SİGORTALI SAYILMAYANLAR (m. 6)

Türk sosyal hukuku ile ilgili hemen hemen bütün kanunlarda, kişi olarak kapsamla ilgili düzenlemelerde hukuk tekniği bakımından önce kimlerin o kanun kapsamında olduğu belirtilmiş, bu maddeleri takiben kimlerin o kanun kapsamında olmadığı da ayrıca belirtilerek kapsamla ilgili tereddütler giderilmeye çalışılmıştır. Aynı yaklaşım 5510 sayılı Kanunda da benimsenmiş sigortalı sayılanlardan hemen sonra kimlerin 5510 sayılı Kanun bakımından sigortalı sayılmadığı ayrıca ve ayrıntılı şekilde sayılmıştır. 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olmak için diğer şartlar yanında sigortalı sayılmayanlar arasında da bulunmamak gerekmektedir. 5510 sayılı Kanunun 6. maddesine göre, kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından sigortalı sayılmayanlar şunlardır:

4.1.3.1.İşverenin İşyerinde Ücretsiz Çalışan Eşi (ve Çocukları) (m. 6/a)

Medeni Kanun hükümlerine göre, evlilikte eşlerin maddi bir menfaat gözetmeksizin birbirlerine yardımda bulunmaları esastır. Eğer eşin çalışması, aile birliğinin sağlanması ve ailenin refahının yükseltilmesi amacına yönelikse bu tür çalışma halinde eşler sigortalı sayılmamışlardır. Burada eşten maksat, aralarında resmi evlilik bağı bulunan karı veya kocadır, Kanun kadın veya erkek arasında herhangi bir ayırım yapmamıştır.

Ancak eşin ücretli çalışması söz konusu ise ve bu çalışma işyeri kayıt ve belgelerinde usulüne uygun şekilde bildirilmişse hizmet akdinin varlığı kabul edilir ve eş sigortalı sayılır.

Eşin ücretli çalışıp çalışmadığının tespiti konusunda bir uyuşmazlık söz konusu ise eşin yaptığı

işin niteliğine ve vasıflarının bu işi yapması ile uyumlu olup olmadığına bakılır.

5510 Sayılı Kanun, 506 sayılı Kanunda olduğu gibi, işverenin işyerinde çalışan çocukları için herhangi bir düzenleme getirmemiştir. Çocukların, anne veya babalarına ait işyerlerinde ücretsiz olarak çalışması, genel olarak hısımlık ilişkisi içinde gerçekleştirilen bir çalışma olarak değerlendirilecek ve sigortalı sayılmayacaklardır. Ancak, reşit olmuş ve bir hizmet akdine taraf olabilecek çocuklar, ana veya babasına ait işyerlerinde çalıştıkları takdirde sigortalı sayılacaklardır. 18 yaşını doldurmuş çocuklar ile 18 yaşını doldurmamakla birlikte evlenme nedeniyle reşit sayılmış çocuklar, hizmet akdine tabi olarak çalıştıkları zaman sigortalı sayılırlar.

4.1.3.2.Evde Hısımlar Arasında Yapılan İşlerde Çalışanlar (m. 6/b)

5510 sayılı Kanuna göre, "Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dâhil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışardan başka kimse katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar", sigortalı sayılmamışlardır. Bu sınırlamalar dışında, mesela üçüncü dereceye kadar hısımlar dışında çalışanlar olursa veya dışardan başka kimse katılırsa veyahut yaşadıkları konut dışında bir çalışma söz konusu olursa, çalışanların tamamı sigortalı sayılacaklardır. Konut içinde yapılan işleri, 4857 sayılı İş Kanununda, Kanun kapsamı dışında bırakılanlarla (istisnalar) ilgili m. 4/d' deki düzenlemeden hareketle "konut içinde yapılan el sanatları", olarak tanımlamak gerekir.

Medeni Kanun hükümlerine göre bir kimsenin:

• Çocukları, babası ve annesi birinci dereceden,

• Torunları, büyükbaba, büyükanne, kardeşleri ikinci dereceden,

• Yeğenleri, torun çocukları, amca, hala, dayı ve teyzeleri üçüncü dereceden, kan ve civar hısımları sayılmaktadır. Karı kocadan her birinin kan hısımları, diğerinin aynı derecede sihri hısımlarını oluşturur.

Hısımlar arasındaki çalışma ilişkisi yukarıda belirtilen hususların birinin ihlali halinde konut işyeri niteliği kazanacağı için bütün çalışanlar sigortalı sayılacaklardır.

4.1.3.4.Askerlik Hizmetini Yapmakta Olan Yükümlüler (m. 6/d)

Anayasal bir yükümlülük olan Askerlik hizmeti, hizmet akdine dayalı bir çalışma olarak kabul edilmediğinden askerlik görevini yapanlar sigortalı sayılmayacaklardır. Buna göre askerlik hizmetini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subay öğrencileri bu

sürede sigortalı sayılmayacaklardır. Öte yandan, askerlik görevini yapmakta olanların, 3 ayı geçen istirahat ve 1 ayı geçen izin süreleri içinde, sigortaya tabi bir işte çalışmaları halinde sigortalı sayılmaları yargı kararları ile kabul edilmiştir. Askerlik hizmeti dolayısıyla sigortalılık süresinin kesintiye uğramasından kaynaklanan boşluk, 5510 Sayılı Kanunun 41/b hükmü ile getirilen askerlik borçlanması ile ortadan kaldırılmıştır.

4.1.3.5.Geldikleri Ülkede Sigortalı Olan Yabancılar ve Yurt Dışında İkamet Eden Kendi Adına Bağımsız Çalışanlar (m. 6/e)

Yabana bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye'ye bir iş için gönderilen ve geldiği ülkede sigortalı olduğunu belgelendiren yabancı uyruklu kimseler, sigortalı sayılmamışlardır. 5510 sayılı Kanun, 506 sayılı Kanunda da yer alan bu sınırlamaya ilave olarak Türkiye'de kendi nam ve hesabına çalışanlardan yurt dışında ikamet eden ve ikamet ettiği ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanları da zorunlu sigortalılık kapsamı dışında bırakmış, sigortalı sayılmayanlar arasında belirtmiştir.

4.1.3.6.Yapım ve Üretim İşlerinde Çalışan Öğrenciler (m. 6/f)

Öğrencilik sigortalı olmak için bir engel değildir. Bu bakımdan bir hizmet akdine tabi olarak çalışan öğrenciler, bütün sigorta kolları bakımından sigortalı sayılacaklardır. Ancak, resmi meslek ve sanat okulları ile yetkili resmi makamların izniyle kurulan meslek ve sanat okullarında ve yüksekokullarda fiilen normal eğitim süreleri içinde yapılan tatbiki mahiyetteki yapım ve üretim işlerinde çalışan öğrenciler sigortalı sayılmayacaktır.

Öte yandan, hangi tür eğitimde olursa olsun, öğrencinin işgücünden faydalanmak amacıyla okul içinde veya dışında yaptırılan işler varsa, bu tür çalışma eğitim programının bir parçası olmadığı için bu durumda çalışan öğrenciler sigortalı sayılacaklardır. Özellikle döner sermaye işletmesine sahip eğitim kuramlarında, dışardan iş almak suretiyle iş yaptırılması halinde bu işlerde çalışan öğrencilerin sigortalı olmaları zorunludur.

4.1.3.7.İşe Alıştırılmakta Olan veya Rehabilite Edilen Hasta veya Maluller (m. 6/g)

Genellikle rehabilitasyon merkezlerinde verilen tedavi hizmetlerinin bir parçası olarak, bu hizmeti veren sağlık kuruluşlarında işe alıştırma amacıyla yaptırılan işlerde çalışan veya

rehabilite edilen hastalar veya maluller sigortalı sayılmazlar.

4.1.3.8.18 Yaşını Doldurmamış Olanlar (m. 6/h)

5510 sayılı Kanun, 4/1-a kapsamında çalışanlar için herhangi bir yaş sınırlaması getirmez iken 4/1-b ve 4/1-c kapsamında sigortalı olarak çalışanların 18 yaşından önceki süreleri zorunlu sigortalılık ilişkisinin dışında tutmuş ve kapsam dışında bırakmıştır (m. 6/h).

4.1.3.9.Süreksiz Tarım İşçileri ile Prime Esas Kazancın Alt Sınırından Düşük Geliri Olan Tarımsal Faaliyette Bulunanlar (m. 6/ı)

5510 sayılı Kanunun, zorunlu sigortalılık ilişkisi ile ilgili önemli istisnalarından birini de tarım işlerinde çalışanlarla ilgili düzenlemeler oluşturmaktadır. Buna göre;

• 6111 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanuna ilave edilen ek madde 5 kapsamında sayılanlar ile kamu idareleri hariç olmak üzere tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar (SSİY, m. 10/1-ğ), ile

• Tarımda kendi adına ve hesabına çalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas kazancın aylık alt sınırının altında olduğunu belgeleyenler ile 65 yaşını dolduranlardan talepte bulunanlar,

zorunlu sigortalılık kapsamı dışında bırakılmışlardır. Bu durumda olan kişiler 25.02.2011 tarih ve 6111 sayılı Kanun 51. maddesi ile 5510 sayılı Kanuna eklenen ek madde 5 ile yeniden sigortalı sayılanlar arasına dâhil edilmiş, ancak sigortalılık ilişkileri ilgili bölümde vurgulandığı gibi farklı esaslarla düzenlenmiştir.

4.1.3.10.Prime Esas Kazancın Alt Sınırından Düşük Geliri Olan Kendi Adına Bağımsız Çalışanlar (m. 6/k)

5510 sayılı Kanunla zorunlu sigortalılık dışında bırakılan önemli bir çalışan grubunu da, kendi adına bağımsız çalışanlardan gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlardan, (4/1- b/2), aylık faaliyet gelirlerinden bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarı prime esas kazançların aylık alt sınırından az olduğunu belgeleyenler sigortalı sayılmamıştır. Yeni Kanunun uygulanmasında, SGK'nu ve denetim

elemanlarını en fazla zorlayacak önemli istisnalarından birini de bu kesime getirilen kapsam dışında bırakma ile uygulama olarak ortaya çıkacaktır.

4.1.3.11.Bulunduğu Ülkede Sigortalı Olan Sözleşmeli Dış Temsilcilik Çalışanları (m. 6/1)

Dışişleri Bakanlığının talebi doğrultusunda yapılan bu düzenlemeye göre, kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde istihdam edilen ve temsilciliğin bulunduğu ülkede sürekli ikamet izni olan veya o ülkenin vatandaşı olan Türk uyruklu sözleşmeli personelden bulunduğu ülkenin sosyal güvenlik kurumunda sigortalı olduğunu belgeleyenler ile yine kamu idarelerinin dış temsilciliklerinde çalışan sözleşmeli personelin uluslararası veya ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri kapsamında ve temsilciliğin bulunduğu ülkenin ilgili mevzuatının zorunlu kıldığı hallerde, işverenleri tarafından bulunulan ülkede sigortalı olanlar 5510 sayılı Kanun kapsamı dışında bırakılmışlar ve 5510 sayılı Kanunun 4. ve 5. madde hükümlerine göre sigortalı sayılmamışlardır.

4.1.3.12.Gençlik ve Spor Faaliyetlerine Katılanlar (m. 6/m)

5510 sayılı Kanuna, 4/7/2012 tarih ve 6353 sayılı Kanunla yapılan ek ile Gençlik ve Spor Bakanlığı, Spor Genel Müdürlüğü ve Türkiye Futbol Federasyonu ile bağımsız spor federasyonları tarafından yapılan her türlü gençlik ve spor faaliyetleri ile bu faaliyetler gereği yapılan kamp, eğitim ve hazırlık çalışmalarında görevlendirilenler, işin süreklilik arz etmemesi şartıyla zorunlu sigortalılık ilişkisi dışında tutulmuşlardır.