SİGORTALILIK İLİŞKİSİ: BAŞLANGICI, BİLDİRİLMESİ VE SONA ERMESİ

4.3.1.SİGORTALILIK İLİŞKİSİNİN BAŞLANGICI (m. 7)

5510 sayılı Kanunda, sigortalılık ilişkisinin başlangıcı ile ilgili düzenlemeler Kanunun 7.

maddesinde yer almıştır. Farklı statüde çalışanların aynı Kanun kapsamında sigortalı sayılmasına yönelik düzenlemenin etkileri bu maddede görülmüş ve her bir çalışan grubu için ayrı düzenleme yapılmış, sigorta hak ve yükümlülüklerinin ne zaman başlayacağı çalışma ilişkisine göre ayrı ayrı düzenlenmiştir. 5510 Sayılı Kanuna göre:

• 4/1-a kapsamında sigortalı sayılanlar çalışmaya, mesleki eğitime veya staja başladıkları tarihten, (m. 7la),

• 4/1-b kapsamında sigortalı sayılanlardan (m. 7/b):

• Gelir vergisi mükellefi olanlar ile şahıs şirketlerinden kolektif, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları ve donatma iştiraki ortakları vergi mükellefiyetlerinin başladığı tarihten,

• Sermaye şirketlerinden limited şirket ortakları ile sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, şirketin ticaret sicil memurlarınca tescil edildikleri tarihten;

• Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklarının yönetim kuruluna seçildikleri tarihten;

• Gelir vergisinden muaf olanlar esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı oldukları tarihten;

• Tarımda kendi adına hesabına bağımsız çalışanlar tarımsal faaliyetlerinin

Kanunla kurulu ilgili meslek kuruluşlarınca veya kendilerince bir yıl içinde bildirilmesi halinde kaydedildiği tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi halinde ise bildirimin Kuruma yapıldığı tarihten;

• Köy ve mahalle muhtarları seçildikleri tarihten;

• 4. maddenin 3. fıkrasında belirtilen jokeyler ve antrenörler lisans belgesine istinaden fiilen çalışmaya başladıkları tarihten;

• 4/1-c kapsamında sigortalı sayılanlar göreve başladıkları veya okullarında eğitime başladıkları tarihten (m. 7/c);

itibaren zorunlu sigortalılık ilişkisi başlamış olacaktır. Bu düzenleme ile önceki mevzuatta karşılaşılan sorunlar kısmen çözülmeye çalışılmış ve nitekim 4/1-a kapsamında sigortalı olanlar için sigortalılık ilişkisinin başlangıcı fiilen çalışmanın başlangıcı olarak açık şekilde ifade edilmiştir.

4/1-a kapsamında olan sigortalılar için sigortalılık ilişkisinin başlangıcı ile ilgili olarak uygulamada en fazla istismar edilen hususlardan birini deneme süresi ve sigortalılık ilişkisinin başlangıcı oluşturmaktadır. İş Kanununa göre 2 aya kadar, toplu iş sözleşmeleri ile 4 aya kadar süre ile verilen deneme süresi, sigortalılığın başlangıcına engel değildir ve bu süredeki çalışma 5510 sayılı Kanun bakımından bütün sigortalılık hak ve yükümlülüklerinin başladığı süredir.

Bu sebeple, iş sözleşmesinde deneme süresi olsun veya olmasın sigortalılık ilişkisi fiilen çalışma ile başlar.

Öte yandan, borçlanma uygulamaları ile sigortalılığın başlangıcı ile çalışma ilişkisinin başlangıcı arasındaki ilişki koparılmıştır. Nitekim, bu Kanuna göre çalışma ilişkisine bağlı olarak tespit edilen sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler için borçlandırılma halinde, sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülecektir (m.

41). Daha önce askerlik ve yurtdışı borçlanması için geçerli olan bu husus 5510 sayılı Kanunla genişletilmiştir.

4.3.2.SİGORTALILIK İLİŞKİSİNİN BİLDİRİLMESİ VE TESCİLİ (m. 8)

Sigortalılık ilişkisinin doğurduğu hak ve yükümlülüklerin hayata geçirilebilmesi için bu ilişkinin başlangıcının Kuruma bildirilmesi gerekmektedir. 5510 sayılı Kanunun "Sigortalı Bildirimi ve Tescili" başlıklı 8. maddesinde sigortalılık ilişkisinin bildirilmesi ve tescili ile düzenlemelere yer verilmiş, her bir sigortalı grubu için bildirim ayrı esaslarla belirlenmiştir.

4.3.2.1.Sigortalıların Bildirilmesi

4.3.2.1.1.4/1-a kapsamındaki sigortalıların bildirilmesi

Bu kapsamdaki sigortalılar, işveren tarafından Kurumca hazırlanacak işe giriş bildirgeleriyle, 7. maddenin (a) bendinde belirtilen sigortalılık başlangıcından önce Kuruma bildirileceklerdir (m. 8).

Sigortalının Kuruma bildirilmesi ile ilgili olarak SSİY'deki hükümler de dikkate alınınca;

sigortalıların bildirilmesi ile ilgili olarak;

• Bildirme yükümlülüğünün işverende olduğu,

• Bildirmenin işveren tarafından, Kurumca hazırlanacak işe sigortalı işe giriş bildirgeleri doldurularak yapılacağı ve,

• Sigortalılık ilişkisinin başlangıcından önce (en az bir gün önce) bildirimin yapılması gerektiği,

açık olarak ifade edilmiştir. Sigortalıların bildirilmesi ile ilgili genel kural bu olmakla birlikte, aşağıda belirtilen gruplarla ilgili olarak bildirme süresi değişik şekilde düzenlenmiştir.

Buna göre:

• İnşaat, balıkçılık ve tarım iş yerlerinde işe başlatılacak kimseler en geç çalışmaya başlatıldıkları gün (m. 8/a),

• Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalışanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilen işyerlerinde; ilk defa sigortalı çalıştırılmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar (m. 81b)

• Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerince yurtdışı görevde çalıştırılmak üzere işe alınanlar, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren 1 ay içinde (m. 81c),

Kuruma bildirilmeleri halinde, bildirim yükümlülüğü sigortalılık başlangıcından önce bildirilmiş sayılacaktır.

5510 sayılı Kanunda belirtilen sürede Kuruma bildirilme imkânı olmamakla birlikte;

• Maliye Bakanlığı vizesine bağlı olarak kamu idarelerinde çalışacak sigortalılar için vize işleminin gerçekleştirildiğine ilişkin yazının, ilgili kamu idaresine intikal

ettiği günü izleyen 2. iş günü sonuna kadar,

• 4046 sayılı Özelleştirme Kanunu uyarınca özelleştirilen işyerlerinden diğer kamu kurum ve kuruluşlarına naklen atanan sözleşmeli veya kapsam dışı personelin nakledildikleri kamu idarelerinde işe başladıkları tarihi takip eden 2. iş günü sonuna kadar,

kuruma yapılan bildirimler de süresinde yapılmış sayılır (SSİY, m. 11).

4.3.2.1.2.4/1-b kapsamındaki sigortalıların bildirilmesi

Kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan sigortalıların bildirilmesi ile ilgili esaslar 1479 sayılı Kanundaki esaslardan farklı şekilde düzenlenmiştir. Diğer sigortalı gruplarına göre daha çeşitli çalışan gruplarından oluşan kendi adına bağımsız çalışanların bildirilmesi ile ilgili esaslar çalışma durum ve statülerine göre farklılaşmıştır. Nitekim, bu grupta bulunan sigortalılardan (SSİY, m. 11):

• Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanların sigortalılıkları, bu mükellefiyetlerinin başlangıç tarihi itibarıyla başlar ve vergi mükellefiyeti işleminin tesis tarihinden itibaren iki ayı geçmemek üzere vergi mükellefinin işe başlama işlemlerinin tekemmül ettirildiği tarihten itibaren vergi dairelerince (SSİY, m. 11).

• Gelir vergisinden muaf olanların sigortalılıkları, esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerine tescil tarihi itibarıyla başlar ve bu tarih esnaf ve sanatkâr sicil müdürlüklerince,

• Şirket ortaklarından;

1. Kollektif şirket, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları ile