Akaryakıt İkmal Yükümlülüğü

Dağıtım şirketinin kendi dağıtım ağına dâhil olan bayiye akaryakıt ikmal yükümlülüğü, bayilik sözleşmesinin tipik yükümlülüklerinden biri olan sözleşme konusu mal temin yükümlülüğü kapsamındadır383_{. Uygulamada akaryakıt bayilik sözleşmelerinde bu}

yükümlülüğün kararlaştırılmadığını ya da genel hatlarla değinildiği gözlemlenmektedir384

. Ancak bu yükümlülük; akaryakıt bayilik sözleşmesinde dağıtımcı için (PPLY. m. 33/e) kanunî bir zorunluluktur385_{. Söz konusu yükümlülüğün aslî edim yükümlülüğü mü yoksa yan}

edim yükümlülüğü mü olduğu konusunda farklı görüşler mevcuttur. Bu görüşlerden ilkine göre, ürün teslim yükümlüğü aslî edim yükümlülüğüdür386_{. Aksine bir görüşe göre,}

dağıtıcının sözleşmeden kaynaklanan teslim yükümlülüğü, sadakat yükümlülüğünden kaynaklanan yan edim yükümlülüğü niteliğindedir387_{. Bu görüşe göre, işgörme niteliğindeki}

bayilik sözleşmesinde, satış sözleşmesinin unsuru olan teslim yükümlülüğünü aslî edim yükümlülüğü olarak kabul etmek uygun değildir.

Çerçeve sözleşme niteliğindeki bayilik sözleşmesi ile amaçlanan, münferit satış sözleşmelerinin hazırlanmasıdır. Bu sözleşmeler ile dağıtım şirketi, kendi dağıtım ağındaki

382 _{Bkz. 2. 2. 3. 2.}

383_{Ulmer, s. 121; Meyer, 38; Emde; s. 429; Sonnenberger/ Dammann, p. 107 II; Maier, s. 11.} 384

“Dağıtım şirketlerinin böyle bir yükümlülüğü genellikle sözleşmeye konmadığı gibi konulan hallerde de oldukça esnek olarak düzenlenmekte, nerdeyse ihlâli imkansız olmaktadır. Esasen, sözleşmelerde dağıtım şirketinin böyle bir yükümlülüğün olmaması, onun bayisini malsız bırakacağı anlamına gelmeyecektir”; Aslan, İ. Yılmaz; Enerji Hukuku Cilt 2, Petrol Piyasasında Rekabet ve Regülâsyon, Ekin Yayınevi, 2008, s. 201.

385 _{“Petrol Piyasası Kanunu md. 7 f. 4’te “bayilik süresi bitiminden üç ay öncesinde bayiliğin devamı için} sözleşme yenilenmez ise süreninin bitimine kadar dağıtıcı, bayinin ikmal ihtiyacını karşılar” hükmü yer almaktadır. Bu madde ile dağıtım şirketinin sözleşmesi yenilenmeyecek bayinin ikmal ihtiyacını bile karşılaması zorunlu tutulduğuna göre analoji (kıyas) ile sözleşme esnasında bayinin ikmal ihtiyacını bile karşılamakla yükümlü olduğunu kabul etmek gerekecektir”; Kıl, s. 90.

386_{Kochs, s. 63; İşgüzar, s. 88.} 387_{Ulmer, s. 311.}

bayisine akaryakıt sağlar. Akaryakıt bayisi de bu malları nihai kullanıcılara yeniden satış amacıyla teslim alır. Bu sebeple, dağıtıcının akaryakıt ikmal yükümlülüğü, aslî edim yükümlüğü niteliğindedir. Özelikle akaryakıt bayilik sözleşmesi gibi, tek elden satın alma zorunluluğu olan sözleşmelerde (başka dağıtım şirketinden akaryakıt temininin kanunen yasak olduğu sözleşmelerde), aslî edim yükümlülüğü niteliği daha ön plandadır388_{. Bahsi geçen}

sebeple, bayinin başka bir dağıtım şirketinden ürün alması mümkün değildir.

Akaryakıt bayisinin dağıtım şirketinden bu aslî yükümlülüğü yerine getirmesini talep edebileceği an (vadesi) PPLY. m. 7’de düzenlenmiştir. Buna göre, bayi lisans başvurusu yapmadan önce bayilik faaliyetleri için birtakım işlemler yapabilir. Ancak akaryakıt veya ihrakiye temin edebilmesi için öncelikle lisans başvurusunda bulunması gerekmektedir389

. Bu sebeple, bayi lisans başvurusunda bulunmadan dağıtım şirketi ile aralarındaki çerçeve sözleşmeye istinaden akaryakıt temin etmesini isteyemez.

Dağıtıcının akaryakıt temin yükümlülüğünün kapsamının belirlenmesi önemlidir. Bu yükümlülük aslî edim yükümlülüğü olarak kabul edilse bile, temin yükümlüğünü her zaman ve her şartta dağıtıcının mutlaka yerine getirmesi beklenemez. Bu yükümlülüğün sınırı (TMK. m. 2) dürüstlük kuralı çerçevesinde belirlenir390_{. Daha açık bir ifadeyle dağıtıcı, kendinden}

ifanın beklenemeyeceği zamanlarda ifa teklifini haklı sebeple reddedebilir391

. Bu yükümlülüğün sınırı, TMK. m. 2’deki dürüstlük kuralı olduğuna göre dağıtım şirketi, haklı bir sebep olmaksızın bayinin ürün talebini reddedemez.

Dağıtıcının teslim yükümlülüğünü yerine getirmemesi halinde sözleşmenin hiç veya gereği gibi yerine getirilmediği cihetiyle bayi tazminat talep edebilecektir392

. Bu

388 _{“Bayinin asgarî alım yükümlülüğü ve rekabet etmeme yükümlülüğü karşısında dağıtıcının sağlama} yükümlülüğü kabul edilmiştir” ; bkz. Emde, s. 429.

389 _{Aksi görüş için bkz; Danıştay 13. Daire; E. 2006/530, K. 2008/8367 sayılı kararında “…..dağıtıcı lisans} sahiplerinin başka akaryakıt dağıtıcılarının bayilerine dağıtım yapamayacağı açık bir kurala bağlandığı halde, bayilik lisansı olmayan gerçek veya tüzel kişilere akaryakıt ikmali yapmasını yasaklayan ve bunu cezaya ve yaptırıma bağlayan bir düzenlemenin bulunmaması nedeniyle, davalı idarece, Kanunun 7. maddesinin ikinci fıkrasının ihlâl edildiğinden bahisle davacı şirket hakkında kanunun 19. maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendinin 4 numaralı alt bendi uygulanarak verilen idari para cezasında hukukî isabet bulunmamaktadır”; (KBİBB).

390_{DemirGökyayla, s. 53.}

391 _{Bu yükümlülüğünün yerine getirilememesinin kusursuz sorumluluk hali olduğunu ileri sürenler mevcuttur.} “tek satıcının siparişlerinin beklenemedik bir şekilde birdenbire çok artması halinde ve bunun sonucunda yapımcının teslim yükümlülüğünü ifa edememesi hali kusursuz imkânsızlık olarak nitelendirilmelidir”; İşgüzar, s. 88; Aynı görüşte bkz. Tandoğan, C. I, s. 48-49. Diğer görüşe göre “bayilik sözleşmesi bakımından, bayinin siparişlerin sayısı bakımından beklenmedik şekilde artması ihtimalinde, ifanın gerçekleşme imkanı tamamen ortadan kalkmadığından, kusursuz imkansızlıktan bahsedilmemelidir. Kusursuz imkansızlık hali, ekonomik kriz nedeniyle, siparişlerin karşılanmasının mümkün olmaması durumlarında gibi durumlarda söz konusu olabilecektir. Bayinin yapmış olduğu ani talep artışını, üretici karşılayamayacak durumdaysa, MK. m. 2 dürüstlük kuralına göre derhal reddetmeli veya kendisine taleplerin karşılanması için makul bir süre verilmesini talep etmelidir”; Şenol, s. 56.

yükümlülüğün ihlâli halinde, sözleşmenin feshi için ihlâlin önemli bir sebep niteliğinde olması gerekir393

.

Petrol sektöründe akaryakıt krizleri her zaman için güncel risk taşımaktadır. Özellikle petrol ihracatı yapan ülkelerin konumu, piyasanın siyasî gelişmelerden doğrudan etkilenebilir yapısı da dikkate alındığında, akaryakıt temininde zorluklarla karşılaşılabilir. Bu durumda akaryakıt ihracatının yapılamadığı durumlarda kusursuz imkânsızlıktan veya ihracatın zorlaştığı durumlarda kriz anlarında sözleşmenin değişen şartlara uyarlanmasından bahsetmek mümkündür394

.

Petrolün üreticiden tüketiciye aktarımı her alanda hayatî önem taşıdığı unutulmamalıdır. İşte bu sebeplerle petrol piyasasında sürekliliğin sağlanması, kriz veya olağanüstü hallerde risklerin önlenmesi ve milletlerarası anlaşmalar gereği olağanüstü hal petrol stokları ile ilgili yükümlülüklerin ifası amaçlarıyla belirli bir miktar petrol stok edilir. Stok edilmesi gereken petrol miktarı, önceki yıl günlük ortalama kullanımının içindeki net ithalatın en az doksan günlük miktarı kadardır. Bu yükümlülük, bayi için sözleşmenin yapısından kaynaklanmakta ise de, akaryakıt sektöründe hem dağıtıcı hem bayi için kanunî bir mecburiyettir. Bu mecburiyet aşağıda bayinin stok bulundurma yükümlülüğü bahsinde incelenmiştir395. Ulusal petrol stoklarından olağanüstü hallerde satış yapılmasına Bakanlar Kurulu yetkilidir. Böyle durumlarda ancak Bakanlar Kurulu kararı ile satış yapılabilir.

2.2.2.2 Sadakat Yükümlülüğü