

“627 yılında Kök Türk ülkesine çok kar yağmıştır. Bu yüzden koyun ve atların büyük kısmı kırılmıştır.”

“Bu devirde derinleşen ayrılıklar çeşitli taraflar oluşturdu. Bu nedenle müslümanlar arasında çeşitli savaşlar yapıldı.”

Metin içerisinde bundan dolayı, bu yüzden, bu nedenle sözcükleri aynı işleve yönelik olarak kullanılmıştır.

Örnek:

“O dönemde Avrupa’nın en büyük gücü olan Roma İmparatorluğu zor durumda kaldı ve Doğu Roma İmparatorluğu ve Batı Roma İmparatorluğu olarak ikiye ayrıldı. Batı Roma imparatorluğu bir süre sonra yıkıldı. Öte yandan Avrupa Hunları en parlak dönemini Atilla zamanında yaşandı.”

79

Metinde öte yandan bağlacı gereksiz yere kullanıldığı için hiç etkili olmamıştır. Çünkü önceki cümlelerin içeriği ile son cümlenin içeriği arasında uyumsuzluk var.

Örnek:

“Bu devirde derinleşen ayrılıklar çeşitli taraflar oluşturdu. Bu nedenle Müslümanlar arasında çeşitli savaşlar yapıldı. Fetihler durdu.”

Bu metinde savaşların yapılması bir neden, fetihlerin durması bir sonuçtur. Nedenle sonuç arasındaki ilişkiyi destekleyici bağlaç sözcüğü kullanılmamıştır. Bu cümlenin şu şekilde düzenlenmesi yararlı olabilir.

Örnek:

“Müslümanlar arasında savaşlar yapıldığı için fetihler durdu”. Ya da “Bu devirde derinleşen ayrılıklar çeşitli taraflar oluşturduğu için müslümanlar arasında savaşlar çıktı.”

Ders kitaplarında, bağlaç sözcükleri farklı sıklıkta kullanılmıştır. Bağlaç sözcüklerinin ders kitaplarına göre dağılımı EK:8’de verilmiştir. Bunların bazıları doğru yerde kullanıldığı için metnin yapılandırılmasına önemli katkılar sağlamıştır. Doğru yerde kullanılan bağlaç sözcükleri metindeki bilgiler arasında anlamlı bağlantılar sağlayarak cümle ya da paragraflar arasında ilişki kurmayı kolaylaştırmıştır. Ancak, metin içerisinde bazen tutarsız ve gereksiz yerde kullanılmış, bazen de kullanılması gereken yerlerde kullanılmamıştır. Bu bulgulara göre ders kitaplarında bağlaç sözcükleri bazı bölümlerde tutarlı bazı bölümlerde ise tutarsız kullanıldığı için metnin örgütlenmesine kısmen katkı sağladığı ortaya çıkmıştır.

4.2. METİNDEKİ ÜST DÜZEY YAPILARIN ETKİLİ KULLANILMASI