PRİM BELGELERİNİN VERİLMESİ, RESEN BİLDİRME VE BİLDİRMEMENİN YAPTIRIMI (m. 86)

6.2.1.1. Prim Belgeleri ve İşyeri Kayıtları

Sigortalının sosyal güvenlik hakları bakımından, ödediği primlerle ilgili kayıtların düzenli ve sağlıklı olarak tutulması bir zorunluluktur. 5510 sayılı Kanun, bağımlı çalışan sigortalılarla Kurum arasındaki, sigortalılık ilişkisinin gerektirdiği işlemlerle ilgili belgelerin düzenlenmesini ve Kuruma verilmesini işverene yüklemiş ve bu yükümlüklerin yerine getirilmemesi halinde cezai yaptırımlar getirmiştir.

5510 sayılı Kanunda, prim belgeleri asıl ve ek prim belgeleri olmak üzere iki gruba ayrılmıştır.

Asıl prim belgesi, sigortalılarla ilgili aylık bilgilerin düzenlendiği aylık prim ve hizmet belgesi;

Ek prim belgeleri, asıl prim belgesi ek olarak verilen ve bu belgelerdeki eksiklikleri ve yanlışlıkları giderici bilgileri ihtiva eden her türlü belgedir.

Prim belgeleri işverenlerce düzenlenir ve Kuruma verilir. Bu belgelerdeki bilgiler esasen işverenin beyan ettiği bilgilerdir. İşverence beyan edilen bilgilerin denetimini yapmak ve kayıtdışı çalışma ile mücadele kapsamında olmak üzere işverenlerin ve işyerlerinin kayıtları tutma ve saklamaları ile ilgili düzenlemeler getirilmiştir. Bu düzenlemeye göre, işveren ve işyeri sahipleri; işyeri defter, kayıt ve belgelerini ilgili olduğu yılı takip eden yıl başından başlamak üzere 10 yıl; kamu idareleri ise 30 yıl süre ile saklamak zorundadır (m. 86/2). Eğer işyerinin tasfiyesi veya iflası söz konusu ise tasfiye ve iflasla görevli memurlar defter ve kayıtları görevleri süresince saklamakla yükümlüdürler. İşverenler, işyeri sahipleri ve kamu idareleri ile tasfiye ve iflas memurları istenilmesi halinde Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilen memurlarına 15 gün içinde ibraz etmek zorundadırlar.

Primlerin ödenmesi ile ilgili olarak işverence Kuruma verilecek belgelerin içerik ve şekli ile belgelerin Kuruma verilmesi ile ilgili usul ve esaslar Kurum tarafından çıkarılan SSİY'de (m. 102-107) ayrıntılı düzenlenmiştir (m. 86/son).

6.2.1.2.Prim Belgelerinin Kuruma Verilmesi (m. 86)

İşveren tarafından Kuruma verilmek zorunda olan Kurum tarafından matbu olarak ve/veya elektronik ortamda düzenlenmiş belgeler olacaktır. Aylık prim ve hizmet belgesi de, belge üzerinde yer alması gereken bilgilerin Kurumca düzenlendiği matbu bir belgedir. İşveren, Kurumca hazırlanan bu belgeleri istenen bilgileri doldurarak belirtilen süre içinde ve usule uygun olarak Kuruma vermekle yükümlüdür.

5754 sayılı Kanunla değiştirilen şekli ile prim belgeleri;

• 4/1-c kapsamındaki sigortalılar için en geç Kurumca belirlenecek günün sonuna kadar,

• Diğer sigortalılar için ise ait olduğu ayı takip eden ayda Kurumca belirlenecek günün sonuna kadar,

Kuruma verilmek zorundadır (m. 86/1). Öte yandan Kurum, aylık prim ve hizmet belgesini, diğer kamu idarelerine verilen ve çalışanlara ait bilgileri ihtiva eden belgelerle birleştirmeye, kamu idarelerinin internet veya elektronik bilgi işlem ortamından almaya ve işverenleri bu yönde yükümlü kılmaya yetkili kılınmıştır. Eğer yukarıda belirtilen sigortalılarla ilgili olarak ek prim belgeleri verilmesi gerekiyor ise bu belgelerin verilmesi ile ilgili esas ve usuller SSİY’deki belirtilmiştir. 506 sayılı Kanun döneminde uygulanan şekilden farklı olarak prim belgelerinin verileceği günün Kurum tarafından belirlenmesi esnekliği getirilmiştir. Kurum 28.9.2009 tarihli Aylık Prim ve hizmet

belgelerinin verilmesi ile hususları düzenleyen tebliğde Ekim 2009 tarihinden itibaren 4/1-a kapsamındaki sigortalıları çalıştıran işverenlerin sigortalı sayısına bakılmaksızın aylık prim ve hizmet belgesinin e-sigorta yoluyla verilmesini zorunlu kılmıştır. Öte yandan Kamu idarelerinin sigortalı sayılarına bakılmaksızın prim belgelerini e-sigorta yoluyla vermeleri aynı tebliğ ile zorunlu kılınmıştır.

6.2.1.3.Çalıştırılmayan Sigortalıların ve Geçici İş İlişkisinin Kuruma Bildirilmesi

4447 sayılı Kanunla, kayıtdışı ile mücadele amacıyla getirilen düzenlemelerden biri olan, ay içinde eksik çalıştığı beyan edilen sigortalıların, eksik günlerinin belgelendirilmesi 5510 sayılı Kanunda da aynı hükümlerle yer almıştır. Nitekim, aylık prim ve hizmet belgesinde, belge verilen ay içinde sigortalıların çalıştırılmadığı ve ücret edilmediği beyan edilmiş ise, sigortalıların 30 günden az çalıştıklarını ispatlayan belgelerin işverence aylık prim ve hizmet belgesine eklenerek Kuruma verilmesi zorunludur. Ancak bu zorunluluk, Kurumca belirlenen işyerleri için söz konusu değildir (m. 86/4). 5510 sayılı Kanun, daha önceki uygulamadan farklı olarak, "sigortalıların 30 günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süre içinde Kuruma verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin geçersiz sayılsa halinde, 30 günden az bildirilen sürelere ait aylık prim ve hizmet belgesi Kurumca resen düzenlenir ve muhteviyatı primler, Bu Kanun hükümlerine göre tahsil olunur" (m. 86/5), denilmiştir.

5510 Sayılı Kanunu, diğer konularda olduğu gibi 4857 sayılı İş Kanunu ile getirilen değişiklikler doğrultusunda, "sigortalının başka bir işverene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici iş ilişkisi ile devredilmesi halinde, sigortalıyı devir alan işverenin, geçici iş süresine ilişkin aylık prim ve hizmet belgesini, işverene ait işyeri üzerinden Kuruma verilmesinden asıl işveren ile birlikte müteselsilen sorumlu tutmuştur" (m. 86/3). Bu düzenleme ile geçici iş ilişkisinin sosyal sigorta hukuku bakımından kayıtdışılığa yol açması önlenmeye çalışılmıştır.

5510 sayılı Kanun, işveren sigortalı çalıştırmıyor ise, bu hususu sigortalı çalıştırmaya son verdiği tarihten itibaren 15 gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlü tutmuştur. Bu düzenleme, Kurumun prim takip ve tahsilatı ile ilgili denetim sürecini kolaylaştırmaya yönelik bir ilave tedbir olarak alınmıştır.

6.2.1.4.Prim Belgelerinin Verilmemesi, Belgelerin Resen Düzenlenmesi ve Primlerin Resen Hesaplanması

Prim belgelerinin Kuruma verilmesi işverenin sorumluluğundadır. Bu belgelerin hiç verilmemesi veya noksan verilmesi halinde Kurum resen bu belgeleri düzenler.

Kayıtdışı çalışmayı önlemek ve sigortalının haklarının korunması amacıyla benimsenen resen belge düzenlenmesi; Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş elemanlarınca fiilen veya işyeri kayıtlarından veya kamu kurum ve kuruluşları ile bankalarca düzenlenen belge veya alman bilgilerden, çalıştığı anlaşılan sigortalılara ait prim belgelerinin, yapılan tebligata rağmen bir ay içinde Kuruma vermemeleri veya noksan vermeleri halinde bu belgeler Kurumca resen düzenlenir ve muhteviyatı sigorta primleri Kurumca tespit edilerek işverene tebliğ edilir (m. 86/7).

İşveren ve sigortalı tebliğ edilen prim borcuna, tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde ilgili Kurum ünitesine itiraz edebilir. İtiraz takibi durdurur. İşverenin ve sigortalının itirazının reddi halinde kararın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurularak yargı yoluna gidilebilir. Ancak, yargı yoluna başvurulması prim borcunun takip ve tahsilatını durdurmaz. Eğer mahkeme Kurum lehine karar verirse bu Kanunun 88 ve 89. maddenin prim borcuna ilişkin hükümleri uygulanır (m.

86/7).

Öte yandan, 5754 sayılı Kanunla getirilen bir değişiklikle, Kurum denetim elemanlarının işyerinde yapacakları fiilen tespitlerde veya diğer kamu kuramlarının yapacağı denetim ve incelemelerde sigortalı olarak çalışması kuruma bildirilmeyen veya eksik bildirilen sigortalıların geriye yönelik hizmetleri ve prime esas kazançlarının en fazla 1 yıllık süreye ilişkin kısmı dikkate alınacaktır (m. 86/8).

6.2.1.5.Prim Belgeleri Verilmeyen veya Eksik Verilen Sigortalıların Hakları

Kanun, sigortalı olarak çalıştıkları halde, sigortalı çalışmalarını ispat eden belgelerin işverence Kuruma verilmemesi veya sigortalı çalıştıkları Kuramca tespit edilemeyen sigortalılar, sigortalılıklarını ispat etmeleri için dava açma hakkı tanımıştır.

Nitekim, 5510 sayılı Kanunda, "sigortalılar, çalıştıklarını hizmetlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak 5 yıl içerisinde mahkemeye başvurarak alacakları ilam ile ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayılan dikkate alınır" (m. 86/9), hükmü yer almıştır.

İşveren tarafından Kuruma verilmesi gereken belgelerin hiç verilmemesi veya sigortalının çalışmasının gün veya kazanç olarak eksik gösterilmesi halinde, bu durumun Kurum tarafından tespit edilmesi şartıyla sigortalıya, hastalık ve analık sigortası ile ilgili yardımlar yapılır (m. 86/10).

6.2.1.6.Prim Belgelerinin Verilmesinin Ertelenmesi

17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen Marmara depreminden sonra, 506 sayılı Kanunda yapılan değişikliklerle, zorlayıcı şartların ortaya çıkması halinde prim belgelerinin verilmesinin ertelenmesine imkân tanınmıştır. 5510 sayılı Kanunun, "Afet durumunda belgelerin verilme süresi ve primlerin ertelenmesi", başlıklı 91. maddesinde de bu husus düzenlenmiştir. Bu maddede yer verilen hükümlere göre, "işyerleri yangın, su baskını, yer kayması, deprem gibi afete uğrayan, tabii afet nedeniyle tarımsal faaliyetinden dolayı zarar gören işverenler ile 4/1-b kapsamındaki sigortalılar, bu durumu belgelemeleri kaydıyla afetin meydana geldiği ayda vermesi gereken aylık prim ve hizmet belgelerini, afetin meydana geldiği ayı takip eden 3 ay içinde Kuruma vermeleri halinde süresi içinde verilmiş kabul edilecek ve cezai yaptırım uygulanmayacaktır (m. 91/2).

Öte yandan, 1959 tarih 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun" uyarınca, "genel hayatı etkileyen afetler söz konusu olursa, işverenler, sigortalılar ve hak sahiplerinin bu Kanuna göre vermekle yükümlü oldukları belgelerin verilme süresi ile primlerin ödenme süresi, bu Kanunda belirtilen sürelere bağlı olmaksızın, afet bölgesindeki şartları ve gelişmeleri göz önünde tutarak belirlemeye ve ertelemeye Kurum yetkili kılınmıştır" (m. 91/3).

Yukarıda sayılan sebeplerle prim borcunun ertelenmesi halinde zaman aşımı işlemeyecek, ertelenen kısım için gecikme cezası ve zammı uygulanmayacaktır.

6.2.1.7.Prim Belgelerinin Zamanında Verilmemesi İle İlgili Cezalar

5510 sayılı Kanun prim belgelerini Kanunda belirtilen usul ve esaslara göre süresi içinde Kuruma verme yükümlülüğünün yerine getirilmemesi, işyerine asılmaması ve prim belgelerindeki bilgilere esas teşkil eden kayıtların verilmemesi halinde cezai yaptırım öngörmüştür. Kanunun 102. maddesinde yer alan cezai yaptırımlar şunlardır:

86. maddenin ilk fıkrası gereğince Kuruma verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgesini, Kurumca belirlenen şekilde ve usulde vermeyenler yada Kurumca internet, elektronik veya benzeri ortamda göndermekle zorunlu olduğu halde anılan ortamda göndermeyenler veya belirlenen süre içinde vermeyenler her bir fiil için (m.

102/c);

• Belgenin asıl olması halinde, aylık asgari ücretin 2 katını geçmemek kaydıyla belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına aylık asgari ücretin 1/5'i tutarında (m. 102/c-1),

• Belgenin ek olması halinde, aylık asgari ücretin 2 katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına aylık asgari ücretin 1/8'i tutarında (m. 102/c-2),

• Sigortalının 30 günden az çalıştığını belgeleyen ek belgelerin Kuramca resen düzenlenmesi halinde (m. 86/5), aylık asgari ücretin 1/2 si tutarında (m.

102/c-3),

• Belgenin mahkeme kararı, Kurum veya diğer kamu idarelerinin denetleme ve kontrol memurlarınca yapılan tespitler sonucunda sigortalıların hizmetlerinin veya kazançlarının Kuruma bildirilmediği veya eksik bildirildiği durumlarda, belgenin asıl veya ek nitelikte olup olmadığı, işverence düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınmaksızın asgari ücretin 2 katı tutarında (m. 102/C-4),

idari para cezası uygulanacaktır.

Öte yandan, İşverenler istenildiği takdirde prim belgelerindeki bilgilerin doğruluğunu kontrol için defter ve belgeleri ibraz etmekle yükümlüdürler (m. 86/2).

Kurumca yapılan yazılı ihtara rağmen, 15 gün içinde zorlayıcı bir sebep olmaksızın bu belge ve kayıtları ibraz edilmemesi veya defterlerin tasdiksiz olması halinde işverenler (m. 102/e):

• Bilanço esasına göre defter tutuyorlar ise aylık asgari ücretin 12 katı,

• Diğer defterleri tutmakla yükümlü ise aylık asgari ücretin 6 katı,

• Defter tutmakla yükümlü değil ise aylık asgari ücretin 3 katı,

• Defter ve belgelerin ibraz edilmemesi nedeniyle verilmesi gereken ceza tutarını aşmamak kaydıyla, ibraz edilen belgelerin tasdiksiz olması, işçilikle ilgili giderlerin işlenmemiş olması, kayıtların usulsüz, karışık veya noksan tutulması vb durumlarda her bir geçersizlik hali için aylık asgari ücretin 1/2 si tutarında,

• İşverenler tarafından ibraz edilen ücret ve tediye bordrosunda Kanunda belirtilen (işyeri sicil no, sigortalının adı-soyadı vb) asgari nitelikteki bilgilerin bulunmaması halinde her bir geçersizlik hali için bir aylık asgari ücretin 1/2 si tutarında,

idari para cezası uygulanır. Eğer işveren Kurumca istenen belgeyi verilen süre dışında ibraz etmiş, ancak ibraz ettiği belgelerin bir kısmı veya tamamı geçersiz ise, defterlerin kayıt tutulmadan önce tasdik ettirilmiş olması şartıyla, her bir geçersizlik hali için asgari ücretin yarısı tutarında, eğer defterler tasdiksiz ise bu defterler geçerli sayılmaz ve bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü ise asgari ücretin 12; diğer defterleri tutmakla yükümlü ise asgari ücretin 6 katı tutarında para cezası uygulanır (m.

102/e-4).

Kamu idareleri ve döner sermayeli kuruluşlar ile bankalar, asgari işçilik uygulaması ile ilgili olarak Kurumca istenilecek belge ve bilgileri bir ay içinde verme yükümlülüğünü (m. 85/5), yerine getirmezler ise yerine getirilmeyen her bir yükümlülük için aylık asgari ücret tutarında; idari para cezası ödemekle yükümlü tutulmuştur (m.

102/f). İdari para cezalarının ödenmesi, işverence Kuruma verilmesi gereken belgelerin (aylık prim ve hizmet belgesi vb), verilme zorunluluğunu ortadan kaldırmaz (m .102/2).