Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması Alanında Son Gelişmeler

ABD’de günümüzdeki mevcut sistem, 1960 ve 1970’li yıllarda kurulan müesseselerle devam etmektedir. Belediye Koruma Komisyonları, Tarihi Koruma Eyalet Memurları, Ulusal Kayıt Sistemi, Danışma Konseyi, İçişleri Bakanlığı Standartları ve Vergi Teşvik Sistemi gibi kurum ve kurallar hala aktif koruma unsurlarıdır. Özellikle Ulusal Park Hizmetleri İdaresi (National Park Sevice), “the Historic American Building Survey” (HABS)³⁷⁷ ve “the National Trust for Historic Preservation”³⁷⁸ gibi kamu kurumları ve sivil toplum örgütleri kaynak ve sorumluluk yönünden yenilenmiş ve genişletilmiştir. 1969 tarihli “the Historic American Engineering Record”(HAER) ve 2000 yılında ortaya çıkan “the Historic American Landscape Survey”(HALS)³⁷⁹ Amerikan kültürel mirasını kayıt altına almada önemli roller üstlenmişlerdir. Tarihi köprüler, deniz koruma alanları, otoyollar, makinalar, endüstri binaları, parklar, bahçeler ve mezarlıklar kayıt altına alınmış, fotoğraflandırılmış, projelendirilmiş ve dokümantasyon oluşturulmuştur. 1976 tarihli Kanun’un teşvikiyle, “the National Trust for Historic Preservation” adlı sivil toplum örgütü bünyesinde 1980 tarihinde başlatılan “the main street” adlı program, şehir merkezlerinde yer alan ticaret merkezlerindeki tarihi binaların korunması ve rehabilitasyonunuöngörmekteydi. Bu program çerçevesinde 1980 yılından günümüze kadar 229.164 bina restore edilmiş, bu işler dolayısıyla 53,6 milyon dolar yatırım

376 Stubbs ve Makas, s.447, 448.

377 Özel sektör, Kongre Kütüphanesi ve UPHİ işbirliğiyle 1933 yılından itibaren oluşturulan ve Kongre Kütüphanesinde bulunan; Amerika’da bulunan başarılı mimarlık ve mühendislik örneği oluşturan farklı binaların ve yine çeşitli peyzaj örneklerinin yer aldığı bir koleksiyon mevcuttur. Bu koleksiyon, çizimler, resimler ve yapılara ilişkin tarihi hikayelere ait toplam 556.900 belgeden oluşmaktadır. Historic American Buildings Survey/Historic American Engineering Record/Historic American Landscapes Survey, http://www.loc.gov/pictures/collection/hh/, (20 Mart 2014).

378 Bu organizasyon, ABD’de tarihi ve kültürel varlıkların korunmasında faaliyet gösteren en önemli ve güçlü sivil toplum örgütüdür. Bu Kuruluş tarafından yürütülen faaliyetler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz: http://www.preservationnation.org/what-we-do/#.UfFn1Y1qnG8 (16 Temmuz 2012).

379 Mühendislik örneği yapılar ile başarılı peyzaj örneklerinin yer aldığı bu koleksiyonlar da the Historic American Building Survey projesine dahil edilmiş ve Kongre Kütüphanesinde ilgililerin erişimine sunulmuştur. About the Historic American Buildings Survey/Historic American Engineering Record/Historic American Landscapes Survey, http://www.loc.gov/pictures/collection/hh/about.html (20 Mart 2014).

101

yapılmış ve 448.835 kişiye iş imkânı sağlanmıştır.380Ekonomik gelişme ile koruma dengesini sağlamaya çalışan ve bu yolla şehirlerin eskiyen yüzlerine yeniden hayat veren çok kapsamlı bir projedir. Hâlihazırda bu program bazı eyaletlerde uygulanmaya devam etmektedir.³⁸¹Bu projenin temel özellikleri şunlardır: İlk olarak şehir merkezlerinde yer alan tarihi alanların yeniden canlandırılmasına kümülâtif bir bakış ile yaklaşmakta, ekonomik gelişme ve tarihi yerlerin korunmasında esnek fakat kapsamlı değerlendirmelerden hareket etmektedir. İkinci olarak, neredeyse tamamen gönüllü katılım ve çalışmaya dayalıdır. Son olarak da, proje büyük oranda özel sektör ve yerel kaynaklarla hayata geçirilmektedir.³⁸²

1992 yılına gelindiğinde, UTKK’da yapılan değişiklikle, “the National Center for Preservation Technology and Training”³⁸³ adlı organizasyon kurulmuştur. Bu kurum, UPHİ koruma teknikleri konusunda, mimar ve mühendisleri, yatırımcıları ve diğer ilgilileri eğitilecek programlar hazırlamaktadır. Kurum, yayımlar, atölye çalışmaları ve çeşitli izleme yöntemleriyle kültürel mirasın korunmasında faaliyet göstermektedir.384

1970’lere kadar tarihi ve kültürel mirasın korunmasında Amerika’ya gelen ilk batılı kolonilere ait değerlere odaklanılmış, Afrikalı Amerikan ve Amerikan Yerlilerine ait değerlerin korunması göz ardı edilmiştir. Esasen bu yaklaşım, dönemin politik ve sosyal çalkantılarının bir iz düşümü niteliğindedir.385 Bu döneme kadar, bu iki topluluk kendi toprakları üzerinde ayakta kalma mücadelesi vermişlerdir. Her türlü sıkıntıya maruz kalan bu iki topluluk, adaptasyon sürecinin başlatılmasıyla birlikte sahip oldukları bazı

380 Main Street Reinvestment Statistics, http://www.preservationnation.org/main-street/about-main-street/reinvest ment-statistics-1.html (16 Temmuz 2012).

381 Bogdana Neamtu ve Cristina Ramona Leuca, “Adaptind the US Main Street Philosophy and Program to the Romanian Urban Context. Could it Possibly Work?”, Transylvanian Review of Administrative Sciences, Vol.1, (October 2006), s.80.

382 Neamtu ve Leuca, s.85, 86.

383 The National Center for Preservation Technology and Training, http://ncptt.nps.gov/about-us/ (21 Mart 2014).

384 Technical Preservation Services, http://www.nps.gov/tps/education.htm (16 Haziran 2012).

385 Theresa A. Singleton, “The Archaeology of Slavery in North America” Annual Review of Anthropology, Vol. 24, (1995), s.120,121.

102

haklar tanınmaya başlamış ve eş zamanlı olarak, onlara ait tarihi ve kültürel değerler korunmaya başlamıştır.³⁸⁶

1992 yılında UTKK’da yapılan değişiklikle aynen eyalet tarihi koruma memurluğu gibi tribal ya da kabile tarihi koruma memurluğu (Tribal Historic Preservation Officers, THPOs) ihdas edilmiştir. Bu memurlar, ait oldukları kabile yönetimi tarafından aday gösterilerek seçilmekte ve eyalet koruma memurları (State Historic Preservation Officers, SHPOs) ile aynı yetki ve sorumluluklara sahip olmaktadır. Yerlilere ait varlıkların tespiti ve Ulusal Kayıt Sistemi’ne dâhil edilmeleri konusunda sorumlu olan bu memurlar, UPHİ ile koordinasyon halinde görev yapmaktadırlar.³⁸⁷ Yine 1992 tarihli değişiklikle Kanun’a “Geleneksel Yerler” ibaresi eklenerek, Amerikan yerlilerine ait alanların bu kategori altında kayıt sistemine dâhil edilmeleri sağlanmıştır. Yine Hawaii ve Alaska’da bulunan yerliler içinde bu düzenleme ile koruma çemberi sağlanmış ve bu yerlilerin koruma konusunda federal yardım alabilmelerinin önü açılmıştır. ³⁸⁸

Son yıllarda Afrikalı –Amerikan gruplara ait varlıklara olan ilgi artmaya başlamış, özgürlük hareketlerine konu olan mekân ve kurumlar koruma altına alınmaya başlamıştır.389 George Washington ve Thomas Jefferson’a ait arazilerde yaşam süren Afrikalı-Amerikanlara ait alanların korunmaya başlanması, Manhattan’da bir federal kuruma ait inşai faaliyet sırasında ortaya çıkan mezarlığın anıt olarak kayıt altına alınması, yine UPHİ’nin başlattığı çalışmalarla, kölelerin özgürlük mücadelelerine

386 Söz konusu topluluklara ilişkin sosyal ve politik dönüşümün izleri Amerikan Federal Yüksek Mahkemesi kararı ışığında çok net olarak algılanabilir. Afrikalı Amerikanlarla ve Amerikan Yerlileri ilgili hakların aşama aşama nasıl verildiğini anlamak bakımından Amerikan Anayasa hukuku ile ilgili çalışmalara bakmak yerinde olacaktır. Örnek bir Anayasa Hukuku çalışması için bkz: Erwin Chemerinsky, Constitutional Law, Third Edition, New York: Aspen Publishers, Wolters Kluver, 2009.

387 Andrew Gulliford, “Tribal Preservation: An Overview of Cultural Management: Reshaping Values and Traditions” Forum Journal, Vol. 6, No. 6 (November/December 1992), s.33. ABD`de 513 adet Federal olarak tanınmış Amerikan yerli kabilesi bulunmaktadır. Yerli kabilelerinin, ABD’de Federal ve Eyalet yönetimlerinden bağımsız kendi egemenlikleri çerçevesinde oluşturdukları Anayasaları, meclisleri, yasaları ve mahkemeleri bulunmaktadır. Son dönemde, Yerli Kabileler, imkanları ölçüsünde kendilerine ait kültürel mirası korumak için kabile topraklarında, kazı, inceleme, koleksiyon oluşturma ve diğer temel koruma faaliyetlerini icra etmektedirler. Dean B. Suagee, “The Cultural Heritage of American Indian Tribes and the Preservation of Biological Diversity,”

Arizona State Law Journal, Vol. 31 Issue 1,(1999), s.492, 493. 388 Stubbs ve Makas, s.463.

389 Brent Leggs, Kerri Rubman ve Byrd Wood, Preserving African American Historic Places, Preservation

Books, The National Trust for Historic Preservation, 2012, http://www.preservationnation

103

sahne olan, onların saklandığı ve eğitildiği yerler olan 400’e yakın alanın belirlenmesi aynı döneme rastlamaktadır. Örneğin Dr. Martin Luther King Jr’nin katledildiği Memphis, Tennessee’de bulunan Lorraize Motel sahibi tarafından dini yer statüsü ile korumaya çalışılmıştır.³⁹⁰ Hali hazırda müze olarak faaliyet göstermektedir.³⁹¹ Son dönemde ise tarihi otoyolların koruma altına alınması gündeme gelmektedir. Örneğin Rota 66³⁹², Chicago ile Los Angeles’i birbirine bağlayan anayol bu kapsamda yürütülen çalışmalara dahil edilmiştir.393

11 Eylül terör saldırılarıyla Amerikan kültürünün sembolleri arasında sayılan Dünya Ticaret Merkezi binasının yıkılması ve Washington’da bulunan Savunma Bakanlığı’nın yer aldığı Pentagon’un zarar görmesiyle ortaya çıkan vatanseverlik duygusu, Amerikalıların tarihi mirası koruma çabalarını artırmıştır. Modernizmin ilk sembollerinden olan ve artık tarihi bina özelliği taşıyan birçok gökdelenin güvenlik gerekçesiyle güçlendirilmesi ve bu alana önemli ölçüde bütçeden kaynak artırılması, 21. Yüzyılın başlangıcında Amerika’da kültürel mirasın korunmasına ilişkin atılan ilk somut ve önemli adımları temsil etmektedir. 11 Eylül terör saldırılarından sonra düzenlenen konferansın ismi bu durumu en güzel biçimde ifade etmektedir: “ Balancing Public Safety and Protection of Historic Places (Kamu Güvenliği ve Tarihi Yerlerin Korunması Dengesi)”. Yine aynı eksende, Amerika’nın değerli varlıkları arasında kabul edilen New York’da bulunan Özgürlük Heykeli 2001 yılında ziyarete kapatılmış ve yeni güvenlik önlemleriyle donatılmış olarak 2009 yılında ziyarete açılmıştır.394

Güvenlik gerekçesiyle alınan tedbirlerin, özellikle Washington D.C ‘de bulunan tarihi anıtları etkilediği, bu eserlerin uzun süre ziyarete kapatıldığı ve milyonlarca dolar harcandığını anlamaktayız. Öte yandan, kültürel varlıklar doğal afetlerden de zarar görmüş, Katrina ve Rita kasırgaları Lousiana ve Missisipi gibi eyaletlerde yer alan

390 Leggs ve Rubman ve Wood, s.2, 18.

391 National Civil Rights Museum, http://www.civilrightsmuseum.org/ (25 Ağustos 2012).

392 Söz konusu otoyol hakkında bazı kronolojik bilgilere ve verilere ulaşmak için bkz: http://www.legend sofamerica.com/66-timeline.html (17 Eylül 2012).

393 National Park Service, Route 66 Archives And Research, http://www.nps.gov/rt66/ARC/Index.htm (12 Ağustos 2013).

104

birçok varlığa zarar vermiş, bu alanlarda bulunan tarihi yerler “tehlike altındaki sitler” kapsamına alınmıştır.395