3.2. Günümüz TürkĠYESĠ‟NDE Medya
3.2.2. Gündemi Belirleyen Türk Medya KuruluĢları
3.2.2.6. Çalık Grubu
TMSF tarafından 1,1 milyar dolar muhammen bedelle satıĢa çıkarılan ATV- Sabah Grubu ihalesi, 4 Aralık 2007 tarihinde gerçekleĢtirilmiĢ ve ihaleyi, tek katılımcı Çalık Grubu önderliğindeki Turkuaz konsorsiyumu yine 1,1 milyar dolarlık teklifle kazanmıĢtır.
Medya Grubunun içerdiği kanal ve gazetelerin tarihine inildiğinde, kökeninde yer alan ilk kuruluĢ olarak önce Sabah ve arkasından Yeni Asır gazeteleri görülecektir. Sabah gazetesi 1875 yılında Ġstanbul Rumlarından biri tarafından kurulmuĢ olup sansür vd. sorunlardan dolayı 1880‟de gazetenin idare müdürü olan Kayserili Ermeni bir gazeteciye satılmıĢtır. Bu, gazetenin yayın anlayıĢında bir dönüm noktasıdır. Gazete yazarlarının köĢelerinden Abdülhamit‟e dualar yazdığı bir dönemin ardından II. MeĢrutiyetle birlikte, gazetenin Ġttihatçı bir çizgiye kaydığı iddia edilmektedir. Ayrıca bir baĢka iddia da gazete sahibinin, M. Kemal ve arkadaĢlarının baĢarı kazanması üzerine, gazeteyi kapatıp Fransa‟ya kaçtığıdır. 1938‟e kadar faaliyetine ara verilen gazete, Cumhuriyet gazetesinin eski yazı iĢleri müdürü Ġlhami Safa tarafından “Yeni Sabah” adıyla tekrar çıkarılmaya baĢlandı.1939‟da diğer gazeteci ortağına devrederek gazeteden ayrılan Ġlhami Safa‟nın arından bir sene sonra Cemalettin Saraçoğlu da gazeteyi Safa Kılıçoğlu‟na devretmiĢtir500.
ġevket Bilgin, 1885 yılında Selanik‟te babasının kuzeninin kurduğu Yeni Asır gazetesini, 1924‟te Ġzmir‟e taĢımıĢtır. Oğlu Dinç Bilgin501, gazetenin baĢına
geçmesinden sonra Ġstanbul‟a giderek 1985 yılında ulusal gazete olarak Sabah gazetesi, ilerleyen günlerde Bugün, Yeni Yüzyıl, Fotomaç, Sabah Yıldızı gazetelerini de çıkmıĢ ve daha sonra da ATV‟yi kurmuĢtur502
.
Etibank'ı satın alarak çeĢitli alanlarda faaliyet gösteren Turgay Ciner, Sabah Grubunun ağırlıklı ortağı olmuĢtur. 23 Ekim tarihindeki bu hisse devrinden tam beĢ gün sonra, Dinç Bilgin'in sahibi olduğu Etibank'a Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından el konmuĢtur ve yönetimi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilmiĢtir. Dinç Bilgin ise ertesi gün piyasaya çıkacak SABAH
500 Yalçın.
501 Dinç Bilgin, sert tutumu nedeniyle basın imparatoru Murdoch‟a benzetilmiĢtir. Yeni Asır gazetesi, 1950‟li yıllarda DP‟yi açıkça desteklemiĢtir. Nitekim ġevket Bilgin‟in kardeĢi 3 dönem DP milletvekilliği yapmıĢtır. Yalçın.
502
gazetesinde, tüm gazete ve televizyon kanallarını (Sabah, Yeni Asır, ATV, Kanal 6), Holding, Pazarlama, dağıtım Ģirketlerinin tümünü, Karamehmet ve Ciner'e bırakıp medya dünyasına veda ettiğini yazmıĢtır. Bu satıĢ iĢlemleri "bedelsiz devir" esasına göre "borcuna" karĢılık gerçekleĢmiĢtir503
.
2 Nisan 2007‟de Dinç Bilgin ve taraflar arasında gazete ve televizyon kuruluĢlarının ileride kendisine devri yolunda yapıldığı ileri sürülen gizli bir antlaĢma ortaya çıkmıĢtır. TMSF'den yapılan açıklamada ise 5411 sayılı Bankacılık Kanunu'nun ilgili hükümleri gereğince Medya Grubu (Dinç Bilgin Grubu) ve Merkez Grubu Ģirketlerinin temettü hariç ortaklık haklarıyla yönetim ve denetimlerinin devralındığı belirtilmiĢtir504
.
El koyma iĢleminin üzerinden 8 ay kadar bir süre sonra 4 Aralık 2007‟de gerçekleĢen ihaleyi kazanan Çalık grubunun ilk temelleri Ortadoğu Tekstil Tic. ve San A.ġ.‟nin kuruluĢu ile 1980‟li yıllarda atılmıĢtır. Yönetim Kurulu BaĢkanı Ahmet Çalık‟ın açıklamalarına göre (AKP‟nin iktidara geldiği) 2002 yılı ile 2006 yılı arası toplam aktiflerinin %101,33 büyüme kaydetmiĢ oluĢu, dikkat çekici önemli bir noktadır505. Ekim 2007‟de Arnavutluk Telekom‟u olan Albtelecom‟u bünyesine alan holding, rakipsiz gerçekleĢtirilen ihale ile medya sektörüne de girmiĢ ve ATV-Sabah Grubunu satın alabilmiĢtir. Bu hızlı bir ivmeye sahip büyümenin arkasındaki siyasal iliĢkilere bakıldığında öncelikle Çalık ailesinden Öznur Çalık‟ına AKP‟nin MKYK
503
Serdar Bapoğlu, “Dinç Bilgin: Bir Ġmparatorluk Öyküsü”, 20.12.2006, EriĢim: http://www.bigglook.com/Bigglook_Guncel/TextExpress.html (10.01.2007)
504 Fon'dan yapılan açıklama özetle Ģu Ģekilde gerçekleĢmiĢtir: "Etibank A.Ş. hâkim ortağı Dinç Bilgin ile Turgay Ciner arasında imzalanmış olan gizli sözleşmelerin yeni ortaya çıkması sonucunda, Bilgin ve Merkez Grubu'nun medya sektöründe faaliyet gösteren 63 adet şirketinin yönetim ve denetimleri 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu'nun ilgili hükümleri uyarınca TMSF tarafından devralınmıştır.” TMSF, “ Bilgin
ve Merkez Grubu Medya ġirketlerinin Yönetim ve Denetimleri TMSF‟ye geçti.”, 1 Nisan 2007, EriĢim: http://www.tmsf.org.tr/documents/ilanlar/tr/ba010407.pdf (10.10.2008), SatıĢa konu Ticari ve Ġktisadi Bütünlük kapsamında baĢlıca ATV Televizyonu, Radyo City, Sabah, Takvim, Günaydın, Yeni Asır ve Pas Fotomaç Gazeteleri ile Bebeğim ve Biz Merkez, Sinema Merkez, Sofra Merkez, Home Art Merkez, ġamdan Plus, Yeni Aktüel, Para, Global Enerji Merkez, Transport, Hukuki Perspektifler Dergileri bulunmaktadır.
505 Bu katlamalı büyümenin perde arkasında özellikle enerji sektörüyle ilgili olarak ayrıcalıklı olarak kazanılmıĢ avantajların büyük etkisi olduğu görülmektedir. Örneğin Çankırı-Orta Linyit Maden Sahası'nın 25 yıl süre ile iĢletilmesini, ihale ile Çalık Enerji (kuruluĢ 1998) almıĢtır. Çalık Enerji, Çankırı- Orta Linyit Maden Sahası'nda bir de termik enerji santralı kuracaktır. Kömür sahasının iĢletimi 25 yıl süre ile verilmiĢ olmasına rağmen, EPDK'dan 49 yıllık süre ile santral elektrik üretim lisansı verilmesi, kömür sahasının bir sonraki ihalesinin de kendilerine kalmasını sağlayacak uzun vadeli bir ayrıcalık olarak algılanabilir. Ayrıca 1,5 milyar dolarlık Samsun-Ceyhan Petrol Boru Hattı Projesi ihalesiz olarak kendilerine verilmiĢtir. Yine Kayseri, Bursa gibi illerde doğal gaz iĢletmelerini üstlenmiĢtir. Devrim Dergisi, “Enerji SavaĢları Kıskacında Türkiye”, Mart-Nisan 2006, 21 Nisan 2006, EriĢim: http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=5861, (12.10.2007)
üyesi olduğu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, Holding‟in Genel Müdürü, BaĢbakan Erdoğan‟ın damadı Berat Albayrak‟tır506.
3.2.2.7. “Gülen Grubu” ve Medya Yakınları
Samanyolu Yayın A.ġ. bünyesinde 1993 yılında kurulan Samanyolu-TV Genel Müdürü Hidayet Karaca Ġzmir‟de Zaman gazetesi Ege Bölge Temsilcisi olarak çalıĢmıĢtır. Ege Bölgesi Temsilciliğinden sonra, iki yıl aynı Gazetenin Ankara Temsilciliğini yapmıĢtır. Uluslararası yayın yapan (STV) Samanyolu Televizyonu'nun 1999'dan beri Genel Müdürü olarak görevine devam ettiği görülmüĢtür.
Feza Gazetecilik A.ġ. bünyesinde Zaman gazetesi ve Aksiyon Dergisi yer almaktadır. Zaman gazetesi 1986 yılında kurulmuĢ olup sahibi Ali Akbulut, Genel Yayın yönetmeni Ekrem Dumanlı‟dır. ġirket bünyesinde yer alan Aksiyon dergisinin Genel Yayın Yönetmeni Mehmet Yılmaz‟dır. Günümüzde Türkiye‟nin en çok satan gazetesi durumundadır ancak ücretsiz olarak dağıtıldığı da bilinmektedir.
Cihan Haber Ajansı ve Reklamcılık Aġ, 1994 yılında yayın hayatına baĢlamıĢtır ve Genel Müdürü Bülent Korucu‟dur. Türkiye‟de yayın yapan ulusal televizyonların yüzde 78‟ine, ulusal gazetelerin yüzde 53‟üne haber servisi yapmaktadır. Bununla birlikte, ajansın eriĢim sayfasında “sadece” Samanyolu-TV, Mehtap-TV, Aksiyon dergisi ve Zaman gazetesinin eriĢim sayfalarının kısa yolu bulunmaktadır.
Bugün gazetesi ile medya sektörüne giren Koza Ġpek Holding bu alanda Koza Ġpek Gazetecilik ve Yayıncılık A.ġ. ile faaliyet göstermektedir. Bugün gazetesi ise 17 Ocak 2003 tarihinde Ilıcaklar‟ın Dünden Bugüne Tercüman adıyla piyasaya çıkardıkları gazetesidir Ocak 2005‟te Ciner Grubu tarafından satın alınmıĢtır. Mahkeme kararıyla isim ve yayın hakkının Ciner Grubu‟na ait olduğunun
506 AKP‟nin iktidar olmasının ardından TPAO‟nun Genel Müdürü olan Saim Dinç, Çalık Grubu bünyesindeki daha önce ihalesiz proje verildiği belirtilen Çalık Enerji‟ye transfer edilmiĢtir. Kamu görevlerinden ayrılanların yapamayacakları iĢler hakkında Kanun‟a göre kamu kuruluĢu ya da bağlı kuruluĢlardan ayrılanlar 3 yıl boyunca faaliyet alanına giren kuruluĢlarda çalıĢmaları yasaktır. 2531 sayılı Kanun‟da aykırı davrananlar hakkında, “altı aydan iki yıla kadar hapis ve 10.000 liradan az olmamak üzere ağır para cezası ile cezalandırılırlar” yaptırımı öngörülmektedir. Ancak Enerji Bakanı Hilmi Güler, “özel sektöre gitmek onların hakkıdır” diyerek kendisini savunmuĢtur. Hürriyet, “TPAO Müdürü ÇALIK‟a Transfer Oldu”, 27 Mart 2007.
kesinleĢmesi üzerine 6 Eylül 2005‟ten bu yana Bugün isminde çıkan gazete, böylece son üç yılda üç kez patron değiĢtirmiĢtir.
Star gazetesini almak için de Ģartname alan Koza Ġpek Holding, muhammen bedeli yüksek bularak teklif vermemiĢtir507
. Ġlerleyen dönemlerde yeni bir medya karteli oluĢturma hedefi bulunduğu söylenebilecek Holding‟in Ģu aĢamada bunun için yeterli sermayesi olmadığı gözlemlenmektedir. Öte yandan Koza Ġpek Holding‟in satın alamadığı Star gazetesi, Ciner Grubu‟ndan yine Gülen‟e yakınlığı ile bilinen bir baĢka grup tarafından alınmıĢtır. KKTC‟li iĢ adamı Ali Özmen Safa‟ya ihale edilen Star gazetesinin sürpriz bir Ģekilde Zaman gazetesinin kurucularından Alâeddin Kaya‟ya devredilmesi, gözlerin Nur Cemaati‟nin medyadaki yatırımlarına çevrilmesinde etkili olmuĢtur508. Ayrıca BaĢbakan Erdoğan‟ın dünürü ve Yeni ġafak gazetesinin eski yazarı Sadık Albayrak'ın büyük oğlu ve aynı dönemde AKP Ġstanbul Ġl yönetim Kurulu Üyesi olan Serhat Albayrak, Ağustos 2006-Mayıs 2007 dönemi boyunca Star gazetesi Genel Müdürlüğü görevinde bulunmuĢtur.
Yukarıdaki Ģirketler ve Fethullah Gülen arasında “doğrudan bir bağ” kurulamamakla birlikte Gülen‟in deyimiyle “görüĢ paralelliği” yer almaktadır. Bu paralellik, Gülen‟in kendisine ait eriĢim sayfasında yer alan televizyon haberlerinin sadece Samanyolu TV‟ye ait oluĢunda ve gazete haberlerinin bir iki istisnası dıĢında neredeyse tamamının Zaman gazetesi ve Aksiyon dergisinden oluĢunda net bir Ģekilde gözlemlenebilmektedir.
Gülen ile Zaman gazetesi arasında paralellik kuran akademik yayınlar da bulunmaktadır. “Ruşen Çakır, „Ayet ve Slogan‟ adlı çalışmasında Zaman gazetesinin
1988 yılından itibaren Fethullah Gülen ve grubunun eline geçtiğini iddia etmektedir.”509 Ancak Gül makalesinde bu iliĢkiyi daha geriye taĢımaktadır: “Fethullah Gülen, „A.F.Şahin‟ takma adıyla 9 Temmuz 1986 yılından itibaren „Çağ ve Nesil‟ ve „Buhranlar Anaforunda İnsan‟ adlı köşelerde iki ay boyunca yazılar yazmış ve 1988 sonrasında da zaman zaman gerek kendisiyle yapılan röportajlar ve yazdığı kitapçıklarla gazetenin gündeminde yer almıştır.(…) Koru510, gazetenin Gülen‟in,
507 Daha sonra adı geçen gazete Kıbrıslı ĠĢ Adamı Ali Özmen Safa tarafından satın alınarak Star Tv‟den ayrıldı. Radikal, “Star‟ı Aldı, Gözü Emlakta”, 26 Ocak 2006.
508 Tercüman, “Cemaat Medyada Büyüyor”, 23 Mart 2006
509 Songül Sallan Gül, “Muhafazakârlık TartıĢmaları ve Muhafazakâr Bir Gazete Olarak Zaman Gazetesi”, Mülkiye, Cilt XXV, Sayı: 127, s.156.
510
„İslam âleminin önemli bir siması ve lideri‟ olduğu için yazılarına yer verildiğini belirtse de Çakır‟ın iddiasının doğru olduğu anlaşılmakta, gazetenin Batılılaşma karşıtı politikaları Gülen‟in yazılarıyla biçimlendirmektedir.”511.
Aksiyon dergisinde “Fethullah Gülen” isminin 302 kez geçtiği, Zaman gazetesinde ise sadece Aralık 2005-Aralık 2006 arasında 170 kez geçtiği görülmektedir. Ancak bu haberlerin hiçbirinde kendisini eleĢtiren bir haber yer almamaktadır512. Buradan, gazeteleri arasında tutum benzerlikleri olduğu ve paralel yayıncılık yaptıkları söylenebilir.
Yine Zaman gazetesinin eriĢim sayfasında aralarında açıklanan herhangi bir maddi ortaklık bulunmamasına rağmen Samanyolu-TV‟nin eriĢim sayfası için ulaĢım butonu yer alması dikkat çekmektedir. Öte yandan Fethullah Gülen‟e yakınlığı ile bilinen ancak sonradan yollarını ayıran, bir dönem Zaman gazetesi genel müdürlüğü ve Samanyolu Televizyonunun yönetim kurulu üyeliği yapan Nurettin Veren, açıklamalarında gerek Zaman gazetesinin ve gerekse Samanyolu-TV‟nin “satın alınmasının” halktan toplanan bağıĢlarla gerçekleĢtirildiğini dile getirmektedir:
“Samanyolu Televizyonu aynen bir cami gibi milletin malıdır aslında... Biz dinimizi anlatmak, ülkemizi anlatmak, ilmi ve bilimsel yayınlar yapmak üzere, özellikle Fethullah Gülen‟in vaaz kasetlerini yayınlanması için böyle bir televizyon düşüncesi var deyince, insanlar coştu ve bu paraları verdi. Zaman gazetesi de öyle.”513
.