Rekabet Hukuku Bakımından

Akaryakıt bayilik sözleşmesi, üretim veya dağıtım zincirinin farklı seviyelerinde faaliyet gösteren iki veya daha fazla teşebbüs arasında belirli mal veya hizmetlerin alımı, satımı veya yeniden satımı amacıyla yapılan anlaşmalar kapsamındadır. Bu sebeple, akaryakıt bayilik sözleşmesi de dikey anlaşmalar içerisinde kabul edilir329

.

4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun m. 4’de (RKHK.), rekabet yasakları olarak rekabeti sınırlayıcı anlaşmalar, uyumlu eylem ve kararlar sayılmıştır. RKHK. m. 5’de, m. 4’e istisna olarak Rekabet Kurulu tarafından belirli gruplara muafiyet tanıma yetkisi verilmiştir330_{. Rekabet Kurulu tarafından RKHK. m. 5 hükmüne dayanarak, 1997/3}

sayılı Tek Elden Dağıtım Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği ve 1997/4 sayılı Tek Elden Satın Alma Anlaşmalarına İlişkin Grup Muafiyet tebliği çıkarılmıştır. Bu tebliğler 2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği ile yürürlükten

doktrinde ve içtihatta ahlâka aykırı olduğunun kabul edildiği belirtilmiştir (Schwimann, p. 9). Ancak sözleşme ilişkisini sadece zaman bakımından değil ayrıca sözleşmenin içeriği, konusu, amacı ve tarafların çıkarları bakımından da değerlendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Özellikle bazı durumlarda uzun süreli olmasına rağmen yüklenicinin menfaatine olduğu durumlarda, kurulum yatırımları sağlayıcı tarafından karşılanmış ve geri ödenmesi için daha uzun zamanın gerektiği durumlarda sözleşme süresinin uzun

olabileceğini kararlaştırılmıştır. Bira tedarik sözleşmesi hakkındaki bu kararın diğer dağıtım anlaşmaları için de geçerli olacağı vurgulanmıştır.

327

Ulmer, s. 479. 328_{Ulmer, s. 480.}

329_{Dikey Anlaşmalara İlişkin Kılavuz, p. 3. 2000/2 sayılı tebliğde, 2790/1999 sayılı, 1400/2002 sayılı Tüzükler} ve 2005/4 sayılı Tebliğ’den farklı olarak dikey anlaşma kavramının tanımında, anlaşmanın taraflarının üretim veya dağıtım zincirinin farklı aşamalarında olmasına ilave olarak alım, satım veya yeniden satımın anlaşmanın amacı bakımından gerçekleşmesi gerektiği düzenlenmemiştir. Ancak bu unsurun düzenlenmemesine rağmen 2002/2 sayılı Tebliğ için de bu unsurun geçerli olacağını kabul etmek gereklidir; bkz. Gürzumar, Osman Berat; 2002/2 sayılı Rekabet Kurulu Tebliği Çerçevesinde Dikey Anlaşmalar, Prof. Dr. Fahiman Tekil’in Anısına Armağan, İstanbul 2003, s. 237.

330_{Aslan, İ. Yılmaz; Rekabet Hukuku Bakımından Dikey Anlaşmalar Teori ve Uygulama, İstanbul 2004, s. 83.} Bireysel muafiyet ve grup muafiyeti arasındaki farklar: “Bireysel muafiyet ve grup muafiyetinin amacı aynı olup, her iki muafiyet türünde de muafiyet tanınan anlaşma, uyumlu eylem ya da kararın RKHK. m. 4 düzenlemesinin uygulanmasından muaf tutulması sağlanmaktadır. Aralarındaki temel farklılıklardan ilki

ise, bireysel muafiyet kararının tek bir anlaşma, uyumlu eylem veya teşebbüs birliği kararına ilişkin olmasına

karşın, grup muafiyetinin çıkarılmış olan Tebliğin kapsamına giren tüm hususlara tek tek değil, bir grup olarak muafiyet tanımasıdır. Bireysel muafiyet ile grup muafiyeti arasındaki bir diğer farklılık, bireysel muafiyette ilgililerin Rekabet Kurulu’na müracaat etmesi üzerine, gerekli inceleme yapılarak Rekabet Kurulu tarafından verilecek olan bir kararla muafiyet tanınmakta iken, grup muafiyetinde ne ilgililerin müracaatına ne de Rekabet Kurulu tarafından verilecek olan bir karara ihtiyaç bulunmamasıdır”; Bkz. KaramanÇoşgun, s. 27-28.

kaldırılmışlardır331_{. Bu konuda ayrıca Avrupa Komisyonu tarafından yayınlanan “Roma}

Antlaşması 81/3 Maddesinin Dikey Anlaşma ve Uyumlu Eylemlere Uygulanması Hakkında 2790/1999 sayılı Komisyon Tüzüğü” bulunmaktadır332

.

Akaryakıt bayilik sözleşmesi, kanunî mecburiyet gereği tek elden satın alma sözleşmesi niteliğindedir. Buna göre bayi, sözleşme konusu mal veya hizmetleri tek bir sağlayıcıdan tedarik etmekle yükümlüdür333_{. Münhasır dağıtım sözleşmeleri, marka içi}

rekabeti kısıtlayıcı niteliktedir334_{. Roma Antlaşmasında 81/3 maddesine göre, bir anlaşmaya}

muafiyet tanınması için; mallarının üretimine veya dağıtımına katkı sağlaması, bu katkıdan tüketicilerin adil olarak yararlanması, ürün pazarında rekabeti önemli derecede azaltmaması ve mecburî sınırlamalar dışında ayrıca sınırlamalara yer vermemesi gerekir. Bu konuya ilişkin Avrupa Komisyonu, Danimarka’da sentetik etanol dağıtımına ilişkin BP Kemi davasında bir değerlendirme yapmıştır. Avrupa’nın en büyük sentetik etanol üreticisi olan BP Kemi’nin, 81. maddeyi ihlâl edip etmediğini değerlendirirken; anlaşmanın süresinin (dava konusu anlaşmanın altı yıllık süre için yapıldığı ve iki ay önceden yazılı bildirimde bulunarak sona erdirilebileceği ifade edilmiş), tarafların ekonomik durumunun ve pazardaki konumlarının dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir335_{. Münhasır Satın Alma Anlaşmalarına İlişkin Roma}

Antlaşması 85/3 Maddesinin Uygulanması Hakkındaki 1984/83/AET Sayılı Komisyon Tüzüğünde münhasır satın alma anlaşmalarını düzenlendikten sonra bira ve petrol dağıtımına ilişkin özel hükümlere yer verilmiştir336

.

Rekabetin Korunması Hakkında Kanuna aykırı eylem, karar, sözleşme veya anlaşmalar337_{, rekabeti engeller, bozar, kısıtlar nitelikte olması veya belirli bir mal yahut}

331 _{5015 sayılı PPK. gereği emredici nitelikteki tek elden satın alma zorunluluğu, Rekabet Kurulu’nun bu alanda} uygulayacağı muafiyet rejiminde belirsizliklere yol açabilecektir. Rekabet Kurumu 5. Yıllık Rapor, s. 112- 113.

332 _{Commission Regulation EC No 2790/1999 of 22 December 1999 on the Application of Article 81(3) of the} Treaty to Categories of Vertical Agreements and Concerted Practices, OJ 1999, L 336/21.

333

Günlük hayatta münhasır (tek elden) satın alma sözleşmelerinin pek çoğunun, rekabet etmeme yükümlüğünü de muhtevasında taşıdığı görülür. Bu kapsamda, rekabet etmeme yükümlülüğü içeren münhasır satın alma sözleşmeleri, alıcının, anlaşma konusu ürünleri sadece sözleşmenin karşı tarafı olan sağlayıcıdan tedarik etmesi ve bu ürünlerle rekabet oluşturan diğer ürünlerin üretimi, alımı veya satımını da yasaklar. Bkz. Karakurt, s. 41. Ayrıca terminolojide münhasır dağıtım ile rekabet etmeme yükümlülüğünün birbiri yerine ve aynı anlama gelecek şekilde kullanıldığı konusunda bkz. Karakurt, dn. 141.

334 _{Marka içi rekabet hakkında bkz. 2. 2. 3. 1. 3.}

335_{Söz konusu karar için bkz. Lorenz, Moritz; An Introduction to EU Competition Law, Cambridge University} Press, New York, 2013, s. 147.

336 _{Bkz. 1. 6. 2. 4.}

337_{Anlaşma ve sözleşme kavramlarının günlük hayatta birbirleri yerine kullanılmalarına rağmen, Anglo-} Amerikan ve Kara Avrupası Hukukunda aslında sözleşme kavramının daha dar alanda kullanıldığı hakkında bkz. Sanlı, Kerem Cem; Rekabetin Korunması Hakkındaki Kanun’da Öngörülen Yasaklayıcı Hükümler ve Bu Hükümlere Aykırı Sözleşme ve Teşebbüs Birliği Kararlarının Geçersizliği, Ankara 2000, s. 76. Anlaşma ve sözleşme kelimelerin aynı anlama geldiği konusunda bkz. Aslan, İ. Yılmaz; Rekabet Hukuku, 3. Bası, 2005, s. 388; Badur, s. 162; Aslan, Dikey Anlaşmalar, s. 125 vd.

hizmet piyasasındaki hâkim durumun kötüye kullanılması halinde, bundan zarar görenlerin her türlü zararı, zarar veren kimse tarafından tazmin edilir. RKHK. m. 57’de düzenlenen bu ‘tazminat hakkı”, sadece RKHK. m. 4’e aykırılığı değil, bu kanundaki tüm aykırılıkları ihtiva eder şekilde genel bir düzenlemedir.