İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI VE HASTALIK SİGORTALARI BAKIMINDAN İLGİLİ TARAFLARIN SORUMLULUKLARI

Kurum, sigortalının iş kazası ve meslek hastalığına maruz kalması veya hastalanması halinde, koruyucu sosyal hukukun öznesini oluşturan sigortalıya bütün sosyal sigorta yardımlarını yapar ve mağdur olmasını önler. Ancak, Kurumun sigortalıya yapmış olduğu masraflar dolayısıyla mal varlığında meydana gelen azalma, eğer harcama yapılmasını gerektiren durumla ilgili olarak kastı/ kusuru veya ihmali olan taraflar var ise Kurum sorumluluğu olan ilgili taraflara başvurabilir. Bu bakımdan bağımlı çalışan sigortalılar için işvereni veya üçüncü kişi, bağımsız çalışan ise sigortalının kendisi veya üçüncü kişi Kurumun başvuruda bulunduğu tarafları oluşturur.

Öte yandan, sigortalının maruz kaldığı zararla ilgili olarak Kurum tarafından sağlanan haklar zararı tazmin etmez ise, sigortalı Kurum tarafından karşılanmayan zararının tazmini için zararın ortaya çıkmasına yol açan durumla ilgili sorumluluğu bulunan işveren ve üçüncü kişiye başvurabilir. Hemen belirtmek gerekir ki, 5510 sayılı Kanun, İKMH halinde ortaya çıkan zararın ilgili taraflara başvurularak ödettirilmesi konusunda 506 sayılı Kanuna göre daha sınırlı yükümlülükler getirmiş, bir anlamda işverenin yükünü azaltmıştır.

7.3.1. İŞVERENİN KURUM KARŞISINDAKİ SORUMLULUĞU

5510 Sayılı Kanun bakımından işverenin Kurum karşısındaki sorumluluğu,

• Sigortalı çalıştırmaktan dolayı, Kanunda belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmemesi sebebiyle ortaya çıkan sorumluluk,

• İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini almamaktan doğan sorumluluk,

olmak üzere iki sebebe dayanmaktadır.

7.3.1.1. İşverenin Kanundan Doğan Yükümlülüklerini Yerine Getirmemesinden Doğan Sorumluluğu

a. Sigortalıları ve iş kazasını süresinde Kuruma bildirmeme halinde işverenin yükümlülüğü

5510 sayılı Kanun, işveren tarafından yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde sigortalının mağdur olmaması için Kurumca gerekli bütün yardımları

yapar, ancak bu sebeple yaptığı harcamaları işverene rücu ederek tahsil eder. Nitekim İşveren, çalıştırdığı sigortalıları Kuruma bildirme yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmez ise bildirgenin sonradan verildiği veya sigortalı çalıştırıldığının Kurumca tespit edildiği tarihten önce meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık ile analık halleri sonucu, sigortalıya ve hak sahiplerine ödenmesi gereken gelir ve aylıklar Kurumca ödenir (m. 23/1). Ancak, Kurum yukarıda belirtilen haller için yapmış olduğu ve gelecekte yapacağı her türlü masrafların tutarı ile eğer sigortalıya veya hak sahiplerine gelir bağlanması gerekir ise, bu gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarını, Kanunun 21. maddesinde belirtilen sorumluluk halleri aranmaksızın işverene ödettirilir (m. 23/2). Bu düzenleme ile işverenin bir defa ödeme yaparak Kurum karşısındaki sorumluluğunun sona erdirilmesi söz konusu olmuştur. Zaman içinde Kurumun yaptığı harcamalar değiştikçe, işverene tekrar rücu edilmesi uygulaması sona erdirilmiştir.

Öte yandan, 4/1-b kapsamında bulunan sigortalılardan tarım sigortalıları, 8. maddede belirtilen 30 günlük süre içinde kendilerini Kuruma bildirme yükümlülüğünü yerine getirmemişlerse, bildirimde bulunmadıkları sürede meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı ve analık halleri ile ilgili gelir ve ödenekler ödenmeyecektir (m. 23/4).

İşveren çalıştırdığı sigortalıların iş kazasına maruz kalması halinde 5510 sayılı Kanunun, m. 13/2-a da belirtilen süre içinde (3 işgünü) Kuruma bildirme yükümlülüğünü yerine getirmez ise, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurumca işverenden tahsil edilecektir (m. 21/2). Şüphesiz, işverenin iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık ile ilgili olarak Kuruma doğru bilgi verme yükümlülüğü de vardır. Bu yükümlülüğün ihmaline bağlı olarak ortaya çıkabilecek ilave giderler için de Kurumun işverene başvurması söz konusu olacaktır.

b. Sağlık raporu olmaksızın çalıştırma halinde işverenin yükümlülüğü

Çalışma mevzuatımıza göre sağlık raporu alınması gerektiği halde işveren böyle bir rapor olmaksızın veya eldeki rapora aykırı olarak sigortalıları bünyece elverişli olmadıkları işlerde çalıştırırsa, sigortalının bu işe girmeden önce var olduğu tespit edilen veya bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması sonucu ortaya çıkan hastalığı dolayısıyla Kurum tarafından sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverenden tahsil edilebilecektir (m. 21/3).

7.3.1.2. İşverenin, İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirlerini Almamasından Doğan Yükümlülüğü

İşveren, çalıştırdığı sigortalıları iş kazaları ve meslek hastalıklarından korumak üzere, ilgili mevzuatta belirlenen iş kazaları ve meslek hastalıklarını önleyecek tedbirleri almak ve bunları titizlikle uygulamakla yükümlüdür. Eğer işveren, çalıştırdığı sigortalıların koruma yükümlülüğünü yerine getirmez ise veya iş kazası ve meslek hastalığı işverenin kastı veyahut iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı kalmak üzere Kurumca işverene ödettirilir (m. 21/1). Ancak, daha önceki mevzuattan farklı olarak, işveren sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınacaktır (m. 21/1). Bir diğer ifade ile mevcut mevzuat ve teknolojik gelişmeler dâhilinde alınması gereken bütün tedbirler alındığı halde önlenemeyen bir iş kazası meydana gelmiş ise, işverenin kusurunun belirlenmesinde bu husus dikkate alınacaktır.

7.3.2. ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN KURUMA KARŞI SORUMLULUĞU

İş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık hali, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmiş ise, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yansı, zarara sebep olan 3. kişilerden ve eğer kusuru varsa bunları çalıştıran işverenlere rücu edilerek alınır (m. 21/4).

Burada 3'üncü kişi, sigortalı ve işveren dışında, sigortalının iş kazasına uğramasına veya meslek hastalığına veyahut hastalığa yakalanmasına sebep olan kişidir.

7.3.3. KAMU GÖREVLİLERİNİN VE ÖLEN SİGORTALILARIN SORUMLULUĞU

5510 sayılı Kanun, iş kazası ve meslek hastalıkları halinde ortaya çıkan sorumluluk halleri için, kamu çalışanlarına ve işverenlerine yönelik istisnai düzenlemeler de getirmiştir.

Nitekim iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık hali; kamu görevlileri, er ve erbaşlar ile kamu idareleri tarafından görevlendirilen diğer kişilerin vazifelerinin gereği yaptığı fiiller sonucu meydana gelmiş ise, bu fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkûmiyet karan bulunanlar hariç olmak üzere, sigortalı ve hak sahiplerine yapılan ödemeler veya bağlanan gelirler için kurumuna veya ilgililere rücu edilmez. Aynı şekilde, iş kazası ve meslek hastalığı

sonucu ölümlerde bu Kanun uyarınca hak sahiplerine bağlanacak gelir ve verilecek ödenekler için, iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde kusuru bulunan hak sahiplerine veya iş kazası sonucu ölen kusurlu sigortalının hak sahiplerine Kurumca rücu edilmez (m.

21/5).

Bu düzenleme ile kamu görevlilerinin görevli iken iş kazası, meslek hastalığı veya hastalık hali ile karşılaşmaları halinde, Kurum ancak hakkında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı bulunması halinde ilgili kurum ve kişilere rücu edebilecektir. Diğer hallerde kamu idareleri ve kamu yöneticileri Kurumca yapılan masraflar dolayısı ile herhangi bir mali yükümlülük altına girmemektedir.

Aynı şekilde, iş kazası ve meslek hastalığı sonucu sigortalı ölmüş ise, hak sahiplerine bağlanacak gelir ve verilecek ödenekler için, sigortalının kazaya uğramasında kusuru bulunan hak sahiplerine veya ölen kusurlu sigortalının hak sahiplerine rücu edilmeyecektir

7.3.4. İŞVERENİN SİGORTALI VE AİLESİNE KARŞI SORUMLULUĞU

İş kazası veya meslek hastalığına maruz kalan sigortalının kendisine, eğer ölmüşse aile fertlerine Kurumca gerekli sigorta yardımları sağlanır. Ancak, sigortalının veya hak sahiplerinin maruz kaldığı zarar, Kurumca yapılan yardımların ve ödemelerin çok üstünde olabilir. Bu durumda sigortalı, karşılaştığı zararın Kurumca karşılanmayan kısmı için işverene başvurabilir. Sigortalının veya hak sahiplerinin işverene başvurabilmeleri için meydana gelen iş kazası ve meslek hastalığında, işverenin kasdi ve kusuru olması gerekir. Başvuru da bu kusurla bağlantılı olarak yapılır.

Sigortalı veya hak sahipleri, işverenden maddi ve manevi tazminat talep edebilir. Tazminat davaları 6098 sayılı yeni Borçlar Kanununun "Haksız fiillerden doğan borç ilişkisi" başlıklı 49-72. maddelerinde düzenlenmiştir. Sigortalının maddi tazminat talebi, sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı sonucu uğradığı gelir kaybını telafi etmeye yöneliktir. Ancak, bu tazminat belirlenirken, Kurum tarafından sigortalıya ödenen kısım düşülür. Hak sahiplerinin sigortalının ölümüne bağlı olarak destekten mahrum kalmaları dolayısıyla, tazminat talep etmeleri halinde, yine Kurum tarafından bunlara ödenen gelirler düşülerek tazminat miktarı belirlenir.

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu sigortalı veya hak sahipleri manevi tazminat davası da açabilirler. Bunun için tazminat davası açılması ile ilgili şartların gerçekleşmiş olması

gerekir. Manevi tazminat, sigortalının veya ölümü halinde hak sahiplerinin maruz kalınan iş kazası veya meslek hastalığı dolayısıyla katlanmak zorunda oldukları acı ve ıstırabı karşılamak üzere talep edilir.

8. BÖLÜM