Şehzade Mehmed

III. Mustafa’nın ikinci ve son şehzadesi Mehmed, 10 Ocak 1767 Cumartesi günü (9 Şaban 1180) gündüz saat dokuzda dünyaya geldi.405 _{Doğum haberi adet üzere}

Darüssaade Ağası’nın Sadrazam Sarayı’na gitmesiyle Sadrazam Muhsinzade Mehmed Paşa’ya iletildi ve Paşa, kutlu haberi getiren Darüssaade Ağası’na samur kürk, mücevher hançer, mükemmel donanmış at ile otuz kese akçe verdi. Benzer şekilde Şehzade Mehmed’in doğum haberi Şeyhülislam Efendi’ye, vezirlere, Sadaret Kethüdasına ve diğer devlet erkanına iletildi ve haberi taşıyanlara kıymetli hediyeler verildi. Ertesi gün (11 Ocak / 10 Şaban) Sadrazam Muhsinzade Mehmed Paşa, Şeyhülislam Dürrizade Mustafa Efendi, Nişancı Paşa, Kaptan Paşa, Rumeli ve Anadolu Kazaskerleri ile Nakibüleşraf Efendi, Topkapı Sarayı’na giderek III. Mustafa’yı tebrik ettiler ve her birine samur kürkler giydirildi. Kutlamalar için tüm Osmanlı ülkesinde üç gün şenlik ilan edildi ve her beldenin kalelerinde top ve tüfek şenlikleri yapıldı.406

Doğumla beraber önceki çocuklarda da olduğu gibi Şehzade Mehmed için de Harem’de “elvan çuka cibinlik” kuruldu. Kendisine bu aşamada verilen ilk eşyaların yemeni yorgan, kundak şiltesi, mütenevvia kaftan, entari ve takye gibi eşyalar olduğu, ayrıca bir dayesinin olup ona da “turuncu şal hırka” verildiği görülür.407

İlerleyen süreçte Şehzade Mehmed’e al şal kaplı sırt samur beden, hüsn-i şâhî şala kaplı samur nâfesi nimten, yeşil şala kaplı kakım nimten ve kakım nimten kürk408 _gibi

daha kıymetli kıyafetler de verildiği gibi babası III. Mustafa’nın isteğiyle Harem’deki odası; makat, yastık, sedir yastığı ve minder gibi çeşitli eşyalarla döşendi.409

404 _{Uluçay, Padişahların Kadınları…, s. 98; Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın…, s. 337, 345; Öz, İstanbul}

Camileri, C. 1, s. 68-69 (137.dn).

405 _{Çeşmî-zâde Mustafa Reşîd, Çeşmî-zâde Tarihi, s. 11; Şemdanizade, Mür’i’t-Tevârih, C. II.A, s. 95.} Çeşmîzâde Mustafa Reşîd Efendi, doğumun Müslümanlarda büyük bir mutluluk ve ferahlamaya vesile olduğunu söyler.

406 _{Çeşmî-zâde Mustafa Reşîd, Çeşmî-zâde Tarihi, s. 11-12; Şemdanizade, Mür’i’t-Tevârih, C. II.A, s. 95.} 407 _{TS.MA.d 2411.0093.004; TS.MA.d 2411.0094.006-7.}

408 _{TS.MA.d 2411.0096.003; TS.MA.d 2412.0048.004.}

409 _{Şehzade Mehmed’in odasına Ekim-Kasım 1767’de (Cemaziyelahir 1181) yapılan döşeme şu şekildeydi:} “Zemini laciverdi telli Nemçe dibası yastık 14 adet, som sarı ve beyaz telli üstüfe makat 3 adet, telli üstüfe

sedir yastığı, çubuklu … minder şiltesi 3 adet, mor ve yeşil ve kırmızı çuka diba direkli zar perdesi 2 adet, mor çuka pencere perdesi 4 adet, basma çuka nihâlî 1 adet, yemeni yüz yastığı 3 adet, al çuka üzere sırma işleme kapı perdesi 1 adet, penbe mimli minder 3 adet, penbe mimli yastık yüzü koltuk kılıfları”. TS.MA.d

83 III. Mustafa, Selim gibi Mehmed’e de benzer hassasiyeti gösteriyor, onu göç ile gittiği mekanlara götürürken ağabeyiyle aynı miktarda göç bahşişi ona da veriyordu. Nitekim Mehmed doğduktan sonra yapılan 16 Haziran 1767’deki (18 Muharrem 1181) ilk göçte III. Mustafa, Selim gibi Mehmed’e de yüz elli kuruş göç bahşişi verdi ve aynı bahşişi 22 Ağustos’taki (26 Rebiülevvel) göç dönüşünde de tekrarladı.410 _{Ayrıca III.}

Mustafa, oğullarına bu gibi gezilerde kullanmaları için kayıklar tahsis ediyordu ve zaman zaman bunların tecdid ve döşenmelerini de yaptırıyordu. Bu amaçla Şehzade Mehmed’e tahsis edilen ve piyade denilen bir çeşit kayığını, Haziran-Temmuz 1769’da (Safer 1183) makat, yastık, minder gibi eşyalarla döşetti.411 Öte yandan III. Mustafa’nın Selim ve Mehmed’e bâzûbend gibi farklı eşyalar verdiği de oluyordu.412 Yine III. Mustafa, oğlu Şehzade Mehmed için “inci ve sırma işleme seccade” yaptırdı ve bu seccadeye ek olarak saçaklar diktirdi.413

Şehzade Mehmed’in Eylül-Ekim 1769’da (Cemaziyelevvel 1183) sarayda icra edilen bir törenle traş oldu ve Kuşhane Kapısı’ndan getirilip Sofa-i Hümayun’da traş edilen Şehzade Mehmed için babası III. Mustafa, çeşitli görevlilere toplam dört bin iki yüz kuruş ihsanda bulundu.414

Şehzade Mehmed ile Şah Sultan’ın anne bir kardeş oldukları anlaşılır. Nitekim Temmuz-Ağustos 1767’de (Rebiülevvel 1181) Şehzade Mehmed ve Şah Sultan’a verilen entari gibi eşyaların hemen altın “vâlide-i muhteremleri hazretlerine” verilen eşyalar kayıtlıdır.415 _{Benzer şekilde Aralık-Ocak 1768-69’da (Şaban 1182) Şah Sultan ve}

410 _{TS.MA.d 2412.0044.03; TS.MA.d 2412.0046.003-4.}

411 _{Bu döşemede kullanılan eşyalar şunlardı: “Güvez ibrişim saçaklı telli … makat 1 adet, fıstıki atlas astarlı}

telli … yastık 3 adet, kırmızı bez penbe mimli minder 1 adet, kâlîçe seccade 2 adet, güvez ibrişim saçaklı fıstıki atlas astarlı telli … makat 3 adet, … sade hatayî zar perdesi 1 adeti”. Ayrıca bu kayıtta “atik sandal”

dan söküldüğü belirtilen püsküllerden söz edilmesi, şehzadelerin kullandıkları kayıkların da zaman zaman tecdid edildiğine işaret eder. TS.MA.d 2414.0074.003.

412 _{TS.MA.d 2415.0004.004.}

413 _{Seccadenin saçakları için 87 kuruş 32 akçe verilmiştir. TS.MA.d 2414.0076.003.}

414 _{III. Mustafa’nın burada ihsanda bulunduğu görevliler ve ihsan miktarlı şöyleydi: “Hane-i Hassa ağaları}

kullarına 500 kuruş, Hane-i Hazine ağaları kullarına 500 kuruş, Hane-i Kiler ağaları kullarına 500 kuruş, Hane-i Seferli ağaları kulların 500 kuruş, Babüssaade Ağaları kullarına 500 kuruş, Zülüflü Teberdârân kullarına 200 kuruş, Sofa Bostancıları kullarına 100 kuruş, Taşra ve Orta Kapıcıları kullarına 100 kuruş, Taşra ocaklara nisar buyurulan 1.300 kuruş, toplam 4.200 kuruş”. TS.MA.d 2414.0077.002.

415 _{Söz konusu “muhteremelerine” ifadesinin çoğul olması sebebiyle birden fazla kişiyi ifade ettiği} zannedilmemelidir. Kulları, efendileri, daileri gibi çoğul hitaplar hemen hemen sürekli kullanılan bir ifade şeklidir. Bununla birlikte söz konusu kayıtta verilen üç farklı türdeki entarinin birer adet olarak verilmesi de zaten tek bir kadınefendiden bahsedildiğini açıkça kanıtlar. TS.MA.d 2412.0046.005.

84 Şehzade Mehmed’e verilen eşyalar yine birlikte kaydedilirken aynı yerde “saadetli valide-i muhteremeleri hazretlerine” verilen eşyalar da belirtilir.416

Şehzade Mehmed, beklenmedik ani bir şekilde “hummâ-yı redie” den vefat etti. Nitekim Şehzade Mehmed, 9 Ekim 1772 Cumartesi günü417 _{(12 Receb 1186) babası III.}

Mustafa ile Topkapı Sarayı’nda Divan mahallinde surre-i şerif ihracını izledi ve her şey oldukça normaldi; ancak Mehmed ertesi Pazar günü saat ikide aniden ishal olup hastalandı. Çağırılan Hekimbaşı Mehmed Emin Efendi, Şehzade Mehmed’in “hummâ-yı redie” olduğu teşhisini koydu; fakat tedavi için verdiği şeyler beklenilen iyileşmeyi sağlamadı ve Şehzade Mehmed Pazartesi gecesi saat onda vefat etti. Oğlu Mehmed’in bu ani ölümü III. Mustafa’yı oldukça üzdü. O bu sırada içinde olduğu hali “mağmum” olduğu şeklinde açıklar. Hatta III. Mustafa, oğlunun aniden hastalanmasını “halkın nazar isabetinden” olabileceği ihtimali üzerinde durdu ve küçük yaşta olduğu için hummâ-yı redienin oğlunun bünyesine daha ağır geldiğini düşündü. Nihayetinde III. Mustafa, yaşadığı üzüntüyü Sadrazamı Muhsinzade Mehmed Paşa’ya yazdığı beyaz üzerine hatt-ı hümayununda şu şekilde anlatı: “Benim vezirim bi-hikmeti'llâhi teâlâ iş bu bin yüz seksen altı senesi mah-ı Receb-i Şerifin on ikinci yevm-i sebtte oğlum Sultan Mehmed Divan-ı Ali mahallinde surre-i şerif ihracını temaşa idüp ertesi âhad günü saat ikide iken halkın nazar isabetinden mi bir ishal ârız olup Hekimbaşı Efendi Ağaç kavun bad… verip hummâ-yı redie deyu Hekimbaşı hükm Pazartesi gecesi saat onda iken el-hükmü li'llâhi'l- vâhidi'l-Kahhar dar-ı bekâya irtihal eyledi ve bizi mağmum eyledi. Rızadan gayrı çaremiz yoktur. Mâsum olduğundan hummâ-yı redie tesiri ziyade isabet eyledi.”418

Şehzade Mehmed’in ölümünün aniliğini, vefat ettiği ay kendisine verilen eşyalarda da görmek mümkündür. Sağlık durumu vefatından birkaç gün öncesine kadar oldukça iyi olacak ki kardeşleriyle beraber kendisine şali sof çakşır, canfes kaftan, turuncu çiçekli hârâ kaftan gibi çeşitli eşyalar alışıldık şekilde verilmeye devam edildi.419

Bu kayıtlarla beraber aynı ay defterinde III. Mustafa’nın, oğlu Mehmed’in cenazesinde kullanılmak için verdiği penbe ve sabun parası da dahil dokuz yüz doksan dört buçuk

416 _{TS.MA.d 2413.0056.005.}

417 _{Türk Tarih Kurumu’nun Tarih Çevir Kılavuzunda söz konusu gün Cuma’ya gelirken, belgede bizzat} Sultan III. Mustafa tarafından Cumartesi olarak belirtilmiştir. Bu fark, hilalin görünmesinden kaynaklı olmalıdır.

418 _{TS.MA.e 788/66.}

85 kuruş, beyaz ve mai peştamal, abdest havlusu ile ûd ve anber de kayıtlıdır.420 _Nihayetinde

Şehzade Mehmed’in cenazesi Laleli Camii’ndeki türbeye defnedildi.421