Eşit Davranma Yükümlülüğü

Dağıtıcının sadakat borcundan kaynaklanan tüm bayilerine eşit davranma yükümlülüğü söz konusudur427_{. Eşit davranma yükümlülüğü, dağıtıcının ürün tedarik}

zincirinde eşit durumda olan kimselere farklı muamelelerde ve taleplerde bulunmaması, farklı şartlar ileri sürmemesidir. Akaryakıt bayilik sözleşmesinde, bu yükümlülük daha da genişletilmiştir. Çünkü dağıtıcı, herhangi bir bayiye sadece kendi markası altında faaliyet gösteren diğer bayilerle değil, aynı zamanda kendi işlettiği istasyonlarla da eşit davranmakla yükümlüdür.

Bayi, üreticinin dağıtım ağına dâhil olması sebebiyle dağıtıcının kararlarından doğrudan etkilenmesi ve diğer bayiler ile aralarında rekabet ilişkisinden dolayı aynı şartlarda

423_{Ulmer, s. 433; Kararlaştırılması halinde malzemelerin tamamının ücretsiz olacağı hakkında bkz. Erdem,} Ercüment; Tek Satıcılık Sözleşmesinde Denkleştirme Talebi (Müşteri Tazminatı), Ünal TEKİNALP’a Armağan, Cilt I, Ticaret Hukuku, İstanbul 2003, s. 96.

424 _{Ancak tip sözleşmelerde personel kıyafetleri için malzemeler ve aletlere ilişkin hükümlerden farklı} düzenlemeler yer almaktadır. Özellikle “personel”e ilişkin şartlarda yer alan düzenlemelere göre bayiler, dağıtım şirketlerinin belirleyeceği şekil, renk ve kumaştan imal edilen üniformaları masrafları kendine ait olmak üzere almakla yükümlüdür. Hatta bazı tip sözleşmelerde dağıtım şirketinin gösterdiği yerden temin etme yükümlülüğü bile söz konusudur.

425_{Maier/ Marsilius, s. 26; İşgüzar, s. 169; DemirGökyayla, s. 240; Alman Hukukunda BGB §§ 675, 677} hükümlerinde yer alan işgörme sözleşmeleri ve vekâlet sözleşmelerine ilişkin iade yükümlülüğünün bayilik sözleşmesine kıyas yoluyla uygulanmasından ortaya çıkar; Bkz. Ulmer, s. 484; Emde, s. 870.

426_{Ulmer, s. 434; Tandoğan, C. I/1, s. 60; İşgüzar, s. 160; DemirGökyayla, s. 240.} 427_{Ulmer, s. 434.}

rekabet edebilmeleri için bu yükümlülük oldukça önemlidir428_{. Dağıtıcının eşit davranma}

yükümlülüğünün söz konusu olabilmesi için bayiler arasında rekabet ilişkisi bulunması gerekir. Bu sebeple, somut olaya göre ve dağıtıcının özelliklerine göre, söz konusu yükümlülüğün kapsamının belirlenmesi gerekir429_{. Ancak diğer bayilik sözleşmelerindeki bu}

durum, akaryakıt bayilik sözleşmesi için geçerli değildir. Çünkü akaryakıt bayilik sözleşmesinde dağıtıcı için eşit davranma, PPK. m. 4’te yer alan bir mecburiyettir.

Rekabet mevzuatında da eşit davranma yükümlülüğüne ilişkin düzenlemeler mevcuttur. 4054 sayılı RKHK. “Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar” başlığını taşıyan 4. maddesine göre; “belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır”. Bu maddenin e bendine göre “münhasır bayilik hariç olmak üzere, eşit hak, yükümlülük ve edimler için eşit durumdaki kişilere farklı şartların uygulanması”, diğer bentlerde sayılan rekabet ihlâli halleri gibi örnekleme yoluyla belirtilmiş olup ve burada sayılan örnekler açısından ihlâllerin tahdidi olmadığı ve burada sayılan durumlar dışında rekabet ihlâli hallerinin olabileceği belirtilmiştir.

AB Rekabet Hukuku Anlaşmasının 85/1 maddesine göre; “ortak pazar içerisindeki rekabeti engelleme, sınırlama veya bozma amaçlı veya etkili ve üye devletlerarası ticareti etkilemesi mümkün olan teşebbüsler arası anlaşmalar, teşebbüs birlikleri kararları ve uyumlu davranışlar ve özellikle aşağıdakilerin varlığı halinde, ortak pazarla bağdaşmaz kabul edilir ve bundan böyle yasaklanmıştır” şeklinde düzenleme mevcuttur. Bu düzenlemenin ardından örnekleme yoluyla ve sınırlayıcı olmayan beş bent yer almaktadır. Benzer bir düzenleme AB Rekabet Hukuku 85/1-d’de de söz konusudur. Bu düzenlemeye göre “işlemlerin taraflarına eş edimler bakımından eşit olmayan koşullar uygulayarak onları rekabette dezavantajlı bir duruma sokmak” yasaklanmıştır.

Bu iki düzenleme hakkında bir takım temel farklılıklar söz konusudur430

. Bunlardan ilki, RKHK. m. 4/2-e’de münhasır bayilik sözleşmesine istisna tanınmışken; AB Rekabet Hukuku 85/1-d’de bu tür bir istisna mevcut değildir. Bir diğer fark, AB Rekabet Hukuku 85/1-d, (ticarî) işlemlerin taraflarına ilişkin edimlere uygulanmakta iken; RKHK. m. 4’de bu tür bir sınırlama yoktur. Son olarak ise AB Rekabet Hukuku 85/1-d kapsamına girebilmesi

428

Ulmer, s. 435; DemirGökyayla, s. 71. 429_{DemirGökyayla, s. 71.}

430_{Badur, Emel; Türk Rekabet Hukukunda Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşmalar (Uyumlu Eylem ve Kararlar),} Rekabet Kurumu Lisansüstü Tez Serisi No:6, Ankara 2001, s. 102, 103.

için RKHK. 4/2-e’den farklı olarak sadece eşit durumdaki kişilere farklı şartlar uygulanması yeterli bulunmamıştır431

.

Taraflar kural olarak sözleşme serbestîsi ilkesi gereğince, aralarındaki sözleşmenin içeriğini de dilediği gibi belirleyebilirler. Ancak bu serbestî şüphesiz ki sınırsız değildir. Buna ilişkin bir sınırlama, RKHK. m. 4/2-e de rekabeti koruma amacıyla belirlenmiştir. Bu düzenleme ile eşit hak, yükümlülük ve edimler için eşit durumdaki kişilere farklı şartların uygulanması yasaklanmıştır. Meselâ bu kapsamda, dağıtıcı, eşit durumdaki bayilere akaryakıt tedarik ederken birbirlerinden farklı fiyatlar belirleyemez432

. Bu yükümlülüğün istisnası, münhasır bayilik sözleşmeleridir. Dağıtıcının münhasır bayilere farklı şartlar ve yükümlülükler öngörmesi, Rekabet Hukukuna aykırı bir durum olarak görülmemiştir.

“Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması” başlıklı RKHK. m. 6/b bendinde “eşit durumdakialıcılara aynı ve eşit hak, yükümlülük ve edimler için farklı şartlar ileri sürerek,doğrudan veya dolaylı olarak ayrımcılık yapılması” yasaklanmıştır. Bu düzenleme; söz konusu Kanunun m. 4/2’den farklı olarak, iki ya da daha fazla işletmenin anlaşması sonucunda ortaya çıkan ayrımcılığa değil hâkim durumdaki işletme tarafından yapılmış ayrımcılığa ilişkindir. RKHK. m. 4/e ve m. 6/b’da yer alan eşit davranma yükümlülüğüne aykırı uygulamalara misal olarak satıcılara uygulanan indirimler gösterilebilir433

.

Akaryakıt dağıtıcıları için eşit davranma yükümlülüğü hakkında ayrıca petrol piyasası mevzuatında emredici nitelikte özel düzenlemeler söz konusudur. PPK. m. 4/k’de lisans sahibinin temel hak ve yükümlülükleri arasında “eşit durumdaki alıcılara (kategorilere), eşit hak ve yükümlülük tanımak, farklı şartlar ileri sürmemek”le yükümlü oldukları düzenlenmiştir434_{. Bu hüküm genel nitelikte olup piyasada faaliyet gösteren herkes için}

uygulanabilir. Sonuçta bayi, dağıtıcıdan tekrar satış amaçlı akaryakıt satın alan kimsedir. Akaryakıt dağıtıcılarının yukarda bahsedilen yükümlülüğünün farklı bir görünümü de söz konusudur. Gerçekten de, akaryakıt dağıtım şirketlerinin, sadece dağıtım ağındaki bayilerine eşit muamelede bulunma ve eşit şartlar ileri sürme yükümlülüğü yoktur. Ayrıca bayilik sözleşmesi olmaksızın dağıtım şirketlerinin kendi işlettikleri istasyonlar ile bayilik sözleşmesi yapılarak dağıtım ağına dahil edilen istasyonlar arasında da eşitlik kurulması gereklidir. Buna ilişkin dağıtıcı lisansı sahiplerinin yükümlülüklerinin düzenlendiği PPLY.

431

Badur, s. 103.

432_{Arslan, Aziz Serkan; Tek Satıcılık Sözleşmelerinin Rekabet Kanunu Çerçevesinde Değerlendirilmesi ve} Muafiyete Aykırı Tek Satıcılık Sözleşmelerine Uygulanacak Usul Hükümleri, Prof. Dr. Atilla Özer’e Armağan, GÜHFD, C.XII, S. 1-2, Haziran Aralık, Ankara 2010, s. 19.

433_{KaramanCoşgun, Özlem; Rekabetin Dikey Kısıtlanması, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2006, s.} 174.

434 _{“Bu yükümlülüğü bayiler arasında da sübvansiyon uygulamama ve bayilerden farklı uygulama yapmama} yükümlülüğünü kapsayacak şekilde geniş yorumlamak gerekir”; bkz. Kıl, s. 90, 91.

m.34/k’de “kendi işlettiği istasyonlara sübvansiyon ve bayi istasyonlarından farklı uygulama yapılmaması” gerektiği belirtilmiştir. Bu sebeple dağıtıcılar, kendi istasyonlarında fiyat, standartlar, promosyonlar vd. bakımından farklı uygulamalar yapamazlar veya kendi istasyonlarını sübvanse etmek için faaliyetlerde bulunamazlar. Meselâ dağıtıcılar, satışı artırmak için diğer bayilerden farklı olarak satış fiyatını düşüremezler veya sadece belli ürünlerin kendi işlettiği bayilerde satılmasını kararlaştıramazlar.

Akaryakıt dağıtım şirketinin eşit davranma yükümlülüğü sözleşmenin kuruluş aşamasından sonraki faaliyetlere ilişkindir435_{. Şüphesiz ki; akaryakıt dağıtım şirketlerinin, her}

bir bayileri ile yapacakları sözleşme ve ek protokollerinin aynı şartlarda olması beklenemeyecektir436. Elbette ki istasyona dönüştürülecek olan arazinin yapısı, konumu, bayinin durumu ve bunlara bağlı olarak intifa, kira bedelleri, sağlama yükümlülükleri, asgarî alım yükümlükleri vd. şartlar her bir bayi için farklı olacaktır. Burada eşit davranma yükümlülüğünden anlaşılması gereken, bayiler arasındaki rekabet durumunu bozacak tüm önlemlerin alınması, dağıtım sisteminin düzenlenmesi437

ve kendi işlettiği istasyonlar ile farklı uygulamalara tabi tutulmasıdır.