Korunan Alan

Biyolojik çeşitliliğin, doğal ve bununla ilişkili kültürel kaynakların korunması ve devamlılığının sağlanması amacıyla ilgili mevzuata göre yönetilen; milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, doğal sit alanları, sulak alanlar, özel çevre koruma bölgeleri ve benzeri koruma statüsü bulunan kara, su ya da deniz alanlarıdır.55

22 1.1.1.2.3. Kesin Korunacak Hassas Alan

Bölgesel, ulusal veya dünya ölçeğinde olağanüstü ekosistemlerin, türlerin, habitat ve jeolojik jeomorfolojik özelliklerin korunduğu, genel olarak insan etkisi olmadan meydana gelmiş, insan faaliyetleri sonucu bozulma veya tahrip olma riski yüksek olan alanlardır.56

Diğer taraftan, Yönetmelikte, “nitelikli doğal koruma alanı” kavramına yer verilmiştir.57

Buna göre;“doğal yapısı değişmemiş veya az değişmiş, modern yaşam ve önemli ölçüde insan faaliyetleri tarafından etkilenmemiş, doğal süreçlerin hâkim olduğu, koruma amaçlarına uygun olarak yörede yaşayanların alanın mevcut kaynakları kullanmasını sağlayarak doğal hayata dayalı geleneksel yaşam şekillerinin korunduğu kara, su, deniz alanlarıdır.” şeklinde tanımlanmıştır. Yine aynı madde de, bu alanların sahip olması gereken kriterlere yer verilmiştir. Bu kriterlerden bir veya bir kaçının varlığı nitelikli doğal koruma alanı için yeterli görülmektedir. Bu kriterler: “a) Doğal karakterini korumuş, büyük memeliler dâhil besin zinciri içerisinde av-avcı ilişkisini muhafaza eden, yerli bitki ve hayvan topluluklarını bulunduran, özgün ekosistem yapısına sahip olmak, b) modern yaşam ve önemli insan faaliyetleri tarafından etkilenmemiş, kırsal yaşam özellikleri taşımak, c) doğal alanların ekolojik bütünlüğünü sağlamak, ç) aşırı derecede ve uygunsuz insan kullanımı ve mevcudiyetinden uzak olmak, d) yaban hayvanlarının barınma, beslenme ve üreme gibi hayati ihtiyaçlarını temin edebileceği uygun yaşama şartlarını sağlamak, e) biyolojik çeşitliliği, ekolojik süreçleri, ekosistem hizmetlerini, ekolojik barınakları muhafaza etmek ve iklim değişikliklerine tampon sağlamak, f) korunacak hedef tür veya türlerin yıl içerisinde dönemlerine bağlı yaptıkları göç ve yayılma alanlarını ve göç yollarını ihtiva etmek, g) peyzaj değerinin yüksek olması” olarak belirtilmiştir.58

56 Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik 8. madde. Bu alanlarda, Hidroelektrik Santrali (HES) yapılamaz. Bkz:Doğal Sit Alanlarında Planlanan Hidroelektrik Santralleri (HES)

Projelerinin Gerçekleştirilmesine Yönelik İlke Kararı (12.08.2014 tarih ve 29086 sayılı Resmi Gazete’de

yayımlanmıştır.

57 Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik 4/1-ö maddesi.

23

Aynı Yönetmeliğin 9. maddesinde ise “sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanım alanı” kavramına yer verilmiştir.59 Aynen sitlerin gruplandırılmasında olduğu gibi burada da bir gruplandırmaya gidildiği ve gruplar içerisinde yer alan varlıkların taşıması gereken özelliklere yer verildiği görülmektedir. Bu kapsamda, “sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanım alanının” hangi özelliklere sahip olması gerektiği şöylece sıralanmıştır: “a) Peyzajı ile uyumlu insan yerleşimlerini içinde bulundurur. b) Doğal kaynak yönetim sistemleri ve ilgili kültürel değerleri, ekosistemleri ve habitatları içerir veya korunmasına katkı sağlar. c) İnsanlar ve doğa arasında dengeli ilişkilerin geliştirilmesine ve muhafaza edilmesine katkıda bulunur. ç) Uygulanabilir durumlarda yerel halkın sosyal ve ekonomik kazançlarına katkı sağlar. d) Ulusal, bölgesel ve yerel seviyelerde doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımına ve kalkınmaya destek olur. e) Ekolojik, ekonomik ve sosyal boyutları dikkate alarak doğal kaynakların sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanımına elverişli alanlardır.”60

59 “Kesin korunacak hassas alanlar veya nitelikli doğal koruma alanlarını etkileyen, bu koruma bölgeleri ile bütünlük gösteren, korumaya katkı sağlayacak, doğal ve kültürel bakımdan uyumlu düşük yoğunlukta faaliyetler, turizm ve yerleşimlere izin veren alanlardır.”

60 Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden sonra koruma-kullanım alanlarına ilişkin tescil kararları alınmakta ve bu kararlar dava konusu yapılmaktadır. Tescil kararlarında mahkemelerce koruma alanlarına yönelik yapılan tespitlerin mevzuat hükümlerine uygunluğu denetlenmektedir. Örneğin, "Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı (SKA)" ile "Nitelikli Doğal Koruma Alanı (NDKA)" olarak tescilin uygunluğuna karar veren Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu kararının iptali istemiyle açılan davada Mahkeme; dava konusu alanların, “Kaçkar Dağları Milli Parkı, Hatila Vadisi Milli Parkı ve Çoruh Vadisi Yaban Hayatı Geliştirme Sahasının ve Avrupa Sibirya ve Iran-Turan gibi iki ana bitki coğrafi bölgenin kesişim noktasında bulunduğu, vadinin ve yakın çevresinin biyolojik, hidrolojik, ekolojik ve peyzaj değerleri açısından çok önemli bir alan olduğu, ilk göze çarpan hususun ekosistemdeki bozulmamışlık, parçalanmamışlık ve dönüştürülmemişlik olduğu, bitki örtüsünün bazı orman formasyonları ve flora zenginliği olarak çok karakteristik yapılar ortaya koyduğu, endemik ve korunması gerekli flora fauna türleri bulunduğu, alanın dağlık olması içilebilir suyu yönünden alanı başlı başına korunması gereken özel ekosistem haline getirdiği, havzanın Kafkasya Ekolojik Bölgesinin uluslararası bilim literatüründe geçen ekolojik özelliklerinin en iyi temsil edildiği bir yöre olduğu, doğa koruma karakteri bakımından el değmemişliği ya da ekolojik sistemin değiştirilmemiş olmasının ilgili alanın “koruma değeri yüksek ormanlar” sınıfında değerlendirilmesini sağladığı, havzanın olağanüstü ve izole halde bir peyzaj bütünlüğüne sahip olduğu, bozulmadan, tek parça halinde kalmış insan etkisinden uzak böylesi bir peyzaj bütünlüğünün ılıman kuşak orman alanları içinde bulunmadığı, havzanın yukarı tarafları kaliteli suyun üretildiği yüksek alanlar olduğu, bu suyun kalitesi ve devamlılığı ormanın yeterli büyüklük ve sağlıkta olması ile doğrudan ilişkili olduğu, alanın sadece bitki örtüsü açısından önemli biyoçeşitlilik kaynakları ile değil, yaban hayatı açısından da önem arz ettiği, yaban hayatı varlığı açısından çok sayıda türe ev sahipliği yaptığı, hem Kafkasya ekolojik bölgesi hem de ülkemiz açısından alanın nadir ve kırılgan bir habitat ve bu özelliği açısından da bir sığınak olduğu, sıra dışı bir çeşitliliği ve çok sayıda ekolojik geçiş zonları bulunduğu, nadir türlere ve habitatlara ev sahipliği yaptığı, çevresel değişikliklerden etkilenecek kadar hassas ve kırılgan bir ekosistem olduğu, yakın çevresi ile birlikte kaynak değerleri yönünden oldukça zengin olan havzanın eşsiz doğal yapısının yabanıl olarak bulunduğu, bu nedenle ulusal ve uluslararası birçok düzenlemeye göre de korunması gereken bir alan olduğu, "Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı" olarak belirlenmiş toplam 24 adet bölgenin tamamının anılan yönetmelikteki bu koruma statüsüne ilişkin kriterlere sahip olduğu, nitelikli doğal koruma alanı olarak belirlenmiş bölgenin ise yine aynı

24 1.1.1.2.4. Milli Park

Milli ve milletlerarası düzeyde değerlere sahip milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanlarının seçilip belirlenmesi, özellik ve karakterleri bozulmadan korunması, geliştirilmesi ve yönetilmesi için bir kısım esasların düzenlemesi amacıyla 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu yürürlüğe konulmuştur. 2873 sayılı Kanun’da milli park, bilimsel ve estetik bakımından, milli ve milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçaları olarak tanımlanmıştır.61

Orman ve Su İşleri Bakanlığınca millî park karakterine sahip olduğu tespit edilen alanlar, Millî Savunma Bakanlığı’nın olumlu görüşü, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı ile diğer ilgili bakanlıkların görüşü de alınarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile millî park olarak belirlenir.62