MALÛLLÜK AYLIĞININ HESAPLANMASI

8.1.2.1. Malûllük Aylığı Bağlanması ile İlgili Temel Esaslar

5510 sayılı Kanun, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortasından bağlanacak aylıkların hesaplanmasında sigortalının ödediği primlerden hareketle hesaplanan ortalama kazanç ile prim ödeme gün sayısına bağlı olarak belirlenen aylık bağlama oranını esas almaktadır.

Kanun, ayrıca malûllük ve ölüm halleri için ayrıca aylık hesaplama esası getirmemiş, Kanunun 29. maddesinde düzenlenen yaşlılık aylığı hesaplanması ile ilgili genel esaslara bu sigorta kolları ile ilgili prim ödeme gün sayısı ve aylık bağlama oranları ile ilgili farklılıkları uygulamıştır.

Buna göre, ilk defa 1.10.2008 den sonra 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olanların malûllük (yaşlılık ve ölüm) aylıkları, "5510 sayılı Kanunun 29. madde hükümlerine göre hesaplanacak ortalama aylık kazancı (OAK), ile prim ödeme gün sayısına bağlı olarak belirlenecek aylık bağlama oranının (ABO) çarpımı suretiyle hesaplanacaktır" (m. 27).

Bunu bir formülle ifade etmek gerekirse:

Malûllük Aylığı = Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı Malûllük Aylığı = OAK x ABO

Bu yeni aylık hesaplama sistemi, yürürlükten kalkan 506 ve 5434 sayılı Kanun dönemindeki aylık hesaplama sisteminden daha basit görünmektedir.

8.1.2.2. Ortalama Aylık Kazancın Bulunması

5510 sayılı Kanunun 29. maddesine göre ortalama aylık kazanç; “sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan

kazançlar toplamının, itibari hizmet süresi ile fiili hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın 30 katıdır"

(m. 29/2).

Bu hesaplama sistemi ile sigortalının bütün çalışma hayatı boyunca ödediği primlerin güncelleme katsayısı ile endekslenerek aylıkların hesabında dikkate alınması söz konusudur.

Güncelleme katsayısı, Kanunun 3. maddesinin 29. bendinde açıklandığı gibi TÜFE ile prime esas kazançtaki ortalama değişimi dikkate almaktadır.

8.1.2.3. Aylık Bağlama Oranı

5510 sayılı Kanun, ABO'nun hesaplanmasında önceki dönemlerden farklı bir yöntem benimsemiştir. Buna göre:

• Aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9000 den az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden, 9000 günden fazla olanlar için 29. maddenin 3. fıkrası hükümlerine göre hesaplanacaktır (m. 27/1).

• 4/1-a kapsamındaki sigortalılar için 9000 gün prim ödeme gün sayısı 7200 gün olarak kabul edilecektir (m. 27/1).

• Eğer sigortalı, başka birisinin sürekli bakımına muhtaç ise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılacaktır (m. 27/1).

• Aylık bağlama oranı, sigortalının MYÖ sigortalarına tabi olarak geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için %2 olarak uygulanacaktır. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınacaktır (m. 29/3).

• Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarından bağlanan aylık oranı hiçbir zaman %90'ı geçmeyecektir (m. 29/3).

8.1.2.4. Malûllük Aylığının Alt Sınırı

5510 sayılı Kanun, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile İKMH sigorta kolundan bağlanacak aylık ve gelirlerin alt sınırı ile ilgili düzenlemelere Kanunun "kısa ve uzun vadeli sigorta kollan ile ilgili ortak hükümler" başlıklı 7. bölümünde yer vermiştir. Öncelikle bütün sigortalılar için bağlanacak gelir ve aylıklar için bir alt sınır belirlemiştir. Buna göre bağlanacak aylıklar "sigortalının çalışma süresi boyunca her yıl için tespit edilen prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak 29. madde hükümlerine göre hesaplanacak ortalama aylık kazancının % 35'inden az olamayacaktır. Eğer sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişi var

ise bu miktar % 40'dan az olmayacaktır (m.55/3). Bir başka ifade ile aylık bağlama oranının her yıl için 2 puan olduğu dikkate alınırsa, sigortalıya bağlanacak olan düşük aylık 17,5 yıl ( 6300 gün) fiilen çalışmış gibi hesaplanacak olan aylık kadar olacaktır. Eğer bakmakla yükümlü olduğu kişi var ise bu takdirde bağlanacak en düşük aylık 20 tam yıl veya 7200 gün prim ödemiş olan kişi için bağlanacak aylık kadar olacaktır.

Yukarıdaki genel alt sınır tarifinin ötesinde 5510 sayılı Kanun malullük aylığı için ayrıca bir alt sınır tanımlaması yapmıştır. Bu ikinci alt sınır yaşlılık sigortasından bağlanacak olan aylıklar esas alınarak ve sigortalıların statü farklılıkları dikkate alınarak belirlenmiş bir alt sınırdır. Nitekim, 5510 sayılı Kanuna göre bağlanacak en düşük malullük aylığı:

"4/1-a, 4/1-b ve 4/1-c kapsamında sigortalı olanların her biri için ayrı ayn olmak üzere, malûllük sigortasından dosya bazında her yıl bağlanan aylıkların aylık başlangıç tarihinin ait olduğu yılın ocak ayın itibarıyla yıl içine ait artışlar uygulanmaksızın hesaplanacak tutarları, yaşlılık sigortasından bir önceki yılın son ödeme ayında söz konusu sigortalılar için ayrı ayrı dosya bazında ödenen en düşük yaşlılık aylığından az olamaz" (m. 55/ek)

denilmiştir. Bu düzenleme ile bütün sigortalılar için tek bir alt sınır değil farklı statüde olan her bir sigortalı grubu için ayrı bir alt sınır belirlenmiştir. Bir bakıma bağlanacak gelir ve aylıkları yüksek olan sigortalılar lehine bir düzenleme olmuştur. Bu düzenlemenin dikkat çeken unsuru, alt sınır konusunda her bir sigortalı grubu için ayrı sınırların belirlenmiş olması, bir anlamda aylıkların alt sınırı ile ilgili farklılıkların devamına izin verilmesidir.

8.1.2.5. Malûllük Aylığının Başlangıcı, Kesilmesi ve Yeniden Bağlanması

Sigortalıya bağlanan malûllük aylığının başlangıcı, işten ayrılma, malûllük raporunun alınması ve Kuruma yazılı başvuru tarihlerine bağlı olarak değişmektedir. Nitekim malûllük aylığı, 4/1-a ve 4/1-b kapsamındaki sigortalılar ile 4/1-c kapsamında iken görevinden ayrılmış ve başka bir sigortalılık haline tabi olarak çalışmamış olanlar için

a) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi, sigortalının aylık bağlanması için yaptığı yazılı istek tarihinden önce ise aylık yazılı istek tarihini (m. 27/2-a),

b) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi, yazılı istek tarihinden sonra ise rapor tarihini (m. 27/2-b),

c) 4/1-c kapsamında çalışmakta olan sigortalılar için ise malûliyetleri sebebiyle

görevlerinden ayrıldıkları tarihi (m. 27/2-c),

takip eden aybaşından itibaren başlar. Ancak, sigortalıya bağlanacak olan malûllük aylığı, sigortalının aldığı geçici iş göremezlik ödeneğinin aylık tutarından fazla ise aradaki fark, sigortalının aylık başlangıç tarihinden itibaren sigortalıya ödenecektir (m. 27/4).

Sigortalı 5510 sayılı Kanuna göre malûllük aylığı almakta iken tekrar bu Kanuna göre sigortalı sayılmasını gerektiren bir işte çalışmaya başlar ise aylıkları kesilecektir. Malûllük aylığının kesilmesi yalnızca Türkiye'de sigortalı sayılmasını gerektiren bir işte çalışma halinde değil, yabancı bir ülke mevzuatına tabi olarak çalışmaya veya ikamete dayalı sosyal yardım almaya başlayanların malûllük aylıkları çalışmaya başladıkları veya sosyal yardım almaya başladıkları dönemi takip eden aybaşından itibaren kesilecektir (m. 27/3). Aylıkları kesilenler 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılmalarını gerektiren bir işte çalıştıkları müddetçe kısa ve uzun vadeli sigorta kolları primleri ile GSS primleri ödeyeceklerdir.

5510 sayılı Kanunun geçici 14. maddesi ile malullük aylığı alanların tekrar çalışmaları halinde uygulanacak hükümlerle ilgili bazı istisnalar getirmiştir. Buna göre

5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce değişik statülerde malullük aylığına hak kazananlar, Kanunun yürürlük tarihinden sonra çalışırlarsa:

• 4/1-a sigortalıları: 4/1-a kapsamındaki bir işte çalışırlarsa SGD primi ödeyerek çalışamaz, 4/1-b kapsamındaki bir işte çalışırsa aylığı kesilmeden SGDP ödeyerek çalışabilir, 4/1-c kapsamında bir işte çalışırsa aylığı kesilmeden çalışabilir.

• 4/1-b sigortalıları: 4/1-a kapsamındaki bir işte çalışırlarsa aylıkları kesilmeden SGDP ödeyerek çalışabilirler, 4/1-b kapsamında ise malullük aylığı kesilmez ve SGDP ödemez, 4/1-c kapsamında çalışırsa aylığı kesilmez.

5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olan ancak malullük aylığı yürürlük tarihinden sonra bağlananlar:

• 4/1-a sigortalıları: 4/1-a kapsamında bir işte çalışmaya başlar ise aylığı kesilir, 4/1-b kapsamında bir işte çalışırsa aylığı kesilmeden SGDP ödeyerek çalışabilir.

4/1-c kapsamında bir işte çalışırsa aylığı kesilir.

• 4/1-b sigortalıları: 4/1-a kapsamında bir işte çalışırlarsa aylıkları kesilmeden SGDP ödeyerek çalışabilir. 4/1-b kapsamında ve 4/1-c kapsamında bir işte çalışırsa aylığı kesilir.

Malullük aylığı bir işte çalıştığı için kesilenler, aylık kesilmesine neden olanların işten ayrılarak yeniden aylık bağlanması için yazılı istekte bulunan ya da emekliye ayrılan veya sevk edilenlere, yapılacak kontrol muayenesi sonucu ilk malûllük aylığı bağlanmasını gerekli kılan malûllük hallerinin devam ettiğinin anlaşılması halinde malûllük aylıkları yeniden bağlanacaktır (m. 27/3). Bu durumda, 4/1-c kapsamındaki sigortalılar için görevinden ayrıldığı, diğer kapsamdaki sigortalılar için istek tarihlerini takip eden ödeme döneminden itibaren yeniden malûllük aylığı hesaplanarak aylık bağlanacaktır (m. 27/3).

Çalışmaları dolayısıyla malûllük aylığı kesilenlerin aylıklarının yeniden bağlanması halinde, prim ödeme gün sayılarının hesabında prim ödeme gün sayısı 9000 günün üzerinde ise, Kanunun m.30/3-a hükümleri uygulanacak, 9000 günden az ise aylık kesilmeden önceki ve sonraki çalışma dönemleri dikkate alınarak yeni bir aylık hesaplaması yapılacaktır. 4/1-a kapsamındaki sigortalılar için 9000 gün şartı, 7200 gün olarak uygulanacaktır.

Yeniden hesaplanarak bağlanacak olan malûllük aylığı çalışmaya başlamadan önce aldığı malûllük aylığından yüksek ise yeni aylık, düşük ise daha yüksek olan eski aylığı bağlanacaktır (m. 27/4).

8.1.2.6. Kontrol Muayenesi (m. 94)

Sosyal Güvenlik Kurumu, sürekli iş göremezlik geliri ve malullük aylığı bağladığı sigortalıların aylık bağlanmasını gerektiren sağlık durumlarının devam edip etmediğinin tespiti amacıyla kontrol muayenesi ve tetkik yaptırılmasını talep edebilir. Sigortalılar da malullük durumlarında değişiklik olduğu veya başkası birisinin sürekli bakımına muhtaç duruma düştüklerini ileri sürerek kontrol muayenesi talebinde bulunabilirler. Kontrol muayenesi % 60 ve daha fazla derecede malul durumda bulunan çocuklara aylık bağlanması hali için de talep edilir.

Kontrol muayenesinin sonuçları Kurum ve sigortalı bakımından önemlidir. Nitekim, Kurumca yaptırılan kontrol muayenesi sonucu sigortalının malullük durumu ortadan kalkmışsa (aylık bağlanmasını gerektiren % 60 oranının altına düşülmesi) veya sürekli iş göremezlik geliri bağlanmasını gerektiren durum ortadan kalkmış ise kontrol muayenesi ile ilgili rapor tarihini

takip eden ödeme dönemi başından itibaren bağlanan gelir ve aylıklar kesilir. Kontrol muayenesi sonucunda sigortalının iş göremezlik derecesi artmış veya azalmış olabilir. Bu durumda gelir ve aylıklar bu artış veya azalışa bağlı olarak artırılır veya azaltılır. Benzer şekilde, yine kontrol muayenesi sonucu eğer sigortalı bir başkasının sürekli bakımına muhtaç hale gelmiş ise veya bu durumu ortadan kalkmış ise bağlanan gelir ve aylıklar durum değişikliğine göre artırılır veya azaltılır.

Sigortalı, Kurum tarafından yazılı tebligatla kontrol muayenesi yapılması talep edilmişse bu talebe uymak zorundadır. Kontrol muayenesi yaptırmama veya geç yaptırma durumuna bağlı olarak bağlanan gelir ve aylıkların kesilmesi veya yeniden bağlanması söz konusudur.

Nitekim:

• Kurumca yapılan yazılı tebligatta bildirilen tarihten sonraki ödeme dönemi başına kadar kabul edilebilir bir özrü olmadan kontrol muayenesini yaptırmayan sigortalının veya aylık alan kişinin aylık veya geliri kesilir.

• Kontrol muayenesini, yazılı tebligatta belirtilen tarihten başlayarak 3 ay içinde yaptıran ve malullük ve iş göremezlik halinin devam ettiği tespit edilen sigortalının kesilen gelir veya aylıkları kesildikleri tarihten başlanarak yeniden bağlanır.

• Kontrol muayenesi yazılı tebligatta bildirilen tarihten 3 ay geçtikten sonra yapılmış ve malullük halinin devam ettiği anlaşılmış ise kesilen aylığı veya yeniden hesaplanacak geliri rapor tarihini takip eden ay başından itibaren tekrar bağlanır.