Medyanın Kurumsal Araçlarla Kontrolü: RTÜK

RTÜK, 1994 yılında 3984 Sayılı kanunla radyo ve televizyon faaliyetlerini düzenlemek amacıyla, özerk ve tarafsız bir kamu tüzel kiĢiliği niteliğinde kurulmuĢtur. Üst Kurul, en az dört yıllık yüksek öğrenim görmüĢ, meslekleriyle ilgili konularda kamu veya özel kuruluĢlarda en az on yıl görev yapmıĢ, meslekî açıdan yeterli bilgiye, deneyime ve Devlet memuru olma niteliğine sahip, otuz yaĢını doldurmuĢ kiĢiler arasından Türkiye Büyük Millet Meclisince seçilen dokuz üyeden oluĢur. Metnin orijinal halinde ise “(…) beşi iktidar partisi veya partilerinin, dördü

muhalefet partilerinin göstereceği adaylar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisince seçilen dokuz üyeden oluşur.” denilmekteydi.

Kanun‟un 2005 yılında yapılan bu değiĢiklikle Kurul, siyasallaĢmıĢ ve hükümet yanlısı bir nitelik kazanmıĢtır. Örneğin bu değiĢiklikle, 5 AKP‟li, 4 muhalefetin temsilcisi bulunacakken, bu değiĢiklikten itibaren 6 AKP‟li 3 CHP‟li üye bulunmaktadır ve seçim sistemimizdeki d'hondt barajından kaynaklanan “seçim sonuç oranları/meclis temsil oranı” arasındaki dengesizlik böylelikle RTÜK‟e de yansımıĢ olmaktadır. Bu değiĢikliğe göre seçim için, sadece mecliste grubu bulunan siyasal partilerin üye sayısı oranında belirlenecek üye sayısının ikiĢer katı aday gösterilir ve Üst Kurul üyeleri bu adaylar arasından her siyasal parti grubuna düĢen üye sayısı esas alınmak suretiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca seçilir. Örneğin 2005526 _{yılındaki üyelerin seçiminde AKP altı üyelik için 12, CHP de} üç üyelik için altı aday belirlemiĢ, AKP'nin adaylarından Zahit Akman, Abdullah Darendeli, Davut Dursun, Ġlhan Yerlikaya, Taha Yücel, PaĢa YaĢar, CHP'nin adaylarından da Özer Gürbüz, ġaban Sevinç ve Mehmet Dadak seçilmiĢtir. Özer Gürbüz yaĢ haddinden emekli olunca da yerine yine CHP kontenjanından Arif Merdol seçilmiĢtir.

3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanunun 6. maddesine göre, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Üyelerinin görev süresi altı yıl olup Üst Kurul Üyelerinin üçte biri iki yılda bir yenilenmesi

gerekmektedir. Öte yandan kanunun yürürlüğe girmesi ile tüm üyeler yeniden seçildiği için 3984 Sayılı Kanunun Geçici 11. maddesi gereğince de kanunun yürürlüğe giriĢinden iki yıl sonraki yenilenecek üyelikleri belirlemek üzere, seçimden iki ay önce ad çekmeye baĢvurulması hükmü ilave edilmiĢtir. Yine bu hükme göre, kanunun yürürlüğe giriĢinden dört yıl sonra yenilenecek olan üyelerin tespiti için aynı esasa uyularak ad çekilir, ancak ikinci yılın sonunda seçilmiĢ olan üyeler bu ad çekmeye giremez. Bu yasal düzenlemenin pratikteki uygulaması ise AKP‟nin belirlediği ve 2005‟te seçilen 2 ismin en az 6 yıl süreyle kurulda kalmasının sağlanmıĢ olmasıdır. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu 14 Mayıs 2007 Pazartesi günü, anılan yasa hükümleri gereğince görev süreleri 14 Temmuz 2007 tarihinde sona erecek Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Üyelerini belirlemek amacıyla bir toplantı yapmıĢ ve toplantıda noter huzurunda gerçekleĢtirilen kura çekimi sonucunda, 14 Temmuz 2007 tarihi itibarıyla görev süreleri sona erecek Üst Kurul Üyeleri (AKP)Dr. A. Zahid Akman, (CHP)Arif Merdol ve (AKP) Prof.Dr.Ġlhan Yerlikaya olarak belirlenmiĢtir. 2007 seçimlerinde ise TBMM Genel Kurulu'ndaki gizli oylamaya 298 üye katıldı. Oylama sonucunda, RTÜK üyeliği için AKP Grubunca yeniden aday gösterilen Dr. A. Zahid Akman, Prof. Dr. Ġlhan Yerlikaya ile CHP grubunca ilk kez aday gösterilen Hülya Alp seçilmiĢtir. Böylece yasaya göre iki yılda bir 3‟te 1‟i yenilenmesi gereken RTÜK üyeleri, 9‟da 1‟i yenilenmiĢtir.

3984 sayılı kanunun 8. Maddesi‟nde kurulun görev ve yetkileri yer almaktadır. Ancak bu görevlerin arasında yer alan frekans ihaleleri kurulun kuruluĢundan 13 yıl geçmiĢ olmasına rağmen halen bu görevini yerine getirmemiĢtir. Nuri KayıĢ‟a göre devletin buradan beklenen geliri 7 yıl öncesi itibarıyla 2-5 milyon dolardır.

RTÜK‟ün yerine getirmediği ve olası yolsuzluklara karĢı denetimi ise CumhurbaĢkanlığına bağlı olarak çalıĢan Devlet Denetleme Kurulu tarafından gerçekleĢtirilmekte iken 2002 yılında yapılan bir değiĢiklikle kurulu denetleme görevi BaĢbakanlık Yüksek Denetleme Kuruluna verilerek, kurumun bir kez daha siyasal bir nitelik kazanması sağlanmıĢtır. Bu düzenlemeye gidilmeden önce 2003 yılında CumhurbaĢkanı Sezer tarafından hazırlatılıp CumhurbaĢkanlığının eriĢim sitesinde527 kamuoyu ile paylaĢılan raporda da bu soruna iĢaret edilmiĢtir: “Frekans

527 _{CumhurbaĢkanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, “RTÜK Raporu”, 26 Eylül 2003, EriĢim:}

http://www.cankaya.gov.tr/tr_html/DDK/rtuk.htm#VI_C, (12.10.2006) CumhurbaĢkanın değiĢmesiyle beraber raporun eriĢim sitesinden kaldırılması dikkat çekici bir noktadır.

plânlaması hazırlatılması ve kanal ve frekans ihalesi sürecinde; kararlı bir siyasal ve yönetsel iradenin işin sonuçlandırılması için çaba göstermemesi, konuyla ilgili diğer kamu kurum ve kuruluşlarının müdahaleleri ve sıkça mevzuat değişikliği yapılması nedeniyle çalışmalar çok yavaş ilerlemiştir.”. Ayrıca raporda üst kurul üyelerinin tam

mesai Ģeklinde çalıĢmaya özen göstermedikleri, katıldıkları toplantıları da erkenden terk edip yarım bıraktıkları ve böylelikle de birçok kararın -üye karar yeter sayısını yani 5 kiĢiyi yakalayamaması nedeniyle- alınamadan düĢtüğü de belirtilmiĢtir528_. Dolayısı ile bir televizyon kanalı hakkında cezai bir durum oluĢsa bile, toplantı yeter sayısını oluĢturulmaması yoluyla cezasız kalması sağlanabilmektedir. Kurulun 6 iktidar kadrosundan ve 3 de muhalefet kadrosundan oluĢtuğu göz önüne alınırsa, iktidar yanlısı ve cezai bir yayın gerektiren bir televizyonla ilgili konunun kurulun gündemine gelse bile, ceza alması olanaksız hale getirilebilmektedir. Nitekim RTÜK BaĢkanı (AKP tarafından yeniden aday gösterilip seçilmiĢ olan Kanal 7 Washington eski temsilcisi) Zahid Akman hakkında bazı televizyon kanallarının, seçim yasaklarına uymadığına iliĢkin uzman raporlarını üst kurul gündemine zamanında almayarak, "görevini kötüye kullandığı" iddiasıyla 1 yıldan 3 yıla kadar hapisle cezalandırılması istemiyle dava açılmıĢtır529_.

Yine 3984 sayılı Kanun‟un 11. Maddesi‟ne göre "Geçerli mazereti olmaksızın

üst üste üç kez toplantıya katılmayan Üst Kurul üyeleri çekilmiş sayılır." biçimindeki

kural çerçevesinde değerlendirilmesi gerekir. Ancak Ģimdiye kadar bu Ģekilde üyeliği düĢen bir üye kayıtlara geçmemiĢtir. Tüm bunların ardından RTÜK adlı kurumun etkili ve verimli çalıĢtığını söylemek gerçekten zordur. Daha da kötüsü kurumun siyasallaĢmıĢ olmasıdır. Özetle, RTÜK adlı denetim kurumu ile ideal bir demokraside dengeli ve tarafsız bilgi edinme yolları aracılığı ile oluĢması beklenen kamuoyunun pratikte böyle bir ortama sahip olmadığını söylemek mümkündür. RTÜK adlı kurum da hem kartellerin oluĢumuna aracılık etmiĢ hem de bunların taraflı yayıncılığını onaylar bir iktidar aracı haline dönüĢmüĢtür.

528 _{Bu tutum sonucu, izleme ve değerlendirme raporlarından; 2001 yılında 62 adedi, 2002 yılında 52} adedi ve 2003 yılı mayıs ayı sonuna kadar 10 adedi Üst Kurulca karara bağlanamadığından gündemden düĢmüĢ, ilgili yayın kuruluĢlarına yaptırım uygulanamamıĢtır.

529