Rekabet Etmeme Yükümlülüğü

Bayinin, dağıtım ağına dâhil olması ile birlikte, dağıtıcının işletmesi ve iş organizasyonu hakkında birtakım bilgilere ve metotlara vakıf olacağı kuşkusuzdur. Bayinin bu bilgilere vakıf olması ile birlikte, dağıtım şirketinin sözleşme konusu veya benzer ürünleri satamayacağı kabul edilir. Bu sebeple bayinin dağıtıcının menfaatlerini koruma yükümlülüğünden doğan rekabet etmeme yükümlülüğünün sözleşmede açıkça kararlaştırılmasına gerek yoktur553_{. Sürekli nitelikteki bayilik sözleşmesi süresince akaryakıt}

bayisi, sözleşme konusu ürünleri kendisi satamayacağı gibi, başka dağıtım şirketi ile anlaşarak, onun ürünlerini de dağıtamaz. Akaryakıt sektöründe bu yükümlülük zaten kanunî bir mecburiyeti ifade eder. Bayi, bir dağıtım şirketi ile anlaşmak ve onun haricinde başka kimseden akaryakıt temin etmemekle, kanunî olarak yükümlüdür. Burada bahsedilen yükümlülük, bayilik sözleşme süresince devam eden yükümlülüktür. Buna ilişkin TTK. m. 104’de, acentenin sözleşme süresince rekabet etmeme yükümlülüğüne ilişkin hüküm mevcuttur. Doktrinde, bu hükmün kıyas yoluyla diğer bayilik sözleşmelerine de uygulanacağı kabul edilmektedir554. Ancak acentenin sözleşme süresince rekabet etmeme yükümlülüğüne ilişkin hüküm, akaryakıt bayilik sözleşmesine kıyas yoluyla uygulanmaz. Çünkü PPK. m. 8 gereği akaryakıt bayisi için, akaryakıtı tek elden temin etme mecburiyeti vardır. Uygulamada, bu düzenlemeye rağmen tip akaryakıt bayilik sözleşmelerinde, rekabet etmeme yükümlüğüne ilişkin hükümlere sıkça rastlanmaktadır555

.

Rekabet etmeme yükümlülükleri nitelikleri itibariyle bayiye birtakım davranışları yapmama edimi yükleyen olumsuz niteliktedir556_{. Ayrıca, rekabet etmeme yükümlülükleri yan}

edim yükümlülüğü niteliğindedir557_{. Yan edim niteliğinde olmasının sonucu olarak rekabet}

etmeme yükümlülüğü, aslî edimden bağımsız talep ve dava edilebilir558

.

Bayinin rekabet etmeme yükümlülüğü, sözleşmenin sona ermesinden sonra da devam edebilir. Sözleşmenin sona ermesine rağmen devam eden rekabet yasakları, bayilerin kişilik haklarını ve ekonomik geleceklerini zedeleyici nitelikte olabilir. Dağıtım şirketi kendi

inceleme yapmak ve şayet davalı acentenin davacı müessesenin menfaatleri ile bağdaşmayacak bir çalışma içinde olduğu anlaşılırsa davanın kabulü ile akdin feshi cihetine gitmek ve bu iddia ile ilgili her iki tarafın defter ve belgeleri üzerinde inceleme ve mukayese yapmak icap ederken noksan tahkikatla davanın reddi isabetsizdir”; karar için bkz. Domaniç, Hayri/ Çamoğlu, Ersin; İçtihatlı-Notlu Türk Ticaret Kanunu, Ticarî Mevzuat, 3. Bası, İstanbul 1977, s. 135.

553_{Ulmer, s. 423; Maier-Marsilius, s. 15; İşgüzar, s. 83; Martinek, s. 191; DemirGökyayla, s. 160; Şenol, s. 100.} 554_{İşgüzar, s. 83; Tandoğan, C. I/1, s. 48; Şenol, s. 100.}

555_{Örnek kayıt şu şekildedir: “Dağıtım şirketi tarafından tesbit ve tayin olunacak şirketlerin malları dışında} başkaca hakiki veya hükmi şahısların mallarını hiçbir şekilde satmamayı, bulundurmamayı ve teşhir etmemeyi kabul ve taahhüt etmiştir”.

556

Olumsuz edimler için bkz. Eren, Borçlar, s. 28; Kılıçoğlu, s. 5; Akıncı, Şahin; Borçlar Hukuku Bilgisi Genel Hükümler, 7. Baskı, Konya 2013, s. 25.

557_{Edis, Seyfullah; Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, Ankara, 1987, s. 318; Eren, Borçlar, s. 36.} 558_{Edis, s. 318; Eren, Borçlar, s. 33; Akıncı, Borçlar, s. 41.}

menfaatlerini korurken bayinin menfaatlerini dikkate almak zorundadır. Bu bakımdan rekabet etmeme yükümlülükleri, zaman, süre ve konu bakımından sınırlandırılması gerekmektedir. Sözleşme süresince rekabet etmeme yükümlülüğü, sürekli nitelikteki bayilik sözleşmesinin – işgörme niteliği de dikkate alınarak- karakterinden doğar ve sadakat yükümlülüğünün gereğidir559_{. Sözleşmenin sona ermesinden sonra ise, kanunî bir rekabet etmeme yükümlülüğü}

bulunmamaktadır. Bu sebeple, söz konusu yükümlülüğün var olabilmesi için, bayilik sözleşmesinde veya ayrı bir sözleşme ile kararlaştırılması gerekmektedir. 6762 sayılı eTTK. zamanında acentenin sözleşme sonrası rekabet etmeme yükümlülüğüne ilişkin hüküm bulunmamaktaydı. Bu durumda 818 sayılı BK. m. 348 vd. hükümleri kıyas yoluyla işgörme niteliğindeki acente, bayilik, tek satıcılık, franchising gibi sözleşmelere de uygulanmaktaydı560

. Ancak 6102 sayılı TTK. m. 123’te rekabet yasağı anlaşması başlıklı maddede acentenin sözleşme sonrası rekabet etmeme yükümlülüğü düzenlenmiştir561_{. Ayrıca}

6098 sayılı TBK. m. 444 vd. hizmet sözleşmesine ilişkin sözleşme sonrası rekabet etmeme

559 _{Akaryakıt bayisinin rekabet etmeme yükümlülüğüne aykırı davranması, sözleşmenin feshi için haklı sebep} teşkil eder. Bayilik sözleşmelerinde bu yükümlülüğünün ihlâli durumunda taraflar cezai şart kararlaştırılmaktadırlar. Bayilik sözleşmesinde benzer ürün niteliğindeki madeni yağ satın almama yükümlülüğü ihlâli hakkında bkz. Yargıtay 19. HD.; E. 2013/727; K. 2013/6380; T. 10.4.2013 kararında; “Davalı tarafın sözleşmenin başından beri 20 tonluk madeni yağ alım taahhüdüne aykırı davrandığı ve davacı tarafça da sözleşmenin bitim tarihine kadar her yıl eksik alıma hiç ses çıkarmadan bayilik ilişkisinin devam ettirildiği, davacı tarafından,davalının sözleşmeyi sonlandırma kararından ve hatta fiili sonlandırmadan 6 ay sonra ileri sürülen kar mahrumiyeti talebi MK'in 2. maddesi uyarınca hakkın kötüye kullanılması yasağı kapsamındadır. Bayilik Sözleşmesi'nde “Bayi, C... ürünleri dışında başka madeni yağ ve müstahzarlarını satmama, bulundurmama, tanıtım ve reklâmını yapmama, teşhir etmemeye ilişkin olarak bu sözleşmede yer alan yükümlülüklere her aykırı davranışında C.'ye, C.'nin herhangi bir ihtar göndermesine veya önceden bir mahkeme kararı almasına gerek olmaksızın 100.000.000 (eski) TL.'sını cezai şart bedeli olarak ödemeyi kayıtsız şartsız kabul ve taahhüt eder” hükmü yer almaktadır. Nitekim alınan bilirkişi raporunda bu hüküm uygulanarak cezai şart tayin edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Mahkemece bunun aksine düşüncelerle hüküm oluşturulması hukuka aykırıdır”; (KBİBB, 818/m. 158, 4721/m. 2).

Tek satıcılık sözleşmesi için rekabet etmeme yükümlülüğünün mutlak olduğu kabul edilmekle birlikte, genel bayilik sözleşmelerinde münhasırlık yetkisi olmadığı takdirde bu yükümlülüğün kesin nitelikte olmadığı ileri sürülmektedir. Bu konuda; Ulmer, s. 423; dn. 64’den naklen; yayınlanmamış LM Nr. 57 zu f 1 UWG, BGH VIIZH 84/61, T. 15.11.1962 karar; DemirGökyayla, dn. 783/son’dan naklen 30.10.1981 tarihli OLG Stuttgart WuW/E OLG, s. 2708-2709.

Yargıtay’da, tek satıcılık sözleşmesi için rekabet etme yükümlülüğünün mutlak olduğu görüşünde karar vermiştir. Bkz. Yargıtay, 19. HD, E. 2001/4568; K. 2002/1473; T. 5.3.2002 kararında; “Tek satıcılık sözleşmelerinde alıcı, bayii olduğu firmanın malları dışında bir malı pazarlayamaz, başka malların reklâmını çağrıştıracak tavır ve davranışlarda dahi bulunamaz” şeklindedir; (KBİBB, 818/m. 106, 107, 108, 158, 159, 160, 211).

Genel bayilik sözleşmesinde, tek satış hakkı bulunmadığı hallerde rekabet etmeme yükümlülüğünün düzenlenmemiş olmadığı hallerde mutlak nitelikte olmadığı kabul edilse bile bu durum akaryakıt bayilik sözleşmeleri için kabul edilemez niteliktedir. Çünkü akaryakıt sektöründe PPK m. 8’e göre tek elden satın alma ve başka dağıtıcıdan ürün alamama yükümlülüğü söz konusudur. Bu noktada akaryakıt bayilik sözleşmeleri, diğer bayilik ayrılır. Bu sebeple akaryakıt bayilik sözleşmelerinde de sözleşme süresince rekabet etmeme yükümlüğü mutlaktır. Bkz. Rekabet Kurulu 03-63/770-356 sayılı kararı. Sözleşme süresince akaryakıt istasyonu işletenin rekabet etmeme yükümlülüğü olduğu hakkında benzer karar için bkz. Westphal, Bernd; Die rechtliche Einordnung eines Tankstellenvertrages unter die englischen "Commercial Agents Regulations 1993" und das europäisch, 2002, s. 831’den naklen “Garry Park vs. ESSO Petroleum Company Limited” kararı.

560_{Erdem, s. 121.}

561 _{Bu düzenlemenin kaynağı, Alman Hukukundaki HGB § 90 paragrafıdır. Acenteye ilişkin HGB § 90} paragrafının bayilik sözleşmesine de uygulanacağı hakkında bkz. Emde, s. 178.

hükümleri de bulunmaktadır. Akaryakıt bayilik sözleşmesinde, TTK. m. 123’de yer alan acenteye ilişkin hükümler öncelikle kıyas yoluyla uygulanmaktadır. Ancak burada hüküm bulunmaması halinde, TBK. m. 444 vd. hükümleri bayilik sözleşmesine de kıyas yoluyla uygulanma imkânı bulur562

.