Metnin Ana Fikrinin Açık ve Anlaşılır Nitelikte Olması:

6. sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı incelendiğinde “İpek Yolu’nda Türkler” ünitesinde 8 öğrenci kazanımı olduğu görülmektedir. (EK:5) Bu kazanımların ders kitaplarındaki konulara göre dağılımı ekte sunulmuştur. (EK:6) Ders kitaplarındaki metnin ana fikrinin açık ve anlaşılır olması, öğrenci kazanımlarına uygunluğu ve metni özetlemesi yönünden ele alınmıştır. Bununla ilgili bulgular; Tablo 14’te sunulmuştur.

Tablo 14. Ana Fikrin Açık ve Anlaşılır Olması

Ölçütler _kitapları Ders ORT.

5 Metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına uygun olarak vurgulanmış ve _{öğrencinin anlayacağı biçimde metni özetlemiştir.}

A:3 B:3 C:3

D:3 3

4 Metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına uygun olarak vurgulanmış ve _{çoğunlukla öğrencinin anlayacağı biçimde metni özetlemiştir.} 3 Metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına kısmen uygun düzenlenmiş, _{ancak öğrencinin anlayacağı biçimde metni yeterince özetlememiştir.} 2 Metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına çok az düzeyde uygun olarak düzenlendiği için öğrencinin anlayabileceği ölçüde metni özetlemede

yetersiz kalmıştır.

1 Metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına uygun olarak vurgulanmadığı gibi _{öğrencinin anlayacağı biçimde açık ve anlaşılır biçimde özetlenmemiştir.}

Tablo 14’e göre, A ders kitabında metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına kısmen uygun düzenlenmiş, ancak öğrencinin anlayacağı biçimde metni özetlememiştir. Bazı konularda metnin ana fikri öğrenci kazanımlarıyla tutarlı olarak vurgulanmış, açık ve anlaşılır biçimde ifade edilmiş ve metni özetlemiştir. Bazı konularda ise metnin ana fikrinin öğrenci kazanımları ile tutarlı olmadığı, mesajların öğrencinin anlayabileceği düzeyde açık ve anlaşılır olmadığı ve metni özetlemediği görülmektedir.

Örnek:

“Asker Millet” konusunda her Türkün doğuştan asker olduğunu, Türk askerinin disiplin, cesaret ve yardım sever özellikleriyle tüm dünyaya örnek olduğu mesajı verilmiştir. “Çöle İnen Nur” alt konusunda İslamiyetin doğuşu, Türklerin müslüman olması ve islamiyetin yayılması vurgulanmıştır. “Türk Büyükleri Kendilerini Anlatıyor” konusunda Türk büyükleri ve yaptıkları hizmetler açıklanmıştır. Bu konuların ana fikri öğrenci kazanımlarını gerçekleştirmeye yönelik olduğu gibi, öğrencinin anlayacağı biçimde açık olarak vurgulanmış ve metni özetlemiştir.

“Yıllardır Süren Tatlı ve Gelenek” konusu içerisinde Mesir Macunu Şenlikleri ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Geleneğin önemi, mesir şenliklerinin tarihçesi,

81

günümüzdeki yeri, Türkler açısından önemi, macunun hazırlanması, yararları ve tıpta kullanılması gibi mesajlar verilmiştir. Bu konunun dayandığı öğrenci kazanımı şöyledir.

“Örnek incelemeler yoluyla kutlama ve törenlerimizdeki uygulamaların kültürümüzü oluşturan

unsurlarla ilişkisini değişim ve süreklilik açısından değerlendirir.” Metnin içeriği ile

kazanım arasında yakın bir ilişki bulunmamaktadır. Konunun ana fikri açık ve anlaşılır olmadığı gibi, öğrenci kazanımını gerçekleştirecek biçimde metni özetlememiştir.

B ders kitabında, metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına kısmen uygun düzenlenmiş, ancak öğrencinin anlayacağı biçimde metni özetlememiştir. Bazı konularda metnin ana fikri öğrenci kazanımlarıyla tutarlı olarak vurgulanmış, açık ve anlaşılır biçimde ifade edilmiş ve metni özetlemiştir. Bazı konularda ise metnin ana fikri öğrenci kazanımları ile tutarlı olmadığı, mesajların öğrencinin anlayabileceği düzeyde açık ve anlaşılır olmadığı ve metni özetlemediği görülmektedir.

Örnek:

“Ordu Millet El Ele” konusunda Türk ordusunun güçlü, disiplinli ve başarılı olduğu vurgulanmış ve öğrenci düzeyine uygun olarak özetlenmiştir. Bu metnin ana fikri “Günümüz Türk Silahlı Kuvvetleri’ni ilk Türk devletlerinin ordusu ile ilişkilendirerek,

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin önemini ve görevlerini kavrar.” kazanımına kısmen uygun olarak

vurgulanmıştır. “İslamiyet ve Türkler” konusunda islamiyetin doğuşu, yayılışı ve Türklerin islamiyete geçişi, “Tarihimizden Kesitler” konusunda da ilk müslüman Türk devletleri ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Bu konuların ana fikri öğrenci kazanımlarına kısmen tutarlı olarak açık ve anlaşılır biçimde vurgulanmış ve metni özetlemiştir.

“Orta Asya’da Yaşam” “Geçmişten Günümüze ve Kültür Bir Hazinedir” konularının içeriği incelendiğinde öğrenci kazanımları ile kısmen bağlantılı ancak metnin içeriği yetersizliği ve dağınık biçimde ele alınmıştır. Konu içerisinde iki resim ve birkaç alıntı yer almaktadır. Resim ve alıntılarla verilen mesaj Orta Asya Türk devletlerinin siyasal, sosyal, ekonomik vb. yaşam koşullarını özetlememektedir. Ayrıca metin içerisinde Orta Asya’nın bugünü ya da geçmişi hakkında açık bir mesaj yer almamaktadır. Bu nedenle metnin ana fikri açık ve anlaşılır biçimde vurgulanmamıştır.

C ders kitabında, Metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına kısmen uygun düzenlenmiş, ancak öğrencinin anlayacağı biçimde metni özetlememiştir. Bazı konularda metnin ana fikri öğrenci kazanımlarıyla tutarlı olarak vurgulanmış, açık ve

anlaşılır biçimde ifade edilmiş ve metni özetlemiştir. Bazı konularda ise metnin ana fikri öğrenci kazanımları ile tutarlı olmadığı, mesajların öğrencinin anlayabileceği düzeyde açık ve anlaşılır olmadığı ve metni özetlemediği görülmektedir.

Örnek:

“Destan Yazan Türkler” konusu içerisinde Türk destanları ve ilk Türk devletleri ile ilgili mesaj verilmiştir. Hunların Çinlileri yenmeleri sonucunda Türk kavimlerini birleştirip imparatorluk haline gelmeleri, Hunların Karadeniz bölgesine yayılmasıyla birlikte orda yaşayan kavimlerin batıya doğru büyük bir göç başlattığı ve bu göçe kavimler göçü denildiği ifade edilmiştir. Çinlilerin mani dinini benimseyen Uygurların yerleşik hayata geçerek bu konuda ilk Türk devleti unvanını alması vurgulanmıştır. İçeriğin ana fikri öğrenci kazanımına kısmen tutarlı olarak vurgulanmış ve öğrencinin anlayacağı biçimde açık ve anlaşılır özetlenmiştir.

“Ecdada Saygı” konusu içerisinde Büyük Selçuklu Devletinin hükümdarı Sultan Sencer’in Türbesi ile ilgili konulara yer verilmiştir. Bu konu içerisinde Türbenin açılışı, tarihçesi, özellikleri, yenilenmesi, vb. bilgileri içermektedir. Ana mesaj açık ve anlaşılır nitelikte belirtilmemiştir. Bu konu “Orta Asya ilk Türk devletleri ve Türk-İslam devletlerinin

Türk kültür, sanat ve estetik anlayışına katkılarına kanıtlar gösterir” kazanımıyla bağlantılı

olarak ele alınmış ancak öğrenci kazanımını gerçekleştirecek nitelikte mesaj verilmemiştir.

D ders kitabında, Metnin ana fikri öğrenci kazanımlarına kısmen uygun düzenlenmiş, ancak öğrencinin anlayacağı biçimde metni özetlememiştir. Bazı konularda metnin ana fikri öğrenci kazanımlarıyla tutarlı olarak vurgulanmış, açık ve anlaşılır biçimde ifade edilmiş ve metni özetlemiştir. Bazı konularda ise metnin ana fikri öğrenci kazanımları ile tutarlı olmadığı, mesajların öğrencinin anlayabileceği düzeyde açık ve anlaşılır olmadığı gibi metni özetlemediği görülmektedir.

Örnek:

“Doğu ile Batı Arasındaki Köprü” konusunda İpek Yolu’nun anlamı, önemi ve tarihçesi üzerinde durulmuştur. İpek Yolu’nun devletlerarasında siyasi, ekonomik ve kültürel köprü olduğu vurgulanmıştır. Konu içerisinde bu mesaj açık bir şekilde verilmiştir. “İpek Yolu’nun toplumlar arası siyasal, kültürel ve ekonomik ilişkilerdeki

83

rolünü fark eder” kazanımını gerçekleştirmek için ana fikir açık bir şekilde ortaya konmuştur.

“İlk Türk Devleti” konusunda içerisinde ilk Türk devletinin kurulması, bunların yaşam tarzları, destanları, ilk Türk ordusunun kuruluşundan günümüze kadar çağdaş Türk ordusunun özellikleri ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Konu içerisinde, ilk Türk devletinin Hunlar olduğu ve bu dönemde ilk kez Türk birliğinin sağlandığı ve Oğuz kağan Destanının Hunlara ait olduğu, Oğuz Kağan’ın Mete olabileceği ve bu destanın Dede Korkut hikâyelerini etkilediği vurgulanmıştır. Yine aynı konu içerisinde Türk ordusunun halkla bütünleştiği, Türklerin ordu millet olduğu ve vatan hizmetinin önemli ve kutsal olduğu belirtilmiştir. Ana fikir oldukça açık ve anlaşılır biçimde ifade edilmiş, mesaj etkili biçimde verilmiş ve 1, 2 ve 3. öğrenci kazanımlarının gerçekleşmesine yönelik somut bilgilerle desteklenmiştir.

“Yazıtlardaki Uygarlık,” konusu içerisinde ana fikir açık bir biçimde ifade edilmemiştir. Metin içerisinde birden çok konu/ içerik üzerinde durulmuş, içerik dağınık bir şekilde ele alınmış ve birbirinden ilişkisiz konular işlenmiştir. Konu içerisindeki her paragrafta farklı bir konu üzerinde durulmuştur. Bir paragrafta Moğolistan’la birlikte yürütülen Türk Anıtları Projesi ele alınırken diğerlerinde Orhun Yazıtlarının özellikleri, Ergenekon Destanı, Ötüken’ in anlamı, İpek Yolu, Kök Türkler ile Çinlilerin anlaşması, Eski Türk devletlerinden kalan eserler vb. ele alınmıştır. Metnin dağınık bir biçimde farklı mesajlar vermesi öğrencinin anlamasını zorlaştırdığı gibi içeriği özetlememiştir.

Yukarıdaki örnekler incelendiğinde, bazı konularda metnin ana fikrinin öğrenci kazanımlarıyla tutarlı olduğu ve metni özetlediği, bazı konularda ise metnin ana fikrinin öğrenci kazanımlarıyla tutarlı olmadığı, metni açık ve anlaşılır biçimde özetlemediği görülmektedir. Bu durum ders kitaplarının okuyuculara mesaj verme konusunda tam olarak yeterli olmadığını göstermektedir. Ana fikir bir metnin özüdür ve verilmek istenen mesajın özetidir. Ders kitaplarının öğrencilere mesajı etkili bir şekilde verecek nitelikte olmaması öğrenmeyi zorlaştıracağı ve öğrenci kazanımlarının gerçekleşmesine önemli bir katkı sağlamayacağı söylenebilir.