2.2 Tarafların Hak ve Yükümlülükleri
2.2.3 Bayinin Hak ve Yükümlülükleri
2.2.3.4 Diğer Yükümlülükler
Akaryakıt bayilik sözleşmelerinde hem sözleşme konusu ürünün yapısından hem de sektörden ve sektöre ilişkin düzenlemelerden kaynaklanan birtakım farklı özellikler bulunmaktadır. İşte bu özelliklerden dolayı, akaryakıt sektöründeki bayilik sözleşmelerinin diğer bayilik sözleşmelerinden farklı unsurları söz konusudur. Bunlardan ilki, bayinin sigorta
ettirme yükümlülüğüdür. PPK. m. 4/d, 15 ve PPLY. m. 49’a göre tüm lisans sahipleri,
faaliyetlerinin üçüncü kişiler nezdinde oluşturabileceği bedenî ve maddî zarar veya ziyanları tazmin etmek için gerekli malî sorumluluklara ilişkin sigortalamaları yapmakla yükümlüdürler. Buna göre, sadece bayi değil, dağıtıcı da malî sorumluluk sigortası yaptırmakla yükümlüdür. Bu yükümlülük sözleşme konusu ürünün tehlikeli ve her zaman tehlikeli sonuçlar doğurabilecek olmasından kaynaklanmaktadır. Bu yükümlülük kapsamında, tesislerin bütün risk sigortasına esas sigorta bedeli, arazi edinim giderleri hariç olmak üzere tesisin kayıtlı net aktif değerinden düşük, risk ödemelerinde tanınabilecek muafiyet ise sigorta bedelinin yüzde ikisinden yüksek olamaz563. Ayrıca üçüncü şahıslar için malî sorumluluk
sigortalarında muafiyet uygulanamaz. Bu kanunî sigorta yükümlülüğü, sözleşme tarafları arasında değil, üçüncü kişilere verilen zararlardan dolayı sorumluluktan doğacak muhtemel zararları karşılama amacına yöneliktir.
Kanunî sorumluluk sigortası haricinde bayilik sözleşmesinde, sözleşme tarafları arasında kararlaştırılmış akdî ilişkiden kaynaklanan sigorta yükümlülüğü de bulunmaktadır. Bu yükümlülük; üçüncü kişilere verilecek zararların karşılanmasına yönelik sorumluluk sigortası değil, mal sigortası niteliğindedir564. Sözleşmelerde sigorta yükümlülüğü
kapsamında: 1) Dağıtım şirketi tarafından kendisine verilen bütün emtiaları masrafları
562
Mesela acenteye ilişkin TTK m. 123’de ehliyete ilişkin hüküm bulunmamaktadır. Bu durumda TBK. m. 444 hükümleri bayilik sözleşmesine uygulanacaktır.
563 Bu yükümlülük kapsamında EPDK tarafından 15.06.2005 tarihili ve 25846 sayılı RG yayınlanmış Petrol Piyasası Sigorta Yükümlülükleri Hakkında Tebliğ bulunmaktadır. Bu tebliğe m. 7’e göre; serbest kullanıcılar hariç petrol piyasasında faaliyet gösteren lisans sahiplerinin yaptıracakları üçüncü kişiler mali sorumluluk sigortası asgarî teminat hadleri, Tehlikeli Maddeler İçin Yaptırılacak Sorumluluk Sigortaları Hakkında Karar uyarınca tespit ve ilan edilen, Tehlikeli Maddeler İçin Yaptırılacak Zorunlu Sorumluluk Sigortalarına İlişkin Tarife ve Talimat'ta yer alan tarifedeki meblağlardan düşük olamayacaktır. Ayrıca m. 8’e göre; tesislerin tüm riskler sigortasına esas sigorta bedeli, arsa payı hariç olmak üzere, tesisin kayıtlı net aktif değerinden düşük olamayacaktır.
564 Uygulamada “akaryakıt paket sigortası” adı altında akaryakıt bayilerinin istasyonlarının birtakım rizikolara karşı sigortaladıkları görülmektedir.
kendisine ait olmak üzere lehdarı dağıtım şirketi olacak şekilde, 2) Bunun haricinde işletme faaliyetinde kullanılacak tüm araçları, gereçleri, istasyonu, akaryakıtı ve benzer ürünleri -yer altı tankı sızıntısından kaynaklanan akaryakıt kaybı ve akaryakıtın stoklara doldurulması sırasında meydana gelecek kazalar da dahil olacak şekilde-, müşteri araçlarını da kapsayacak şekilde infilak, yangın, deprem, su basması, sel, hırsızlık, halk hareketleri, sabotaj gibi sebeplere karşı sigortalamakla yükümlüdür565
.
Sigorta ettirme yükümlülüğü haricinde akaryakıt bayisinin bir diğer yükümlülüğü,
yangına karşı koruma yükümlülüğüdür. Buna ilişkin akaryakıt bayilik sözleşmesinde
hükümler bulunmaktadır. Bu yükümlüğün sebebi de, sözleşme konusu akaryakıt ve benzeri ürünlerin satışıdır. Bu tür yanıcı ve tehlikeli ürünlerin taşınmasında, depolanmasında ve satışında çıkabilecek yangın ihtimaline karşı gerekli ihtimamın gösterilmesi gerekir. Bayi sadece kendisi bu ihtimali önlemek için gerekli özeni göstermekle bu yükümlülükten kurtulamaz. Bayi ayrıca istasyonda bulunan kimselerin de gerekli özeni göstermesi için birtakım uyarıcı levhaları ve işaretleri koymak, onlara uyulması gerekli kuralları hatırlatmakla yükümlüdür566
.
Bayinin bir diğer yükümlülüğü, müşteri hizmetlerini yerine getirmedir567. Çünkü bu
yükümlülüğün yerine getirilmesi halinde markaya olan sadakatin artacağı söylenebilir. Gerçekten de, adı geçen yükümlülük kapsamında bayiler müşteriyi memnun edecek şekilde servis hizmetleri sunabilirler. Söz konusu yükümlülük kapsamında, bayi sözleşme konusu mallar için atölye açabilir, tamir, bakım hizmetleri verebilir568. Bayi bunların haricinde
muayene, yedek parça temini, servis hizmetleri de verebilir569. Ancak akaryakıt sektöründe bu
yükümlülüğün kapsamı oldukça dardır. Akaryakıt bayisinin, dışarıda hizmet gösterecek şekilde mobilize dağıtım ağı kurması zaten PPK. m. 9 gereğince yasaktır. Sözleşme konusu
565 Bu yükümlülüğün rekabeti sınırlayıcı nitelikte olmadığı hakkında bkz. Aslan, Enerji, s. 206.
566 Tip sözleşmelerde bayinin yangına karşı koruma yükümlülüğüne ilişkin şu şekilde hükümler mevcuttur: “Satış yerinde, dağıtıcı tarafından ariyet olarak verilmiş veya mülkiyeti kendisine ait olan yangın söndürme cihazlarının, bakım ve ikmalinden, tamamen bayi sorumludur. Bayi, satış yerinde muhtemel bir yangına karşı, beher pompa başına bir adet 13-15 litrelik CO2 cihazı ile ikişer adet kum kovası, her satış yeri için
bir adet 2x2 ebadında amyant örtü, bir adet 13-15 litrelik CO2 ve gerekli tüm cihaz ve ekipmanları bulunduracaktır. Bu cihazların satış yerinde bulundurulmamasından veya kullanıma salih bir halde
olmamasından dolayı doğabilecek her türlü zarar ve ziyandan, münhasıran bayi mes’ul olup, bu nedenle dağıtıcıya rücu hakkı yoktur. Bayi, satış yerinde pompaların 15 metre civarında ateş yakılmamasını, sigara
içilmemesini, cep telefonu çalıştırılmamasını ihtar eden levhalar asacaktır. Bayi, satış yeri ve civarının emniyetini tehdit edici nitelikte herhangi bir maddeyi satış yerinde bulunduramaz, satamaz ve imal
edemez. Bayi, tanker tahliyesi esnasında gerekli emniyet tedbirlerini almakla yükümlüdür. Bayi, satış yerini, tesisleri, nakledilen ve stoklanan akaryakıtı, yangın ve her türlü rizikoya karşı sigorta ettirmek mecburiyetindedir”.
567Ulmer, s. 414; Kochs, s. 40; İşgüzar, s. 76; Schmidt, s. 760; DemirGökyayla, s. 129; Yavuz, s. 39; Şenol, s. 113.
568 Bayi aksi kararlaştırılmadıkça tamir atölyesi açmak zorunda değildir; bkz. Kochs, s. 47; İşgüzar, s. 78, Tandoğan, C. I/1, s. 47. Karşı yönde bkz. DemirGökyayla, dn. 130.
ürünleri kendi satış istasyonunda yapabilir. Meselâ, bayi istasyon dışında müşteri memnuniyeti için satış yapamaz. Bunun haricinde, sözleşme konusu ürün ile alâkalı arızaların tamiri için servis hizmeti de sunamaz. Ancak bayi, motorlu taşıtların tamiri ve bakımı için istasyon içinde belirli işletmeler kurabilir veya kendi müşterilerine ücretsiz yağ değişimi, kontrol vs. hizmetler sunabilir. Fakat bu hizmetleri, müşteri hizmetlerini yerine getirme yükümlülüğü kapsamında değil; sürümü artırıcı nitelikte hizmet promosyonları olarak değerlendirmek gerekir570
.
Bazı hallerde akaryakıt bayilik sözleşmelerinde, müşteri hizmetleri konusunda muhteva bakımından soyut hükümler kararlaştırıldığı görülmektedir. Ancak bayinin öncelikle dağıtıcının bu yönde uygulamaları var ise, onlara riayet etmesi gerekmektedir. Ayrıca bayi bu yükümlülük dâhilinde yapacağı faaliyetlerde çağın ve piyasanın şartlarını dikkate almakla yükümlüdür.
Bayinin, akdî ilişkiden kaynaklanan müşteri hizmetlerini yerine getirme yükümlülüğü haricinde bu amaca yönelik birtakım kanunî düzenlemeler de mevcuttur. Bunlardan ilki, Petrol Piyasası Fiyatlandırma Sistemi Yönetmeliği571
m. 13/d’de yer almaktadır. Söz konusu düzenlemeye göre, kullanıcılar tarafından dağıtıcı lisansı sahiplerine yapılabilecek ihbar ve şikâyetlere ilişkin açıklamalar ile ücretsiz telefon numarasının yer aldığı levha ve/veya çıkartmaları, istasyonlarında pompa adası; bulunmaması halinde her adaya, ada bulunmaması halinde tüm pompalara asmakla yükümlüdür.Bayi bu düzenlemeye istinaden müşterilerin ihbar ve şikâyetlerini değerlendirecek şekilde işaretleri pompa adası etrafına yerleştirmek zorundadır. Bir diğer düzenleme ise, Petrol Piyasasında Yapılacak Denetimler İle Ön Araştırma ve Soruşturmalarda Takip Edilecek Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte yer almaktadır572. Bu yönetmelik m. 15 “ihbar ve şikâyetler” başlıklı düzenlemeye göre,
akaryakıt ve madenî yağın niteliğine ilişkin kullanıcıların yapacağı ihbar ve şikâyetlerin öncelikle bunların satın alındığı kişiye (bayiye) veya bu kişinin tedarikçisine (dağıtım şirketine) yapılır. Kendisine başvurulan kişilerin şikâyete otuz gün içerisinde tatmin edici cevap vermeleri gerektiği, aksi takdirde şikâyetçilerin EPDK’ya şikâyet edebilecekleri kabul edilmiştir573.
570 Bu yükümlülüğün zaten sürümü artıma yükümlülüğü kapsamında olduğu görüşü hakkında bkz. DemirGökyayla, s. 129. Menfaatleri koruma yükümlülüğü kapsamında olduğu hakkında bkz. Emde, s. 170. 571 14.10.2008 tarihli ve 27024 sayılı RG’de yayımlanmış; Petrol Piyasası Fiyatlandırma Sistemi Yönetmeliği. 572 27.11.2013 tarihli ve 28834 sayılı RG’de yayınlanmış; Petrol Piyasasında Yapılacak Denetimler İle Ön
Araştırma ve Soruşturmalarda Takip Edilecek Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik.
573Petrol Piyasasında Yapılacak Denetimler İle Ön Araştırma ve Soruşturmalarda Takip Edilecek Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik m. 15/2’de yer alan yukarıdaki düzenlemenin devamında “teknik düzenlemelere uygun olmayan akaryakıt ve madeni yağ ikmal edenler kullanıcıya verdikleri zarar ve hasarları tazmin etmekle yükümlüdür. Zarar ve hasarların tazmini hususunda taraflar arasında anlaşmazlık olması halinde
Yukarda sayılan yükümlülüklerinin haricinde akaryakıt bayilerinin, dağıtım şirketinin belirleyeceği nakliye şeklini kabul etme, ödünç verilen malları satış yerinde kullanma, tamir ve bakım gibi yükümlülüklerinin bulunduğu kabul edilmektedir574
.
2.3 Satış Amacıyla Yapılan Sözleşmeler