Beyhan Sultan

Beyhan Sultan 13 Ocak 1766’da (1 Şaban 1179) dünyaya geldi.367 Doğumun akabinde III. Mustafa, Babüssaade Ağası, İmam-ı Evvel, İmam-ı Sani ve Çukadar Ağa gibi çeşitli görevlilere toplamda beş bin yedi yüz kuruşluk ihsanda bulundu.368 _Ayrıca

doğum haberi tellallar tarafından halka ilan edildi ve III. Mustafa’nın üç gün üç gece donanma ve şehrâyin yapılması yönündeki fermanı üzerine önceki doğumlarda olduğu gibi süslemeler yapıldı. Bu süreçte Topkapı Sarayı, Yeniçeri Kapısı ve Odaları, Cebehane, Tophane ve devlet ricalinin konakları ile sokaklar, pazarlar, dükkanlar ve evler çeşitli billur kandiller, türlü avizelerle süslendiği gibi sâzende ve bâzendeler şehrâyin düzeni üzere görev aldılar.369 _{III. Mustafa da kutlamalar sürecinde İncili Köşkü’ne biniş}

gerçekleştirdiği gibi yine binişle gittiği Yalı Köşkü’nde taşra hânendeleriyle eğlenip onlara elli kuruşluk çil akçe ihsanında bulundu.370

Beyhan Sultan’a doğduğu ay verilen ilk eşyaların libâde, şalvar, entari ve takye gibi giyecekler olduğu görülür.371 _{İlerleyen süreçte kendisine çeşitli entariler,}372 _kakım

kürk,373 _takye,374 _zıbın375 _{ve samur nâfesi kürk - sırt samur kürk}376 _{gibi daha çok}

kıyafetlerin verildiği kayıtlıdır. Bu gibi giysilerin yanında III. Mustafa, Ekim-Kasım 1767’de (Cemaziyelahir 1181) Beyhan Sultan için üzerine “İsmetli Beyhan Sultan bint

367 _{TS.MA.d 2410.0049.002. Bu kayıtta “İsmetli Beyhan Sultan hazretleri şehr-i mezburun birinci günü}

yümn ve iclâl ile dünyaya teşrif buyurduklarında…” ifadesiyle doğum günü net olarak belirtilir.

Şemdanizade de eserinde aynı tarihi verir. Şemdanizade, Mür’i’t-Tevârih, s. 79. Diğer taraftan Hâkim Efendi, Beyhan Sultan’ın doğum tarihini 14 Ocak 1766 (2 Şaban 1179) yani bir gün sonrası olarak gösterir. Benzer şekilde Ahmed Vasıf Efendi de Hâkim Efendi’yle aynı tarihi verir. Hâkim Efendi, Tarih, s. 1162; Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Nevzat Sağlam, 2014), s. 274. Öte yandan Çağatay Uluçay, Topkapı Sarayı’ndaki başka bir evraka göre doğum tarihini 15 Aralık 1765 (2 Receb 1179) olarak verir. Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 102. Bu sebeple literatürde Beyhan Sultan’ın doğum tarihi genelde bu şekilde yer etmiştir. Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın…, s. 342.

368 _{III. Mustafa’nın ihsanda bulunduğu görevliler ve ihsan miktarları şu şekildeydi: “Babüssaade Ağası}

kullarına 500 kuruş, İmam-ı Evvel Efendi dâîlerine 500 kuruş, İmam-ı Sânî Efendi dâîlerine 500 kuruş, Çukadar Ağa kullarına 200 kuruş, Rikabdar Ağa kullarına 200 kuruş, Has Odabaşı Ağa kullarına 200 kuruş, Üç nefer kethüdalar kullarına 600 kuruş, Enderun Ağalarına nisar olunan 1.500 kuruş, Taşra ocaklara nisar olunan 1.500 kuruş, toplam 5.700 kuruş”. TS.MA.d 2410.0049.002.

369 _{Hâkim Efendi, Tarih, s. 1162-1163; Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Nevzat Sağlam,} 2014), s.274-275; Önal, Osmanlı Bürokrasisi…, s. 218-219.

370 _{TS.MA.d 2410.0049.002-3.} 371 _{TS.MA.d 2410.0049.004.}

372 _{TS.MA.d 2410.0050.008; TS.MA.d 2410.0052.003; TS.MA.d 2411.0086.003; TS.MA.d} 2411.0087.003; TS.MA.d 2411.0091.004.

373 _{TS.MA.d 2410.0052.003.} 374 _{TS.MA.d 2411.0087.003.} 375 _{TS.MA.d 2411.0088.003.} 376 _{TS.MA.d 2411.0091.004.}

78 Sultan Mustafa Han” yazılan zümrüt bir mühür yaptırdı.377 Ayrıca Kasım-Aralık 1767’de (Receb 1181) kendi hazinesinden Mihrişah ve Beyhan Sultanlara lâller, inciler ve zümrütlerle müzeyyen seccadeler yaptırdı.378 _{Kızlarına oldukça düşkün olduğu anlaşılan}

III. Mustafa, Haziran-Temmuz 1766’dan (Muharrem 1180) itibaren kendi iç hazinesinden Beyhan Sultan’a beş yüz kuruşluk zer-i mahbub nısfiyesi aylık bağladı.379 _{Her ay “beray-}

ı şehriyye”380 _{yani aylık olmak üzere verdiği bu meblağı Nisan-Mayıs 1771’e kadar}

(Muharrem 1185) vermeye devam etti.381 _{Ancak söz konusu tarihten sonra aylıklara dair}

herhangi bir kayda rastlanılmamaktadır.382

Babası III. Mustafa’nın vefatından sonra anne bir kardeşi Hatice Sultan ile sarayda kalmaya devam eden Beyhan Sultan, annesi Adilşah Kadınefendi’nin girişimleriyle 1784’te evlendirildi. Nitekim sık sık bayılmasına sebep olan bir hastalığa yakalanan Beyhan Sultan için annesi Adilşah Kadınefendi, Sultan Abdülhamid’le görüşmüş, ona “feryad-ı figan” ederek kızları Beyhan ve Hatice Sultanların evlilik çağına geldiklerini ve özellikle Beyhan Sultan’ın bir an önce evlendirilmesini istemişti.383 _{I. Abdülhamid, bu}

durumu yazdığı bir hatt-ı hümayun ile sadrazamına aktardı ve nihayetinde Beyhan Sultan’ın Halep Valisi Vezir Silahdar Mustafa Paşa ile evlendirilmesi, Hatice Sultan’ın ise Vezir Seyyid Ahmed Paşa ile şimdilik nişanlanması uygun görüldü. Ardında Silahdar Mustafa Paşa derhal İstanbul’a çağırıldı ve gelmesiyle 29 Nisan 1784’te (8 Cemaziyelahir 1198) vekilleri vasıtasıyla Silahdar Mustafa Paşa ve Beyhan Sultan’ın nikahları kıyıldı. Nitekim o gün Şeyhülislam Efendi Topkapı Sarayı’na davet edildi ve Darüssaade Ağası odasında olduğu sırada, Silahdar Mustafa Paşa ve Seyyid Ahmed Paşa’nın daha önceden

377 _{Söz konusu zümrüt mührün, Enderun Hazinesi’nde bulunan ve üzerinde “İbrahim” yazan bir mührün} bozulup yazısının silinerek, Beyhan Sultan’ın isminin hakkedilmesi suretiyle yapıldığı belirtilmiştir. TS.MA.d 2412.0049.005.

378 _{TS.MA.d 2412.0050.008.}

379 _{TS.MA.d 2411.0086.002. Tam miktar 363 zer-i mahbub nısfiyesi 35 pare idi. Ancak bir istisna olarak} Nisan-Mayıs 1768’de (Zilhicce 1181) 365 zer-i mahbub nısfiyesi 35 pare verildiği ve bu miktarın 500 kuruşa denk geldiği belirtilir. TS.MA.d 2412.0055.003. Sonraki aylarda ise yine 363 / 35 miktarının 500 kuruş olarak gösterilmeye devam ettiği görülür. TS.MA.d 2413.0050.002; TS.MA.d 2413.0052.002. Bununla birlikte aylıklar bazen zer-i mahbub miktarı yazılmadan “zer-i mahbub nısfiyesi bî-hesab-ı kuruş

500” yazıldığı gibi (TS.MA.d 2413.0051.002; TS.MA.d 2413.0056.002) özellikle Nisan-Mayıs 1769’dan

itibaren genellikle yalnızca “500 kuruş” yazıldı. TS.MA.d 2413.0060.002; TS.MA.d 2414.0073.002. 380 _{Verilen aylıklar “beray-ı şehriyye” ifadesi dışında zaman zaman “beray-ı aylık” ya da sadece “aylık”} olarak da ifade edilebiliyordu. TS.MA.d 2412.0044.002; TS.MA.d 2412.0051.002.

381 _{TS.MA.d 2416.0001.002.}

382 _{Bu kesintide savaşın getirdiği ekonomik sıkıntıların etkili olması muhtemeldir. Zira III. Mustafa’nın} yaptığı şahsi harcamalarda da önemli bir azalma görülür.

383 _{Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 102-103. Uluçay, Sultan Abdülhamid’in söz konusu hatt-ı} hümayununu aynı yerde yayımlamıştır.

79 mûtad üzere hazırladıkları nişan takımları sağdıç tayin edilen Sadrazam Kethüdası Seyyid Mehmed Hayri Efendi tarafından alay eşliğinde Enderun-ı Hümayun’a takdim edildi. Müteakiben Şeyhülislam Efendi’nin huzurunda Beyhan Sultan ve Silahdar Mustafa Paşa’nın vekilleri oldukları halde belirli bir mihr üzerinden nikahları kıyılıp dua edildi ve mûtad üzere kürkler ve hilatler giydirildi.384 _{Bir hafta sonra 6 Mayıs 1784’te (15}

Cemaziyelahir 1198) Beyhan Sultan’ın kıymetli eşyalardan müteşekkil çeyizi alayla Topkapı Sarayı’ndan Cağaloğlu’nda babası III. Mustafa’nın yaptırdığı Çiftesaraylar’a385

taşındı. Ertesi gün de Beyhan Sultan yine alayla Topkapı’dan Cağaloğlu’ndaki Sultan Sarayı’na gitti ve alayın dönüşüyle Sadrazam, Şeyhülislam ve Kaptan-ı Derya burada kalıp sohbet ederek hanende ve sazendeyle vakit geçirdi. Akşam Darüssaade Ağası, yatsıyı müteakip de Silahdar Mustafa Paşa saraya geldi ve onun gelmesiyle konuklar ayrıldılar. Sabah Silahdar Mustafa Paşa erkenden Bab-ı Ali’ye giderek Sadrazam Paşa’yı ziyaret edip eteğini öptü ve kendisine samur kürk giydirildikten sonra Sultan Sarayı’na geri döndü. Aynı gün Cuma namazından sonra I. Abdülhamid, mûtad üzere Sultan Sarayı’na giderek yeni çifti tebrik etti ve akşama kadar burada kalıp Topkapı Sarayı’na geri döndü.386 _{Beyhan Sultan’ın bu evliliğinden Hatice Hanımsultan adında bir kızı}

olduğu bilinir.387

Beyhan Sultan’ın, kardeşi III. Selim’in saltanatı döneminde onunla yakın ilişkisinin olduğu görülür. Nitekim III. Selim, ablası Şah Sultan gibi kardeşi Beyhan Sultan’ı da çeşitli vesilelerle sıklıkla ziyaret ediyor, deyim yerindeyse onu ihmal etmiyordu. Ramazan aylarında 19 Mayıs 1791 (16 Ramazan 1205) ve 2 Mayıs 1792’de (10 Ramazan 1206) olduğu gibi zaman zaman Beyhan Sultan’ın sarayına giderek iftar yapıyordu.388 _{Beyhan Sultan’ı ikamet ettiği gerek Çırağan Sahilsarayı gerekse Eyüp ve}

Kadırga’daki Sahilsarayları’nda ziyaret ediyor, tertip edilen çeşitli eğlencelere katılıyor ve dinleniyordu. Özellikle buralardaki faaliyetleri “ahşâma değin eğlenilip”389 _{ya da}

“ahşâma değin ârâm”390 _{şeklinde ifade edilir. Öte yandan Çırağan Sahilsarayı’na yaptığı}

384 _{Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Mücteba İlgürel, 1994), s. 138.} 385 _{Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın…, s. 343.}

386 _{Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr…, (Haz. Mücteba İlgürel, 1994), s. 138-139.} 387 _{Hatice Hanım Sultan 1799’da (1214) evlendirildi. Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 104.}

388 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 14-72. III. Selim’in 23 Nisan 1793 (12 Ramazan 1207), 9 Nisan} 1794 (8 Ramazan 1208) ve 4 Nisan 1795’te (14 Ramazan 1209) yaptığı ziyaretlerde de yine iftara gittiği görülür. III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 122, 163, 188-189.

389 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 78, 106, 111, 116, 184, 343, 356, 360, 366.} 390 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 104, 150, 154, 160, 228, 249, 264.}

80 ziyaretlerinde burada bulunan Beşiktaş Mevlevihane’sine de sıklıkla uğruyor ve burada fukaraya ihsanlarda bulunduğu gibi “mukabele-i şerifi ziyâret” ediyordu.391 _{III. Selim,}

kardeşi Beyhan Sultan’ı ikamet ettiği bu mekanlardan başka çeşitli gezileri sırasında yakın bir mahaldeyse de ziyaret ediyordu. 30 Haziran 1800’de (7 Safer 1215) Tersane-i Amire’yi teftişe çıktığı sırada Tersane Bahçesi Sahilsarayı’nda olan Beyhan Sultan’ı da ziyaret etmiş ve “ahşâma dek ârâm” etmişti.392 _{Benzer durum 10 Ekim 1801’de (2}

Cemaziyelahir 1216) III. Selim’in Tersane’yi teftişinde de oldu ve bu sırada Tersane Bahçesi Sahilsarayı’nda da olan Beyhan Sultan’ı da ziyaret edip “ahşâma dek eğlenilip” geri döndü.393

Diğer taraftan Mihrişah Valide Sultan ile Beyhan Sultan’ın da birbirini ziyaret ettiği ve bu ziyaretler sırasında zaman zaman III. Selim’in de onlara katıldığı anlaşılır. Nitekim 21 Ağustos 1793’te (13 Muharrem 1208) Beyhan Sultan, bir ziyafet vermiş ve Mihrişah Sultan’ın da katıldığı bu ziyafete III. Selim de gelerek “tavşanlar temâşâsı ile” eğlenilmiş, akşam mehtapta kayığa binilmiş ve başka bir kayığa da birkaç çavuş bindirilerek “saat üçe değin şarkı ağazesiyle rûy-ı abda mehtâb iderek geşt ü güzar” etmişlerdi. Birkaç gün sonra 25 Ağustos’ta (17 Muharrem) Mihrişah Valide Sultan, Beyhan Sultan’ın Eyüp’teki sahilsarayında olduğu sırada III. Selim de gitmiş ve burada “halvetle ârâm” etmişti. Yine 7 Nisan 1795’te (17 Ramazan 1209) Eyüp’teki Beyhan Sultan Sahilsarayı’na gittiğinde Valide Sultan da oradaydı ve III. Selim burada iftar ve sahur yapmıştı.394

Beyhan Sultan’ın da ağabeyi III. Selim’i ziyaret ettiği oluyordu. Nitekim Beyhan Sultan, 2 Mayıs 1795’te (12 Şevval 1209) Topkapı Sarayı’na gitmiş ve burada gece “Ağa yerinde frenk melâabeleri temâşâ” etmişlerdi.395

III. Selim, Beyhan Sultan’a yaptığı ziyaretlerin hemen hemen tamamını “tebdil” üzere gerçekleştirirdi. Bununla birlikte hemen her fırsatta Beyhan Sultan’ı ve diğer kardeşlerini de ziyaret ederken, şehirde tebdil-i kıyafet gezerken de Beyhan Sultan’a uğradığı oluyordu. 2 Mayıs 1792’de (10 Ramazan 1206) “şehre tebdilen teşrif” ettiği sırada Beyhan Sultan’ın sarayına gitmiş ve yatsıya kadar burada kalmıştı. Benzer şekilde 12 Şubat 1793’te (1 Receb 1207) şehir tebdiline çıktığında Beyhan Sultan’ın sarayında

391 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 26, 130, 195, 201, 216, 231, 255, 287.} 392 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 331.}

393 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 360.} 394 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 139, 189.} 395 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 190.}

81 da gidip burada akşama kadar eğlenmişti. 20 Eylül 1799’da da (19 Rebiülahir 1214) yine şehir tebdilindeyken Beyhan Sultan’ın sarayına uğrayıp “biraz istirahat” etmişti.396

III. Selim, Beyhan Sultan’ı “mizacsız” yani hasta olduğu zamanlarda da ziyaret ediyordu. Nitekim 14 Kasım 1795’te (2 Cemaziyelevvel 1210) Beyhan Sultan’ın hasta olması sebebiyle onu Eyüp’teki Sahilsarayı’nda ziyaret etti. Benzer şekilde 18 Ağustos 1798’de (6 Rebiülevvel 1213) hasta olan Beyhan Sultan’ı Eyüp’te ziyarete gitti.397

III. Selim’in Beyhan Sultan’a yaptığı ziyaretlerden birisi taziye amaçlıydı. Zira Beyhan Sultan’ın kocası Silahdar Mustafa Paşa, Bosna Valisi iken Şubat-Mart 1799’da (Ramazan 1213) vefat etti. Vefat haberi 17 Mart 1799’da (10 Şevval 1213) ulaştı. Aynı gün III. Selim Eyüp’te Beyhan Sultan’a taziye ziyaretinde bulundu.398 _{Beyhan Sultan ise}

7 Kasım 1824’te (15 Rebiülevvel 1240) vefat etti ve Mihrişah Valide Sultan’ın Eyüp’teki türbesine defnedildi.399

Beyhan Sultan, I. Abdülhamit ve ağabeyi III. Selim döneminde verilen mukataalarla rahat bir hayat yaşadı. III. Mustafa’nın kızları için yaptırdığı Çiftesaraylar’da bir sarayı olduğu gibi Çırağan Sahilsarayı da III. Selim döneminde yıkılıp Beyhan Sultan için tekrar inşa edildi.400 _{Ayrıca III. Selim, Hatice Sultan için}

Defterdarburnu’nda ve Beyhan Sultan için de Kılıç Ali’de birer Sahilsarayı yaptırdı.401 Bunlarla birlikte Beyhan Sultan’ın Eyüp ve Kadırga’da birer sahilsarayının olması yanında,402 _{Arnavutköy ve Akıntıburnu’nda da birer sahilsarayları vardı. Oldukça}

gösterişli olduğu belirtilen bu sahilsarayları yanında Beyhan Sultan’ın çeşitli hayır eserleri de vardı. Kuruçeşme ve Akıntıburnu’nda birer çeşmesi olduğu gibi Hırka-i Şerif’te Mesih Paşa Camii’nin çeşmesini de onartmıştır.403 _{Ayrıca Adilşah Kadınefendi}

başlığında da belirtildiği gibi kardeşi Hatice Sultan’la beraber anneleri adına

396 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 72, 116, 312.} 397 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 203, 284.}

398 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 301. Sakaoğlu, Mustafa Paşa’nın ölüm tarihini 1798 olarak verir} ki bunun yanlış olduğu anlaşılır. Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın…, s. 345.

399 _{Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 104; Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın…, s. 345-346; Sevgi Parlak,} “Mihrişah Vâlide Sultan Külliyesi”, s. 43.

400 _{Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 103; III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 155, 184, 287. Beyhan} Sultan, kendisi için inşa edilen bu sarayı bitmek üzereyken 24 Mart 1794’te (21 Şaban 1208) izlemeye gitti.

III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 130, 161. Uluçay, Çırağan Sahilsarayı’nın 1795’te (1210) bittiğini

belirtse de Ruzname de 7 Eylül 1794’te (11 Safer 1209) bittiği ifade edilir. III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed

Efendi, s. 176.

401 _{Nitekim III. Selim bu sarayların inşasını izlemek için 9 Nisan 1794’te (8 Ramazan 1208) bir tebdil binişi} yaptı. III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 162.

402 _{III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi, s. 93, 122, 137, 144, 268, 284 vd.} 403 _{Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 103-104.}

82 Eğrikapı/Tekfursarayı (Şişhane Caddesi) yakınlarına bir mescit, mektep ve çeşme yaptırmışlardı.404