Mihrimah Sultan

Mihrimah Sultan’ın doğum tarihi konusunun kaynaklar arasında ihtilaflı olduğu görülür. Nitekim III. Mustafa Ruznamesi, Seyyid Hasan Muradî Ruznamesi ve Hâkim Tarihi’nde, Mihrimah Sultan’ın 5 Kasım 1762 (17 Rebiülahir 1176) Perşembe gecesi doğduğu belirtilir.339 _{Diğer taraftan Şemdanizade ise onun bir ay öncesinde 6 Ekim’de}

(17 Rebiülevvel) doğduğu bilgisini verir.340 _{Bu noktada Harc-ı Hassa kayıtları,}

sırasına -dolayısıyla taht sırasına- göre kaydedildikleri ve özellikle Ocak-Şubat 1768’den (Ramazan 1181) itibaren III. Mustafa’nın çocuklarıyla şimşirlikteki şehzadelerin bu sırayla (Bayezid, Numan, Abdülhamit, Selim) peşpeşe yazıldıkları görülür. TS.MA.d 2412.0052.004; TS.MA.d 2413.0057.003-4; TS.MA.d 2414.0081.004; TS.MA.d 2415.0009.003-4; TS.MA.d 2416.0009.006-7 vd.

335 _{TS.MA.d 2409.0003.004; TS.MA.d 2409.0006.003; TS.MA.d 2410.0042.003; TS.MA.d} 2410.0044.004; TS.MA.d 2410.0045.003; TS.MA.d 2412.0044.004-6; TS.MA.d 2413.0052.003; TS.MA.d 2414.0074.004; TS.MA.d 2414.0079.003.

336 _{TS.MA.d 2412.0044.004. Başka bir kayıtta Selim’in iki adet aşasının tamir edilip bir adet de yeni asâ} yapıldığı belirtilir. TS.MA.d 2409.0010.005.

337 _{TS.MA.d 2415.0005.003. Başka bir kayıtta da yine III. Selim’e verilen ve içinde altının da bulunduğu} “aynü’l-hirre” yüzük kayıtlıdır. TS.MA.d 2414.0077.004.

338 _{TS.MA.d 2414.0081.006.}

339 _{Irmak, III. Mustafa Ruznâmesi, s. 99; Hâkim Efendi, Tarih, s. 1057. Seyyid Hasan Muradî, Bir}

Kâtibin…, s. 110. Öte yandan doğum vakti, III. Mustafa Ruznamesi’nde Perşembe gecesi saat sekiz olarak

kayıtlıyken, Vak’a-nüvîs Hâkim Efendi Tarihi’nde Perşembe gecesi saat beş olarak ifade edilir. Irmak, III.

Mustafa Ruznâmesi, s. 99; Hâkim Efendi, Tarih, s. 1057. Mihrimah Sultan’ın doğumuna ilişkin bilgiyi

Vak’a-nüvîs Hâkim Efendi Tarihi’nden özetleyerek alan Ahmed Vâsıf Efendi de eserinde onunla aynı tarihi verir. Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Nevzat Sağlam, 2014), s. CXXXVII, 221. Literatürde de benzer bir tarih kullanımı söz konusudur. Nitekim Uluçay, III. Mustafa Ruznamesi’ne atfen 5 Kasım 1762 (17 Rebiülahir 1176) tarihini verir. Aynı tarihi veren Sakaoğlu ise, Uluçay’ın Ruzname’ye atfen “5 Şubat 1762” tarihini verdiğini belirtir ki bu yanlıştır. Sakaoğlu muhtemelen Uluçay’ın eserinde hicri takvime göre verdiği tarihi (17 Rebiülahir 1176) yanlış çevirmiştir. Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 101; Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın…, s. 350.

73 Şemdanizade’nin verdiği tarihin daha doğru olabileceğini gösterir.341 _{Zira Eylül-Ekim}

1762 (Rebiülevvel 1176) tarihli Harc-ı Hassa kayıtlarında, “İsmetli iffetli Mihrimah Sultan hazretleri saadetle dünyaya teşrif buyurduklarında mevcut hazineden Harem-i Hümayun’a teslim olunan” başta beşik ve cibinlik olmak üzere çeşitli eşyalar ve bunlara sarf olunan malzemeler vardır.342 _{Bu kayıtlardan Mihrimah Sultan’ın doğumu sebebiyle}

“kırmızı atlas üzere taşlıca sim paftalı inci işleme dallı cibinlik”, “elmasla murassa hümâ tüylü altın sorguç”, “altı yüz seksen üç hurda elmas ve dört yüz otuz beş zümrüt ve yüz on bir yakutla murassa taşhaneleri altın zemini yaldızlı sim kaplama beşik” ile oldukça kıymetli olduğu anlaşılan bir sorgucun verildiği görülür.343 _{Dolayısıyla bu kayıtlara göre}

Mihrimah Sultan’ın doğum ilanının ve beraberinde icra edilen kutlamaların doğumdan bir ay sonra yapıldığı düşünülebilir.

Doğum haberi mûtad üzere önce Sadrazam’a sonra Şeyhülislam Efendi’ye ve ardından diğer erkana bildirildi. III. Mustafa’nın beş gün beş gece şehrin, sokak ve dükkanların süslenmesi yönünde emir ve izniyle344 _{5 Kasım’da başlayan kutlamalar 10}

Kasım’a kadar devam etti. Bu süreçte önceki doğum şenliklerinde olduğu gibi Topkapı Sarayı, Darphane, Cebehane, Sadrazam Sarayı, Ağa Kapısı, sair ulema ve rical-i devlet konakları avizeler, sim teller, selsebiller, billur kandiller, hayal fenerler, görülmemiş tasvir ve aynalarla süslendi.345

III. Mustafa da önceki doğumlarda olduğu gibi bayram programlarına göre tertip edilen kutlamalara katıldı. Nitekim doğumun ilan edildiği 5 Kasım’da (17 Rebiülahir) Silahdar Ağa yerine gidip mehterhaneyi dinleyip tomak oyunlarını izledi, burada altın ve pare saçıp yemek yedikten sonra Yalı Köşkü’ne geçti. Köşk’te Sadrazam, Şeyhülislam,

341 _{Öte yandan dönemin Ruznamesi ve Vakanüvisinin, Mihrimah Sultan’ın doğum tarihini bir ay sonrası} olarak vermesinin sebebini kestirmek güçtür. Bir ihtimale göre, Mihrimah Sultan’ın sağlıkla dünyaya geldikten sonra hayatta kalacağından emin olunmak istenmiş olabileceği gibi, iki ayrı doğumun olup ilk çocuğun yaşamaması sebebiyle ikincisine aynı isim verilmiş olabileceği de düşük bir ihtimal olarak değerlendirilebilir. Elbette bu ihtimaller dışında farklı pek çok muhtemel sebep bulunabilir.

342 _{TS.MA.d 2407.0004.003-4. Rebiülevvel ayı defterindeki bu ve benzeri doğuma dair pek çok kayda} rağmen III. Mustafa Ruznamesi ve Vak’a-nüvîs Hâkim Efendi Tarihi’nde Mihrimah Sultan’ın doğum tarihi olarak verilen 5 Kasım 1762 (17 Rebiülahir 1176) tarihini kapsayan Rebiülahir ayı Ceyb-i Hümayun ve Harc-ı Hassa kayıtlarında doğuma dair bir kayıt mevcut değildir.

343 _{Söz konusu kuşak şu şekilde tasvir edilmiştir: “Başlarında olan dokuz adet kebir altın pafta ortalarında}

birer kebirce Hind-kâri elmas ve sair … üzere otuz yedi altın paftaları ile vasatça ve sagir mecmuu üç yüz doksan bir Hind-kâri elmas ve vasatça ve sagir ve hurda yüz doksan iki kırmızı yakut ve üç yüz altmış hurda zümrüt ile müzeyyen serâpâ etrafı yüz altmış yedi kebirce ve vasat … incili Hind-kâri kemer altın kuşak”

TS.MA.d 2407.0004.003. Bunlarla beraber beşik ve cibinlik için verilen malzemelerle ücretlere dair kayıtlar yine aynı defterde mevcuttur. TS.MA.d 2407.0004.003-4.

344 _{Irmak, III. Mustafa Ruznâmesi, s. 98-99.} 345 _{Hâkim Efendi, Tarih, s. 1057.}

74 Nakibüleşraf, Rumeli ve Anadolu Kazaskerleri ile Yeniçeri Ağası’nın tebriklerini kabul edip mehterhane ve pehlivan güreşleriyle vakit geçirerek top şenliklerini izledi. Gece ise Kütüphane’de mehterhaneyi dinleyip ertesi gün Gülhane’ye giderek Enderun ağalarının cirid oyunlarını izledi ve onlara altın ihsanında bulundu. Bir sonraki 7 Kasım günü (19 Rebiülahir) bayram programlarının üçüncü gününde olduğu gibi Saray-ı Atik’e gitti ve Sadrazam cündîlerinin cirid oyunlarını izleyerek onlara altın ihsan etti. Ayrıca cambazları temaşa ederek vakit geçirdi. Bir sonraki gün ise (8 Kasım / 20 Rebiülahir) Nerdibanbaşı’na gidip mehterhaneyi dinleyerek yemek yedi ve mehterhaneye altın ihsan ettikten sonra Sünnet Odası’na geçip burada traş oldu.346

Mihrimah Sultan’a verilen ilk eşyaların “yaldızlı sim toplu bağırdak”, “beyaz entari ve zıbın, çiçekli kermesud entari”347 _{ile “çiçekli entari, şal çuka cübbe, tülbent}

entari, çiçekli kermesud takye”348 _{gibi daha çok kıyafetlerin olduğu görülür.}

Mihrimah Sultan çok yaşamadı. Bir buçuk yaşına yaklaştığı sırada 19 Mart 1764’te (16 Ramazan 1177) vefat etti. Laleli’de babası III. Mustafa’nın türbesinde Hibetullah Sultan’ın yanına defnedildi.349 _{III. Mustafa, kızının vefatı üzerine iki yüz elli}

kuruş tasaddukta bulunduğu gibi, cenaze merasimi için ûd, anber, yeşil sandal, havlu abdest makramesi verdi.350 Öte yandan Mihrimah Sultan’ın ölüm haberinin bir yanlış anlaşılma üzerine yeniçeri ocağında hareketlenmeye sebep olduğu anlaşılır. Nitekim kaynaklarda konuyla ilgili bir bilgi bulunmamasına rağmen III. Mustafa’nın bir hatt-ı hümayunu, söz konusu olayın aslının anlaşılması üzerine büyümeden neticelendiğini gösterir. III. Mustafa’nın hatt-ı hümayunu şu şekildedir: “Benim vezirim Hüsnullah’dan inayet lakin basiret üzere olasın, Mihrimah Sultan vefat eyledik de yeniçeri ağası bulunan Öküz Ömer Paşa ocaklı ve çorbacı saray meydanına “benimle gelsin” diyecek ….. biri birine girip gayrı şeye ağınmışlar?? hele mert olan … … anda bulunup “ağa sana ne oldu ne şaştık şevketli padişahımızın kerimesi Mihrimah Sultan vefat etmiş budur” deyu “dağılın” deyu söylecek herkes kendine gelmiş, şimdi tarafınızdan bir … olmayıp ismiyle şöyle vaki oldu. Adet üzere gelenler kim ise … giden adam söyleyip ağa kapısında ağaya

346 _{Irmak, III. Mustafa Ruznâmesi, s. 98-99.} 347 _{TS.MA.d 2407.0005.003-5.}

348 _{TS.MA.d 2407.0006.003-4.} 349 _{Hâkim Efendi, Tarih, s. 1102.} 350 _{TS.MA.d 2408.0015.006.}

75 varırken … muhzır ağanın kulağı sağır muhzır yazıcısı mı gider. Allahu’l-alem Perşembe varmaz Çarşamba gecesi Çarşamba günü öyleye varır ise taş çatlar”.351

1.4.5. Mihrişah Sultan

Mihrişah Sultan, Sultan Mustafa’nın beşinci çocuğu olarak 10 Aralık 1762 (23 Cemaziyelevvel 1176) Cuma günü dünyaya geldi.352 _{Doğumla beraber haremde}

cibinlik353 kurulduğu gibi Harem-i Hümayun’a çok sayıda eşya da teslim edildi.354 Ayrıca Mihrişah Sultan’a altı adet çiçekli entari355 _{hazırlandı ve odası da döşendi.}356

Öte yandan kısa süre önce Mihrimah Sultan için doğum şenlikleri tertip edildiğinden tekrar bir umumi kutlama programı yapılmadı. Onun yerine üç gece derya donanması ve üç gün üçer nöbet top şenliği yapılmak suretiyle üç gün üç gece şehrâyinle iktifâ edildi.357 _{III. Mustafa da önceki çocuklarının doğumlarında yaptığı gibi bayram}

programı çerçevesinde bir kutlama tertip ettirmedi ve doğumun ertesi günü (11 Aralık / 24 Cemaziyelevvel) Sünnet Odası’nda Sadrazam, Şeyhülislam, Kaptan Paşa, Nişancı Paşa, Nakibüleşraf, Rumeli ve Anadolu Kazaskerleri ile Yeniçeri Ağası gibi ileri gelenlerin tebriklerini kabul etmekle yetindi.358 Diğer taraftan 16 Aralık (29 Cemaziyelevvel) Perşembe günü adet üzere hazırlanan ve öncekiler gibi gösterişli olduğu anlaşılan beşik359_{, Hazine’den Harem-i Hümayun’a gönderildi.}360

Mihrişah Sultan’ın kısa süreli hayatında kendisiyle ilgili bilgiler ve kayıtlar son derece sınırlıdır. Bu noktada kendisine kardeşleriyle birlikte verilen çeşitli kıyafetler361

351 _{TS.MA.e 788/99.}

352 _{Hâkim Efendi, Mihrişah Sultan’ın “sâ’at-i nehâriyye birde” doğduğunu belirtirken III. Mustafa} Ruznamesi’nde “Cuma gecesi” dünyaya geldiği kayıtlıdır. Hâkim Efendi, Tarih, s. 1064; Irmak, III.

Mustafa Ruznâmesi, s. 100.

353 _{Söz konusu cibinliğe kenarı sırma işleme güvez atlas, fitilli tülbent şilte, minder şiltesi, çuka gibi} malzemeler sarf edildiği kayıtlıdır. TS.MA.d 2407.0006.005.

354 _{“Orta göbeği bir kebir elmas ve iki yan paftaları yüz iki vasat ve sair sagir ve hurda bin yüz iki şark}

elmasla murassa üç paftalı altın kuşak maa kolan 1 kıt’a”, “elmasla murassa hümâ tüylü çelenk sorguç 1 kıt’a”, “diba üzere yaldızlı … beşik puşidesi 1 kıt’a” gibi eşyaların verildiği kaydedilmiştir. TS.MA.d

2407.0006.005.

355 _{TS.MA.d 2407.0006.003.}

356 _{Mihrişah Sultan’ın odasına çuka cibinlik, şeritli tüylü ihram, şeritli pembe çuka kapu perdesi, acem}

gecesi verilmişti. TS.MA.d 2407.0006.006.

357 _{Hâkim Efendi, Tarih, s. 1064; Şemdanizade, Mür’i’t-Tevârih, C. II.A, s. 51.} 358 _{Irmak, III. Mustafa Ruznâmesi, s. 100.}

359 _{Söz konusu beşiğin “altı yüz seksen üç elmas ve dört yüz otuz beş zümrüt ve yedi yüz on bir yakutla}

murassa taşhaneleri altın zemini yaldızlı sim beşik” şeklinde tasvir edilmişti. TS.MA.d 2407.0006.005.

360 _{Irmak, III. Mustafa Ruznâmesi, s. 100.}

361 _{Birkaç örnek vermek gerekirse; Mihrişah Sultan’a Şubat-Mart 1765’te (Ramazan 1178) düz şala kaplı}

samur kürk, al şala kaplı vaşak nâfesi kürk, Ekim-Kasım 1766’da (Cemaziyelevvel 1180) sarı çiçekli şala kaplı samur nâfesi kürk, Nisan-Mart 1767’de (Zilkade 1180) penbe rûmî pesend diba şeritli kürk kabı,

76 ve ıydiyelere362 _{dair kayıtlar dışında ablası Şah Sultan ve kendisi için Cağaloğlu’nda}

yaptırılan birer saray ve bunların döşenmesiyle ilgili hususlar ön plana çıkar. Nitekim yukarıda Şah Sultan başlığında da belirtildiği gibi III. Mustafa, Cağaloğlu’nda birbirine bitişik iki Sultan Sarayı yapılmasını istemiş ve bu doğrulduğu başlayan inşaat 1764 Temmuz’unun ortalarında (11-20 Muharrem) tamamlanmıştı. III. Mustafa, saraylardan birisini Şah Sultan, diğerini ise Mihrişah Sultan adına döşetti; ancak Mihrişah Sultan Sarayı’nın Eylül-Ekim 1770’te (Cemaziyelahir 1184) döşendiği sırada Mihrişah Sultan hayatta değildi. Onun adına inşa edilen sarayın küçük bir yapı olmadığı ve ileride evleneceği bir paşa da düşünülerek inşa edildiği anlaşılır.363

Mihrişah Sultan, Şubat/Mart 1769’da (Şevval 1182) altı yaşında vefat etti. Yapılan cenaze işlemleri ve töreninde pek çok kişi vazifeliydi ve III. Mustafa bu süreçte görevlilere ücretler verip ayrıca beş yüz kuruş saçtı.364 _{Ayrıca yine teçhiz ve tekfin}

işlemleri için ûd, anber, yeşil sandal verdiği gibi “merkat-ı şerifleri” yani mezarı/kabri için “yeşil Kâbe-i Şerif puşidesi” verdi.365 _{Nihayetinde Mihrişah Sultan, Laleli Camii’nde}

babası III. Mustafa’nın türbesine defnedildi.366

pesend işleme diba entari, sarı diba şalvar, penbe diba entari, penbe diba şalvar, Ağustos-Eylül 1768’de

(Rebiülahir 1182) şeritli şali sof cübbe gibi kıyafetler verilmişti. TS.MA.d 2409.0009.004; TS.MA.d 2411.0090.006; TS.MA.d 2411.0096.004; TS.MA.d 2413.0053.004.

362 _{TS.MA.d 2412.0052.004; TS.MA.d 2413.0057.004.}

363 _{Mihrişah Sultan Sarayı’nda döşemesi yapılan mekanlar şunlardır ki sarayın yapısıyla ilgili de ipuçları} verir: “Arz Odası, Sarılı Oda, Yeşilli Oda, Leylaki Oda, Camekan Odası, İç Camekan, Yeşilli Odası

ittisalinde Sagir Oda, Nerdiban başında Sagir Limoni Oda, Divanhane’de vaki kebir Sofa, Sofa-i mezbur tarafında Sagir Sofalar, Divanhane ittisalinde Maili Oda, Maili Oda ittisalinde Sofa, Sarılı Oda ittisalinde Sofa, Bağdadi Oda, Altı sedirli havuz başında Camlı Kasır, Mahzene nazır İki Sedirli Selsebilli Kasır, İttisalinde vaki Sagir Sofa, Bağçeye nazır tahtânî mermer direkli Kasır, Saray-ı Mezbure Paşa Dairesi, Oda-i mezbure ittisalinde vaki Oda, Oda-i mezbure ittisalinde diğer Oda, Divanhane’de vaki Sofa, Sofa ittisalinde vaki Oda”. TS.MA.d 2415.0006.004-8.

364 _{“Cennet-mekan merhume İsmetli Mihrişah Sultan hazretleri dâr-ı fenadan dâr-ı ukbaya irtihal}

buyurduklarında Hazine Kethüdası Ağa kulları yediyle sarf ve nisar olunan; Analara 25 kuruş, Gassallara 20 kuruş, Salâ veren Müezzinlere 8 kuruş, cümle Müezzinlere 15 kuruş, Mezarcılara 8 kuruş, Türbedara 10 kuruş, … efendilere 66 kuruş, Şehreminine 10 kuruş, Mimar Ağa’ya 10 kuruş, Taşçıya 8 kuruş, Hamaliye 8 kuruş, … edenlere 10 kuruş, türbedarda fukaraya 20 kuruş, Sakalara 8 kuruş, kefen dikenlere 10 kuruş, masârifat-ı tabut 30 kuruş, cenaze ile giden ağalara 60 kuruş, cenaze ile giden türbedarlara 50 kuruş, kozbekçilere 30 kuruş, cami …larına 10 kuruş, cenaze ile giden Bevvaplara 10 kuruş, Mehteran himaye 10 kuruş, teberdarlar kethüdasına 10 kuruş, Hulefâ-i Kâtip-i Darüssaade’ye 25 kuruş, nisar olunan 500 kuruş.” TS.MA.d 2413.0058.003.

365 _{TS.MA.d 2413.0058.004.}

77