Rakamlarla Türk Sosyal Güvenlik Sistemi

Ulaşılabilen en son tarihli verilere göre Türk sosyal güvenlik sisteminin sosyal sigorta ve sosyal yardımlar ve hizmetler ayakları ile ilgili rakamsal büyüklükler aşağıdadır. Bu veriler, bir yandan Türk sosyal güvenlik sisteminin bugün geldiği nokta bakımından gösterdiği gelişmeleri ortaya koyarken diğer yandan da problemlerin kaynakları ile ilgili önemli ipuçları vermektedir.

Tablo 1. Sosyal Sigortaların Kapsamı İle İlgili Gelişmeler 1980-2012 (Bin Kişi)

Kaynak: Yusuf Alper, "Türkiye'de Sosyal Güvenlik ve Sosyal Sigortalar" 4. Baskı, Bursa- 2006; www.sgk.gov.tr/istatistikler/kasim2012

Tablo 1 verileri 2012 yılı sonu itibarıyla Türkiye'de toplam nüfusun % 83'ünün sosyal sigortalar aracılığı ile sosyal güvenlik kapsamına kavuşturulduğunu göstermektedir ve gelişmişlik seviyemize bağlı ekonomik ve sosyal hayatın diğer alanları ile ilgili birçok sosyo-ekonomik göstergeden daha iyidir ve bir başarıdır. Toplam nüfusun % 14'üne denk 10 milyondan fazla kişiye gelir ve aylık bağlayan bir sosyal sigorta sistemi oluşturulmuştur.

Ancak, kişi itibarıyla kapsam bakımından yukarıda söylenen başarılı tabloyu sistemin gelişim

SOSYAL GÜVENLİK KURUMU 1980 2012

(Kasım) Değişim (1980/2012) (%)

4/1-a'lılar (SSK) TOPLAM 10,674 37.219 248

1. Aktif Sigortalılar 2,205 12.603 471

2. Aylık alanlar 636 6.004 844

3. Aktif Sigortalı/Pasif Sigortalı (1/2) 3,47 2,25 -35

4/1-b'liler (BAG-KUR) (TOPLAM) 4,683 15.311 226

1. Aktif Sigortalılar 1,100 3.205 191

2. Aylık Alanlar' 138 2.451 1676

3. Aktif Sigortalı/Pasif Sigortalı (1/2) 7,97 1,42 -508

4/1-c'liler (Emekli Sandığı) (TOPLAM) 6.307 10.223 62

1. Aktif Sigortalılar 1.250 2.622 109

2. Aylık Alanlar 495 1.881 280

3. Aktif Sigortalı/Pasif Sigortalı (1/2) 2,53 1,51 -37

ÖZEL SANDIKLAR (TOPLAM) 196 350 78

1. Aktif Sigortalılar 78 119 52

2. Aylık Alanlar 12 84 550

3. Aktif Sigortalı/Pasif Sigortalı (1/2) 6,50 1,41 -319

GENEL TOPLAM 63.110

1. Aktif Sigortalılar 4,633 18.431 297

2. Aylık Alanlar 1,281 10.338 707

3. Aktif Sigortalı/Pasif Sigortalı 3,6 1,78 -86

GENEL NÜFUS TOPLAMI 44,737 75.627 70

SİGORTALI NÜFUS ORANI (%) 48,9 83 71

süreci bakımından söylemek mümkün görünmemektedir. Prim ödeyen aktif sigortalıların 15-64 yaş grubuna oranı yalnızca % 50'dir ve toplam işgücünün % 41'i kayıt dışı olarak çalışmaktadır. Bu bakımdan % 83'lük kapsam, bağımlı nüfus oranının yüksekliğinden kaynaklanan yanıltıcı bir başarıdır.

Tablo l'in gösterdiği en olumsuz sonuç ise 1980'den 2012'ye geçen sürede temel göstergelerdeki gelişme seyridir. Nitekim, bu dönemde sosyal güvenlik kapsamının; % 49'luk bir artışla % 48,9'dan

% 83'e çıkması olumlu olmakla birlikte sosyal sigortaların sağlık göstergesi olan aktif/pasif sigortalı oranı 3,6'dan 1,78'e düşmüştür. Bir diğer ifade ile prim ödeyen 1,78 sigortalıya karşılık aylık alan 1 pasif sigortalı vardır ve en azından 4 olması gereken bu oran 2'nin altındadır. Sigortalı grupları bakımından incelendiği zaman a kapsamındaki sigortalılar için 2,25 olan bu oran c ve 4/1-b'liler için 1,51 ve 1,42 olarak adeta alarm zilleri çalmaktadır. Gelinen bu nokta 1999 yılında 4447 sayılı Kanunla yapılan emekli yaşı ile ilgili yükseltmelerden sonra geçen 10 yıllık süreye rağmen ortaya çıkmıştır.

Tablo 2, 2012 yılı sonu itibarıyla Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı çatısı altında yürütülen sosyal yardımlarla ilgili temel gelişmeleri göstermektedir. Toplam sosyal yardım harcamalarının GSYİH'na oranı 2002 yılında % 50 civarında iken 2012 yılında % 1,43'e yükselmiştir. Ancak, sosyal yardımların miktar artışı kadar, bu yardımların yoksullukla mücadelede sağlanan başarı da önemlidir.

ASPB verilerine göre AB üyesi 15 ülkede sosyal yardımlar öncesi % 39 olan yoksulluk oranı sosyal yardımlar sonrası % 18'e düşerken, aynı dönemde Türkiye'de % 30 olan yoksulluk oranı yalnızca % 26'ya düşmüştür. Bir diğer ifade ile artan sosyal yardımlara rağmen yoksulluk oranında beklenen düşme sağlanamamıştır.

Tablo 2 verileri, sosyal yardımlar kapsamında bazı alanlarda önemli istatistiki büyüklükleri göstermektedir. Nitekim, sosyal yardımlardan faydalanan hane sayısı 2 milyonu, kişi sayısı 6 milyonu ve düzenli yardımlardan faydalanan kişi sayısı ise 1,6 milyonu geçmiştir.

2012 yılında toplam 4 milyar TL'yi aşlık GSS prim ödemesi yapılmıştır. Bütünleşik sosyal yardım bilgi sistemine kayıtlı kişi sayısı da 23 milyonu geçmiştir. Buna karşılık sosyal yardımların verilmesinde daha doğru bir yöntem olarak kabul edilen sosyal yardım-istihdam bağlantısı ile işe yerleştirilen kişi sayısı yalnızca 21 bin kişidir.

Tablo 3, değişik kanunlara tabi olarak çeşitli gruplara bağlanan aylık ve gelirlerle ilgili gelişmeleri vermektedir. Muhtaç yaşlı ve özürlülere aylık bağlanması ile ilgili 2022 sayılı Kanun kapsamında aylık bağlanan kişi sayısı toplam 1.228.846 kişi olup bunlara bağlanan aylıklar 2012 yılı sonu itibarıyla 121 TL ile 676 TL arasında değişmektedir. Özellikle, 65 yaşını

geçen ve en büyük grubu oluşturan muhtaç Türk vatandaşlarına ödenen 121 TL aylık, bir sosyal güvenlik ödemesi olarak kabul edilemez.

Tablo 2. Sosyal Yardımlar (2012)

Toplam Sosyal Yardım ve Hizmet Harcaması Tutarı (*) 19.595.000.

Sosyal Harcamaların GSYİH'ye Oranı %1,43

Sosyal Yardımlardan Faydalanan Hane Sayısı (SYDV) 2.101.611 Sosyal Yardımlardan Faydalanan Kişi Sayısı (SYDV) 6.370.100 Düzenli Yardımlardan (ŞNT, EVEK) Faydalanan Hak Sahibi Sayısı (SYDV) 1.657.144 Geçici (Süreli) Yardımlardan Faydalanan Hak Sahibi Sayısı (SYDV) 1.994.470 SYDTF Kaynaklarıyla Yapılan Yardımlara Aktarılan Tutar 3.099.582.1 Sosyal Yardımlardan Faydalanan Kadınların Oranı (SYDV) %70 Aktif Çalışma Çağında Bulunan (18-55 yaş) Erkeklerin Tüm Hak Sahiplerine

Oranı (SYDV)

%28

2022 Yaşlılık ve Engelli Maaşı Hak Sahibi Sayısı 1.228.355 2022 Yaşlılık ve Engelli Maaşı Toplam Aktarılan Kaynak 2.911.191.1 GSS Primi Devlet Tarafından Ödenen Kişi Sayısı 9.099.059

Ödenen Toplam GSS Prim Tutarı 4.072.863.8

Gelir Testi Yapılan Kişi Sayısı 14.493.157

Sosyal Yardım- İstihdam Bağlantısı ile İşe Yerleştirilen Kişi Sayısı (İŞKUR) 21.755

Sosyal Yardım- İstihdam Bağlanüsı ile Mesleki Eğitime Yönlendirilen Kişi Sayısı (İŞKUR)

61.045

Saün alma Gücü Paritesine Göre Günlük 2.15$'m Altında Gelirle Yaşayan Toplum Kesimi Oranı (2011)

%0,14

Satın alma Gücü Paritesine Göre Günlük 4.30 $'m Altında Gelirle Yaşayan Toplum Kesimi Oranı (2011)

%2,79

Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sisteminde Kayıtlı Hane Sayısı 6.768.126 Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sisteminde Kayıtlı Kişi Sayısı 23.668.942 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Sayısı (SYDV) 973

SYDV Personel Sayısı 8.607

SYDV Sosyal Yardım ve İnceleme Görevlisi Sayısı 3.701

Kaynak: Sosyal Yardım İstatistikleri (2012), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Sosyal Yardım İstatistikleri Bülteni, Aralık-2012.

(*) ilgili kuramların önceki yıllardaki harcamaları baz alınarak yapılan projeksiyon ile tespit edilmiştir.

Tablo 3. Primsiz Ödemeler Kapsamında Yapılan Aylık Ödemeleri (Kişi Sayısı ve Aylıklar (TL)

2022 Sayılı Kanuna Göre Aylık 1.228.846 Aylıklar

1 – Yaşlılık 668.351 121

2 – Malullük 201.670 365

3 – Sakatlık 298.617 243

4 -18 Yaş Altı Sakat-Malül 59.517 243

5- Özürlü Silikozis 200 526-676

Diğer Kanunlara Göre Aylık Alanlar 48.530

1-Madalya Aylığı 0

Kaynak: SGK, Aylık İstatistik Bülteni, Kasım 2012, www.sgk.gov.tr/istatistikler ve ASPB, Sosyal Yardımlar İstatistik Bülteni, Aralık 2012,

www.aile.gov.tr/sosyalyardimistatistikleri

3. BÖLÜM