Hatice Sultan

Hatice Sultan 13 Haziran 1768 Pazartesi günü (27 Muharrem 1182) dünyaya geldi.422 _{Doğumuyla birlikte coşkuyla kutlanan eğlenceler tertip edildi; Tersane Emini,}

Topçubaşı, Cebecibaşı ve Gümrük Emini hazırladıkları sallarda her biri birer gün ve gece fişek atışları yaparak kutlamalar icra ettiler.423

Bu süreçte III. Mustafa da altı gün boyunca çeşitli eğlence ve kutlamalara katıldı. Önceki doğumlarda olduğu gibi yine bayram tertibi üzere icra edilen kutlamalarda III. Mustafa, ilk gün tomak oyunu izleyip tomakçılara beş yüz kuruşluk pâre saçtı ve aynı gün biniş ile Yalı Köşkü’ne giderek on bir çift pehlivanın güreş müsabakalarını izledi.424 ₂₅

Haziran gecesi (29 Muharrem) yine biniş ile Yalı Köşkü’n giden III. Mustafa,425

Cebehaneliler’in fişek atışlarını izledi ve burada çeşitli ihsanlarda bulundu.426 _{Ertesi gün}

ise yine binişle Saray-ı Atik’e gitti ve burada on sekiz çift pehlivanın müsabakalarını izleyerek eğlenceleri takip etti.427 _{16 Haziran (30 Muharrem) gecesi de binişle gittiği Yalı}

Köşkü’nde bu sefer topçuların fişek atışlarını izledi ve çeşitli ihsanlarda bulundu.428 _Hicri

yeni ayda da kızı Hatice Sultan’ın doğumu münasebetiyle tertip edilen çeşitli eğlencelere katılan III. Mustafa, 17 Haziran (1 Safer) gecesi yaptığı binişle Yalı Köşkü’ne giderek

420 _{TS.MA.d 2417.0007.006.}

421 _{Şemdanizade, Mür’i’t-Tevârih, C. II.B, s. 89-90; Ahmet Vefa Çobanoğlu, “Lâleli Külliyesi”, s. 88.} Şemdanizade de Şehzade Mehmed’in füc’eten yani aniden öldüğünü belirtir.

422 _{“Yümn ve ikbal ile şehr-i mezburun yirmi yedinci bazar-ertesi günü iffetlü ismetlü Hadice Sultan}

aliyyü’l-şan hazretleri dünyaya teşrif buyurduklarında…” TS.MA.d 2413.0050.003. Dönemin vakanüvisi

Çeşmîzâde Reşid Efendi de Hatice Sultan’ın doğumu için aynı tarihi verir. Çeşmî-zâde Mustafa Reşîd,

Çeşmî-zâde Tarihi, s. 93-94. Ahmed Vasıf Efendi ise eserinde doğum için 7 Muharrem (24 Mayıs) tarihini

verir. Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Nevzat Sağlam, 2014), s. 311. 423 _{Çeşmî-zâde Mustafa Reşîd, Çeşmî-zâde Tarihi, s. 93-94.}

424 _{III. Mustafa, “on bir çift pehlivanların galiplerine birerden 11 adet zer-i mahbub-ı tam”, “mağluplarına}

22 kuruş” ve duacıya 3 kuruş ihsanda bulundu. TS.MA.d 2413.0050.003.

425 _{III. Mustafa’nın kızı Hatice Sultan’ın doğum şenlikleri sırasında yaptığı bu gibi birkaç gece binişi, O’nun} kayıtlı hemen hemen tek gece binişleridir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Binişler başlığı.

426 _{III. Mustafa burada “başçavuş kullarına 40 kuruş”, “odabaşı, vekilharç ve alemdar ve aşçı kullarına}

onardan 40 kuruş”, “üç nefer karakulakçılara 30 kuruş” ve “fişekçibaşı neferatı kullarına 500 kuruş”

ihsanda bulundu. TS.MA.d 2413.0050.003.

427 _{Burada “on sekiz çift pehlivanların galiplerine birerden 18 adet zer-i mahbub-ı tam, bir çift beraberlere}

2 adet zer-i mahbub-ı tam” ve “mağluplarına 36 kuruş” duacıya 3 kuruş ihsanda bulundu. TS.MA.d

2413.0050.003.

428 _{III. Mustafa burada “başçavuş kullarına 40 kuruş”, “odabaşı vekilharç ve alemdar ve aşçı kullarına}

onardan 40 kuruş, üç nefer Karakulakçılara 30 kuruş” ve “fişekçibaşı neferatı kullarına 500 kuruş” ihsanda

86 Tersanelilerin fişek gösterilerini seyretti ve yine ihsanlarda bulundu.429 _{Hatice Sultan’ın}

doğum şenlikleri sürecinde III. Mustafa’nın katıldığı son aktivite ise 18 Haziran (2 Safer) gecesi Yalı Köşkü’ne yaptığı biniş idi. Burada önceki gecelerde olduğu gibi fişek atışlarını izleyen III. Mustafa, fişekçi neferatına yüz kuruş, “fişekçi Seyyid Süleyman” adlı bir kişide de elli kuruş ihsanda bulundu.430

Dünyaya gelmesinden sonra Hatice Sultan’a verilen ilk eşyaların mütenevvia entari, çitari entari, şalvar, şal hırka gibi kıyafetlerin olduğu görülür.431 _{İlerleyen süreçte}

de şalvar,432 _takye,433 _{çeşitli entariler,}434 _{şeritli pesend bürüncüğe kaplı kakım kürk}435 _ve

pesend al şala kaplı sırt samur kürk436 _{gibi yine daha çok giyecek türü eşyalar verildi.}

III. Mustafa’nın vefatından sonra Beyhan ve Hatice Sultanların annesi Adilşah Kadınefendi’nin Sultan I. Abdülhamid’den kızlarının evlendirilmesini istemesi üzerine yukarıda da ifade edildiği gibi 1784’te (1198) Beyhan Sultan Vezir Silahdar Mustafa Paşa ile evlendirilmiş, Hatice Sultan ise Vezir Seyyid Ahmed Paşa ile nişanlandırılmıştı.437 _Bir

süre sonra I. Abdülhamid, Beyhan Sultan gibi Hatice Sultan’ın evlendirilmesini istedi ve bu amaçla nişanlısı Anadolu Valisi Vezir Seyyid Ahmed Paşa, Kütahya’dan çağırıldı. Süratle İstanbul’a gelen Ahmed Paşa, gelişinin dördüncü gününde (2 Kasım 1786 / 10 Muharrem 1201) Hatice Sultan’la nikahları kıyıldı.438 8 Kasım 1786 (16 Muharrem 1201) Çarşamba günü ise çeyiz alayı yapıldı, devlet erkanından alaya katılması adet olan kişilerin divani kıyafetleriyle yerini aldığı alayı, I. Abdülhamid de Alayköşkü’ne tebdil

429 _{III. Mustafa, “başçavuş kullarına 40 kuruş”, “Çukadar kullarına 20 kuruş” ve “fişekçibaşı neferatı}

kullarına 200 kuruş” ihsanda bulundu. TS.MA.d 2413.0050.003.

430 _{TS.MA.d 2413.0050.003. Ay ay tutulan Ceyb-i Hümayun defterlerinde bir sonraki aya ait harcamanın} bir önceki ayın defterde kaydedildiğini gördüğümüz -III. Mustafa dönemindeki- tek defter Muharrem 1182 tarihli defterdir. Nitekim 13 Haziran / 27 Muharrem’de başlayan Hatice Sultan’ın doğum şenlikleri, yukarıda da anlatıldığı üzere Safer ayının ilk iki gününde de devam etmiş ve bu ilk iki güne dair harcama kayıtları Safer ayında değil Muharrem ayına ait defterde kaydedilmiştir. Böylece Hatice Sultan’ın doğumu münasebetiyle yapılan eğlencelerde III. Mustafa’nın yaptığı harcama kayıtları tek defterde birleştirilmiştir. 431 _{TS.MA.d 2413.0051.004; TS.MA.d 2413.0052.003; TS.MA.d 2413.0053.003-4. Bu gibi eşyaların} Hatice Sultan’a genellikle kardeşleriyle birlikte verildiği görülür.

432 _{TS.MA.d 2414.0073.004; TS.MA.d 2412.0082.003; TS.MA.d 2415.0007.003.} 433 _{TS.MA.d 2416.0001.003.}

434 _{TS.MA.d 2414.0075.003; TS.MA.d 2414.0076.003; TS.MA.d 2414.0078.003; TS.MA.d} 2415.0001.007-8; TS.MA.d 2415.0007.003; TS.MA.d 2416.0012.005.

435 _{TS.MA.d 2414.0077.003.} 436 _{TS.MA.d 2416.0012.006.}

437 _{Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Mücteba İlgürel, 1994), s. 138.}

438 _{Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Mücteba İlgürel, 1994), s. 370. Uluçay, nikah tarihini} “9 Kasım 1786 (7 Muharrem 1201)” şeklinde verir. Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 104. Sakaoğlu, Seyyid Ahmed Paşa’yı Hotin Valisi olarak ifade eder. Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın…, s. 346.

87 binişi yaparak izledi.439 _{Ertesi Perşembe günü de Sadrazam, Şeyhülislam, Rumeli ve}

Anadolu Kazaskerleri, ocaklı ve diğer devlet ricali Hatice Sultan’ın sarayına gittiler. Cuma günü ise adet üzere Sultan I. Abdülhamid, Cuma namazı sonrasında Hatice Sultan’ı ve eşini saraylarında ziyaret etti.440

Hatice Sultan’ın bu evlilikten çocuğu olmaması muhtemeldir. Zira vefat ettiğinde herhangi bir çocuğu hayatta olmadığından mirası kardeşi Beyhan Sultan’a kaldı.441 Kocası Seyyid Ahmed Paşa, Erzurum Valisi iken 30 Aralık 1799’da (2 Şaban 1214) vefat etti.442

Hatice Sultan ile kardeşi III. Selim birbirilerine oldukça yakınlardı. Özellikle III. Selim ruznamesinden iki kardeşin çok sık görüştükleri, III. Selim’in diğer kardeşleri gibi “hemşîre-i sâlise-i cihân-dârileri” ve “hemşîre-i muhteremeleri” şeklinde ifade edilen Hatice Sultan’ı da hiç ihmal etmediği anlaşılır. Nitekim III. Selim, Ramazan aylarında Hatice Sultan’a gidip onunla iftar yapardı. 8 Mayıs 1792’de (16 Ramazan 1206) Hatice Sultan’a bu maksatla gittiği gibi 6 Mayıs 1793’te (25 Ramazan 1207) ve ertesi gün (7 Mayıs / 26 Ramazan) de Hatice Sultan Sarayı’na giderek burada iftar yaptı. Hatta 7 Mayıs günü Valide Mihrişah Sultan da tebdilen Hatice Sultan Sarayı’nda idi ve hep birlikte iftar yapıp vakit geçirdiler.443 _{Valide Mihrişah Sultan, III. Mustafa’nın diğer kızları gibi Hatice}

Sultan’ı da zaman zaman ziyaret ederdi ve bu vakitlerde III. Selim’in de onlara katıldığı olurdu. Nitekim 10 Eylül 1795’te (25 Safer 1210) Valide Sultan Hatice Sultan’ı Sahilsarayı’nda ziyaret ettiğinde III. Selim de gitti ve burada “ahşâma dek eğlenilüp” geri döndü.444 _{Benzer şekilde Beyhan Sultan ve Hatice Sultan’ın arasında da yakın bir ilişkinin}

olduğu görülür. Beyhan Sultan ise kendisi için inşa edilen Çırağan Sarayı tamamlanınca 7 Eylül 1794’te (11 Safer 1209) bir davet verdi ve bu davete III. Selim ile Hatice Sultan da katıldı ve gece orada kaldılar.445 III. Selim’in Hatice Sultan’ın Sahilsarayı’nda da 24 Ağustos 1794’te (27 Muharrem 1209) olduğu gibi gece konakladığı oluyordu. Öte yandan III. Selim, Hatice Sultan’ı hasta olduğu zamanlarda da ziyaret ederdi. 20 Temmuz 1792

439 _{Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Mücteba İlgürel, 1994), s. 370-371; Uluçay,}

Padişahların Kadınları…, s. 104.

440 _{Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Mücteba İlgürel, 1994), s. 370-371.} 441 _{Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 105.}

442 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 319. Alderson, Seyyid Ahmed Paşa’nın vefat tarihini 1213 (1798)} olarak verir. Alderson, Osmanlı Hanedanının…, s. 276.

443 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 73, 125.} 444 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 198.} 445 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 176.}

88 (30 Zilkade 1206) Cuma günü “cüz’i mizacsız” olan Hatice Sultan’ı Eyüp’teki Sahilsarayı’nda ziyaret eden III. Selim, iki gün sonra (22 Temmuz / 2 Zilhicce) iyileştiğinde de kardeşine ziyarette bulundu.446 _{Benzer şekilde Hatice Sultan’ın hasta}

olduğu 30 Aralık 1794’te (7 Cemaziyelahir 1209) de kardeşini ziyaret etmeyi ihmal etmeyen III. Selim, birkaç gün sonra (4 Ocak 1795 / 12 Cemaziyelahir 1209) Hatice Sultan’ın veba salgınından korunmak için ikamete çekildiği Tersane Bahçesi Sarayı’nda da onu ziyarete gitti. Hatta ilerleyen günlerde de Hatice Sultan’ı birkaç defa burada ziyarete etti.447

III. Selim’in Hatice Sultan’a yaptığı ziyaretlerin büyük bir kısmı dinlenme/eğlenme amaçlıydı. Nitekim ziyaretlerine dair verilen bilgilerin çoğunda geçen ifadeler “ahşâma dek eğlenilüp”, “ahşâma dek ârâm” ve “ahşâma değin eğlenilüp” şeklindedir.448 _{Dolayısıyla III. Selim’in kardeşiyle hoşça vakit geçirmek ve belki hasbihal}

edip rahatlamak istemesi bu türlü ziyaretlerinin temel amacı olduğu söylenebilir. Diğer taraftan III. Selim, öteki kardeşleri gibi Hatice Sultan’a yaptığı ziyaretlerinin de büyük bir kısmını tebdilen yapardı.449 _{Bunlarla beraber Hatice Sultan’ın da zaman zaman}

ağabeyi III. Selim’e misafir olduğu anlaşılır. Nitekim 21 Kasım 1796’da (20 Cemaziyelevvel 1211) Harem-i Hümayun’a misafir olmuştu.450

III. Selim, kardeşi Hatice Sultan’ı ikamet ettiği farklı saraylarda ziyaret ederdi. Nitekim O, Hatice Sultan’ı Eyüp Ensari’deki Hatice Sultan Sahilsarayı’nda ziyaret ettiği gibi,451 Defterdarburnu’nda Hatice Sultan adına inşa edilen Sahilsaray’da da onu ziyarete giderdi. III. Selim, inşası sürecinde birkaç defa çalışmaları izlemek için gittiği452 Defterdarburnu’ndaki Hatice Sultan Sahilsarayı’nı tamamlanmasının ardından özellikle havaların güzel olduğu zamanlarda tercih etti. O’nun “letâfet-i hevâdan nâşî” tercih ettiği belirtilen bu mekânda “tenezzüh” yani gezinti yapıp istirahat ettiği bazen de serhengân ile eğlendiği olurdu.453 _{Bunların yanında Hatice Sultan’ın “Bebek’te Şeyhülislam}

Sahilhânesi” ni de zaman zaman kullandığı,454 _{ayrıca Cebehane-i Amire yakınında bir}

446 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 83-84.}

447 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 183, 205, 210, 211.}

448 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 68, 101, 149, 161, 170, 272-273, 357 vd.} 449 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 68, 80, 101, 113, 115, 120 vd.}

450 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 235.}

451 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 149, 155, 170 vd.} 452 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 115, 162.}

453 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 209, 246, 337.} 454 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 138, 140.}

89 sarayının daha bulunduğu ve bu sarayın 9 Aralık 1802’de (13 Şaban 1217) Cebehane’de çıkan yangında bir kısmının yandığı anlaşılır.455 _{Bunların yanında Hatice Sultan’ın}

Arnavutköy’de büyükçe bir arsa alarak burada Hatice Sultan Sahilsarayı olarak isimlendirilen bir saray yaptırdığı da belirtilir.456

Hatice Sultan, Defterdarburnu’ndaki sahilsarayını ve bahçesini İstanbul’daki Danimarka maslahatgüzarı Baron Hübsch vasıtasıyla tanıştığı ressam ve mimar Antoine Ignace Melling’e yaptırdı. Melling, İstanbul’da kaldığı seneler boyunca Türkçe öğrenmiş ve hizmetinde bulunduğu Hatice Sultan ile yakın bir ilişki kurdu. Hatta ikili, Latin harfleri kullanarak Türkçe yazışır hale geldi.457 _{Burada ayrıntısına girmediğimiz bu ilişki ve}

Hatice Sultan’ın renkli yaşamı üzerine de bir literatür oluşmuştur.458 Ancak ikili arasındaki münasebet Napolyon’un Mısır’ı işgaliyle bozuldu ve Melling 1802 yılında İstanbul’dan ayrıldı.459

Hatice Sultan 17 Temmuz 1822’de (17 Şevval 1237) vefat etti ve Mihrişah Valide Sultan türbesine defnedildi. Mirası kardeşi Beyhan Sultan’a kaldı ancak çok fazla borcu vardı ve bunlar Sultan II. Mahmud tarafından ödendi. Mısır Çarşısı yakınlarında Hatice Sultan Çeşmesi’ni yaptırmıştı.460