KABUL EDĠLEBĠLĠRLĠK KRĠTERLERĠNDE HĠYERARġĠK SIRALAMA SIRALAMA

Kabul edilebilirlik kriterleri önem arzetmekte olup örneğin bir baĢvuruda birden fazla kabul edilmezlik kriterinin bulunması durumunda, hiyerarĢide hangi kriter üstteyse bu kriterden baĢvuru kabul edilemez bulunacak, diğer kabul edilmezlik kriterleri yönünden baĢvuru incelenmeyecektir⁴⁷¹. Bunun aksinin kabulü hâlinde, bir kriter yönünden kabul edilmeyecek bir baĢvurunun tüm kabul edilebilirlik koĢulları yönünden incelenmesini gerektirecektir ki bu da zaten yoğun olan iĢ yükünün daha da artmasına neden olacaktır⁴⁷².

Nitekim, kabul edilebilirlik kriterlerinde hiyerarĢinin bulunduğunun kabul edilmesi hukuk mantığı açısından da tutarlı bir durumdur. Örneğin, idari ve yargısal

468 Ümit Kılınç, “Anayasa Mahkemesi Önünde Bireysel BaĢvuru: Kabuledilebilirlik Kriterlerinin Uygulanması Konusunda, Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi Ġle Uyum ve Uyumsuzluklar”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Türkiye Adalet Akademisi’nin 10. Kuruluş Yılı Armağanı, Sayı: 14, Yıl: 4, Temmuz 2014, s. 624, (“Kabuledilebilirlik Kriterlerinin Uygulanması”)

469 Kılınç, Bireysel BaĢvuru, s. 26

470 Kılınç, Kabuledilebilirlik Kriterlerinin Uygulanması, s. 625

471 Öncü, Dördüncü Derece ġikâyetler, s. 377-378

472 Atasoy, Kabul Edilebilirlik KoĢulları, s. 77;

115 baĢvuru yollarının tamamı tüketilmeden yapılan bir baĢvuruda, bu baĢvurunun baĢvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez bulunması, diğer kabul edilebilirlik koĢullarının incelenmemesi gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle bu baĢvurunun öncelikle baĢvuru yollarını tüketip tüketmediğine bakılması gerekmekte olup bu koĢul sağlanmadıysa diğer koĢulların incelenmesine gerek bulunmamaktadır⁴⁷³. Bu durum da, kabul edilebilirlik kriterlerinde hiyerarĢinin ne kadar önemli olduğunu ve hukuk mantığı açısından neden doğru bir yaklaĢım olduğunu açıklamaktadır.

Ancak bazı durumlarda hiyerarĢide üstte bulunan kriter bakımından Ģüphe bulunabilir. Bu durumda ispatlanması ve açıklanması daha kolay olan kriterden baĢvurunun kabul edilemez bulunması gerekmektedir⁴⁷⁴.

AĠHS‟nin 34. ve 35.⁴⁷⁵ maddelerinde, kabul edilebilirlik kriterlerine iliĢkin hükümler yer almaktadır. Ancak bu hükümlerde, kabul edilebilirlik kriterleri arasında bir hiyerarĢinin bulunup bulunulmadığından bahsedilmemiĢtir. AĠHM uygulamaları dikkate alındığında ise kabul edilebilirlik kriterleri arasında bir hiyerarĢinin bulunduğu anlaĢılmaktadır.

Anayasa Mahkemesi de kabul edilebilirlik kriterlerini tıpkı AĠHM uygulamasında olduğu gibi belli bir hiyerarĢik sıralama içinde yapmakta; sıralamada üstte yer alan kriterin bulunmadığını tespit etmesi hâlinde diğer kriterlerin varlığına bakmaksızın baĢvuruyu hiyerarĢide üstte bulunan bu kriterden kabul edilemez bulmaktadır⁴⁷⁶.

473 Öncü, Dördüncü Derece ġikâyetler, s. 378

474 Öncü, Dördüncü Derece ġikâyetler, s. 378

475 AĠHS‟in 35. maddesinde bireysel baĢvurular için geçerli olan koĢullar yer almaktadır. Bu koĢullar Ģöyledir: 1-BaĢvuru dilekçesi imzasız olmamalıdır. Yani baĢvuruda bulunanın kimliği belli olmalıdır. 2- BaĢvuru konusunun AĠHM tarafından daha önce incelenmiĢ bir baĢvuru ile aynı olmaması gerekmektedir. 3- Aynı konuda daha önce baĢka bir uluslararası yargı organına baĢvurulmamıĢ olması gerekmektedir. 4- BaĢvurunun AĠHS ile bağdaĢır niteliği haiz olması gerekmektedir. 5- BaĢvuru açıkça dayanaktan yoksun olmamalıdır 6- BaĢvurunun, baĢvuru hakkının kötüye kullanılması niteliğinde olmaması gerekmektidir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Bilir, Yargılama Yetkisi, 306

476 Atasoy, Kabul Edilebilirlik KoĢulları, s. 78

116 Anayasa Mahkemesinin kabul edilebilirlik kriterlerinde kullandığı kabul edilebilirlik hiyerarĢi tablosu Ģöyledir⁴⁷⁷:

“A- BĠREYSEL BAġVURU BÜROSU AġAMASI

ġekil eksikliği incelemesi (6216 S sayılı Kanun m. 48/1, Ġçtüzük m. 66/1) B- KOMĠSYON VE BÖLÜMLER AġAMASI

1. Mükerrer baĢvuru

2. Mahkemenin yetkisine iliĢkin kabul edilmezlik nedenleri (6216 sayılı Kanun m. 45/1, 46/1) - KiĢi bakımından yetkisizlik

- Yer bakımından yetkisizlik - Zaman bakımından yetkisizlik - Konu bakımından yetkisizlik

3. BaĢvuru yollarının tüketilmesi (6216 sayılı Kanun m. 45/2) 4. 30 gün kuralı (6216 sayılı Kanun m. 47/5)

5. Açıkça dayanaktan yoksunluk (6216 sayılı Kanun m. 48/2) - Bir ihlalin olmadığının açık olduğu Ģikâyetler - KanıtlanmamıĢ Ģikâyetler

- KarmaĢık ve zorlama Ģikâyetler,

477 Bu tablo Anayasa Mahkemesi AraĢtırma ve Ġçtihat GeliĢtirme Biriminden 15.4.2015 tarihde temin edilmiĢtir.; AĠHM'in kabul edilmezlik hiyerarĢisi ise Ģöyledir:

"1. Anonim BaĢvurular (AĠHS m. 35/2-a)

2. BaĢvuru Hakkının Kötüye kullanılması (AĠHS m. 35/3) 3. Mükerrer BaĢvuru (AĠHS m. 35/2-b)

4. Daha Önce BaĢka Bir Uluslararası Organa SunulmuĢ Olan BaĢvuru 5. Mahkemenin Yetkisine ĠliĢkin Kabul Edilmezlik Nedenleri (AĠHS m. 35)

- KiĢi Bakımından Yetkisizlik (ratione personae) - Yer Bakımından Yetkisizlik (rationeloci)

- Zaman Bakımından Yetkisizlik (ratione temporis) - Konu Bakımından Yetkisizlik (ratione materiae) 6. Ġç Hukuk Yollarının Tüketilmesi (AĠHS m. 35/1) 7. Altı Ay Kuralı

8. Açıkça Temelden Yoksunluk (AĠHS m. 35/3)" Alıntı için bkz. Cüneyt Durmaz, “Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesinde BaĢvuruların AyrıĢtırılması ve Tek Hâkim Formasyonu”, Yüksek Yargı Kurumlarının Avrupa Standartları Bakımından Rollerinin Güçlendirilmesi Ortak Projesi, Editör: Musa Sağlam, Avrupa Konseyi, 2013, s. 58-59, ("BaĢvuruların AyrıĢtırılması"); AĠHS‟e göre kabul edilebilirlik kriterleri Ģeması için bkz. Serdar Gülener, “Mukayeseli Ġnsan Hakları Hukukunda Temyiz Merci ġikâyetlerinin Ġstisnai Bir Alanı Olarak „Keyfilik‟ Kriteri”, Bireysel Başvuru İncelemeleri-1, Editörler: Musa Sağlam, Serdar Gülener, Recep Kaplan, Anayasa Mahkemesi Yayınları, AraĢtırma ve Ġçtihat Birimi (AR-ĠÇ), Ankara, 2013, s. 55

117

- Temyiz mercii Ģikâyeti

6. BaĢvuru hakkının kötüye kullanılması (6216 sayılı Kanun m. 51)

7. BaĢvurunun Anayasal açıdan önem taĢımaması ve önemli bir zararın bulunmaması (6216 sayılı Kanun m. 48/2)

8. DüĢme talebi (6216 sayılı Kanun m. 50/5)”

Bu hiyerarĢi listesinde yer alan kriterlerden önce gelenler, baĢvuruda karĢılanmamıĢsa sonra gelen diğer kriterler açısından inceleme yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Örneğin, eğer baĢvuru konusu hak, Anayasa ve AĠHS kapsamında güvence altına alınan hakların kapsamına girmiyorsa konu bakımından yetkisizlik (ratione materiae) nedeniyle reddedilecektir. Bu durumda ise baĢvuru yollarının tüketilmesi, 30 gün kuralına uyulması, baĢvurunun temellendirilmiĢ olması gibi daha sonra gelen kriterlere uygunluk açısından inceleme yapılması gerekmemektedir.

IV. ġEKĠL EKSĠKLĠKLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ ve ĠDARĠ RED