Federal Almanya‟da, 12.3.1959 günlü Federal Anayasa Mahkemesine iliĢkin kanunda yapılan değiĢiklikle ilk defa bireysel baĢvuru yolu kabul edilmiĢ ve 29.1.1969 günlü Anayasa değiĢikliğiyle de Anayasa metnine iĢlenmiĢtir123. Böylece, bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin kamu gücünün iĢlemi, eylemi ya da ihmali nedeniyle ihlal edilmesi durumunda, Anayasa Mahkemesine doğrudan baĢvurabilme yolu açılmıĢtır124. Dolayısıyla Federal Almanya‟da, bireysel baĢvuruda her birey kendisini zarara uğratan her türlü temel hak ve özgürlük ihlalini, kamu gücünün hangisi tarafından meydana getirilirse getirilsin, Anayasa Mahkemesi önüne getirebilecektir125.
Federal Alman Anayasa Mahkemesi, bireysel baĢvuru yolunun açılmasından bugüne kadar kararlarıyla Federal Almanya gündemine damgasını vurmuĢ126 ve bu
122 Sağlam, Anayasa Mahkemesi, s. 40
123 Federal Almanya hukukunda bireysel baĢvuru kurumu, 1949 tarihli Anayasayla düzenlenmemiĢ olup öncelikli olarak Federal Anayasa Mahkemesine iliĢkin kanunda öngörülmüĢtür. Bireysel baĢvurunun zaman içinde baĢarılı bir Ģekilde uygulanması üzerine 1969 yılında Anayasa hükmü hâline getirilmiĢtir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Yücel, s. 146; Federal Almanyada bireysel baĢvurunun ayrıntılı tarihçesi için bkz. Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 26-27
124 Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 88
125 Hassemer, Almanya‟da Temel Hak ġikâyeti, s. 164
126 Mellinghof‟a göre, “Federal Anayasa Mahkemesinin kuruluĢundan bu yana (2009 yılı) Mahkemeye 170.000‟in üzerinde baĢvuru yapılmıĢtır. Bu sayı, Mahkemeye açılan davaların % 96‟sına tekabül etmektedir. Anayasa Ģikâyeti baĢvuruları Anayasa Mahkemesince sadece % 2,5 oranında dikkate alınsa da, anayasa Ģikâyeti yolu her zaman için büyük bir popülariteye sahip olmuĢtur ve olmaya devam etmektedir. Federal Almanya Mahkemesine yapılan anayasa Ģikâyeti baĢvurusu sayısı yıllık ortalama olarak 6000‟inin üzerinde seyretmektedir.” Alıntı için bkz.
Rudolf Mellinghof, “Federal Almanya Cumhuriyeti‟nde Anayasa ġikâyeti”, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesi Yayınları: 58, Sayı: 26, Yıl: 2009, s. 32; Çağrı Burak Türk, "Mukayeseli Hukukta ve Türkiye'de Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel BaĢvuru Hakkı", Terazi Aylık Hukuk Dergisi, Sayı: 66, Yıl: 7, ġubat 2012, s. 23; Kunig ise bireysel baĢvuruların baĢladığı 1951 yılından itibaren 13.5.2011 tarihine kadar yüz seksen bin toplam baĢvuru yapıldığını; tüm davalara oranla bireysel baĢvurunun % 97‟yi oluĢturduğunu; norm denetim davalarının % 2‟yi, organlar arası uyuĢmazlıklarla ilgili davaların % 1,5 olduğunu; açılan bireysel baĢvuru davalarından 4.000 davanın yani açılan davaların % 2.5 kadarının baĢarılı olduğunu; bireysel baĢvuruların % 90‟ından fazlasının temelden yoksun olduğunu ve bu baĢvuruların Federal Anayasa Mahkemesine çok fazla iĢ yükü getirdiğini belirtmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz.
Philip Kunig, “Türkiye Ġçin Bir Örnek: Federal Almanya‟da Bireysel BaĢvuru”, Bireysel Başvuru “Anayasa Şikâyeti”, HUKAB Yayınları, HUKAB Sempozyum Serisi 1, Editör:
Musa Sağlam, s. 46 ve 48; Aynı yöndeki açıklamalar için bkz. Serap Yazıcı, "Yeni Bir
30 konuda Anayasa Mahkemesi etkileyici bir baĢarı geçmiĢine sahip olmuĢtur. Aynı zamanda, Federal Alman Anayasası'nın da gerçek manada bir bekçisi olarak görülmüĢ ve halk nezdinde ciddi olarak itibar görmüĢtür127. Federal Anayasa Mahkemesinin bireysel baĢvuru yolunda verdiği kararların büyük çoğunluğu, toplumun tamamını ilgilendiren temel sorunların çözümüne iliĢkindir. Nitekim kamuoyunda çok tartıĢmalı konular çözüme kavuĢturulmuĢtur. Örneğin kürtaj meselesi, ortam dinlemesi, Avrupa Birliği tutuklama emri, kamu okullarında türban konusu, vicdani ret, sigara yasağı, yüksek öğretim giriĢ sistemi, nükleer enerji, iĢçilerin yönetime katılması, eĢcinsel evlilik, nüfus sayımı gibi konularda kararlar vermiĢtir128. Bu nedenle bireysel baĢvuru yolu, Federal Almanya‟da kamu gücünün Anayasa‟ya bağlılığı inancını önemli derecede güçlendirmiĢ, Anayasa ve Federal Alman Anayasa Mahkemesinin kamuoyundaki imajına büyüt katkı sağlamıĢtır129. Hatta bu bakımdan diğer ülkeler için bile örnek model oluĢturmuĢtur130.
Federal Almanya'da bireysel baĢvuru, federal ve eyaletler seviyesinde mevcuttur131.
Federal Alman Anayasası‟nın “Federal Anayasa Mahkemesi” baĢlıklı 93.
maddesinde, Anayasa Mahkemesinin görev alanı çizilmiĢ ve bireysel baĢvuruya hangi haklar bakımından baĢvurulabileceği belirtilmiĢtir132. Buna göre, kamu makamlarınca kendi temel haklarından birinin veya Anayasa‟nın 33. (vatandaĢlık haklarında eĢitlik: medeni ve siyasal haklardan yararlanma, kamu hizmetlerine girme gibi), 38. (seçme ve seçilme hakkı), 101. (doğal hâkim ilkesi), 103. (adil yargılanma
Uygulama Olarak Anayasa ġikâyeti: Umutlar, Beklentiler ve Gerçekler", AİHM ve Türkiye-II Uluslararası Sempozyum, Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, Ankara, 10.12.2010, s. 168;
Fazıl Sağlam, "Anayasa Mahkemesini Bekleyen Sorunlar", Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti/Anlamı, Kapsamı ve Olası Sorunlar), Türkiye Barolar Birliği, Panel, Ankara, Nisan 2011, s. 20, (“Anayasa Mahkemesini Bekleyen Sorunlar")
127 Yücel, s. 146
128 Mellinghof, s. 32; Sağlam, Anayasa Mahkemesi, s. 39; Göztepe, Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel BaĢvuru, s. 17; Uzun, s. 9; Federal Alman Anayasa Mahkemesinin, Alman toplumuna etkisi olan bazı kararları için bkz. Pascal Hector, “Alman Anayasası‟nda Hakların Korunması”, Anayasa Şikâyeti (Verfassungsbeschwerde), Ankara Hukuk Toplantıları, Alman Anayasası‟nın 60. Yılı Münasebetiyle Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Alman Büyükelçiliği ĠĢbirliği ile Düzenlenen “Anayasa ġikâyeti” Sempozyumu, 18 Mayıs 2009, Ankara Üniversitesi Yayınları No: 267, Editörler: Çiğdem KIRCA, Aynur YONGALIK, Editör Yardımcısı: Deniz POLAT, Yayına Hazırlayan: Çiğdem GÜNER, s. 117-121
129 Korkut Kanadoğlu, s.79
130 Gören, Anayasa ġikâyeti, s. 296
131 Mavčič, s. 4
132 Ergül, s. 8-9; Bu hakların düzenlendiği Federal Alman Anayasası‟nın Türkçe metnine ulaĢmak için bkz. (EriĢim) http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2011/eylul/anayasalar/ulkeana/pdf/08-ALMANYA%20209-276.pdf, 15.4.2015
31 hakkı) ve 104. (özgürlüğün kısıtlanması ve tutuklu hakları) maddelerinde yer alan haklardan birinin ihlal edildiğini ileri süren herkes doğrudan bireysel baĢvuruda bulunabilecektir133.
Federal Alman Anayasa Mahkemesi, her birinde sekiz üyenin görev yaptığı (toplam on altı üye) iki senatodan134 oluĢmaktadır135. Yani Federal Alman Anayasa Mahkemesi, iki senato ve bir genel kurul hâlinde örgütlenmiĢtir136.
Yetkilerin senotalara dağılımı kanunda gösterilmiĢtir137. Temel hak ve özgürlüklerin kullanımına iliĢkin kararların ağırlığı Birinci Senotada‟dır. Bu Senota, ilke olarak bireysel baĢvuruya veya temel haklarla özdeĢ olan haklara aykırılığın ileri sürüldüğü norm denetimine iliĢkin davalarda yetkilidir. Bu tür norm denetim davaları, bir hâkimin baĢvurusundan (somut norm denetimi) veya Federal Hükümetin, bir eyalet hükümetinin yahutta Federal Milli Meclisinin üçte bir üyesinin
133 KuĢ, s. 98; Karaman, s. 51; Sağlam, Bir Hak Arama Yolu Olarak Bireysel BaĢvuru, s. 45;
Kılınç, Federal Almanya‟da Bireysel BaĢvuru, s. 90; Zafer Gören, “Bireysel BaĢvuru Türk Anayasa Yargısında”, Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan, Editörler:
Alparslan Altan, Engin Yıldırım, Erdal Tercan, Hikmet Tülen, Ali Rıza Çoban, Ankara 2012, I.
Baskı, s. 652, ("Bireysel BaĢvuru"); Gören, Anayasa ġikâyeti, s. 301; Zafer Gören, Bireysel Başvuru Türk Anayasa Yargısında, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013, s. 20, ("Türk Anayasa Yargısında"); Hassemer, söz konusu hak ve özgürlükleri Ģu Ģekilde saymaktadır: “insan onurunun korunması; özel yaĢamın, kiĢilik hakkının ve genel eylem özgürlüğünün korunması;
vücut bütünlüğünün korunması; kanun önünde eĢitlik hakkı; din, mezhep ve inanç özgürlü ğü;
düĢünce, basın, sanat ve bilim özgürlüğü; evlilik ve ailenin korunması; toplantı ve gösteri özgürlüğü; dernek özgürlüğü; mektup, posta ve iletiĢimin gizliliği; yerleĢme özgürlüğü; meslek özgürlüğü; konut dokunulmazlığı; mülkiyet ve miras hakkının korunması; vatandaĢlık hakkı;
iltica hakkı; kamu hizmetine giriĢ hakkı; kanuni hâkim ilkesi; yargı önünde hukuki dinlenme hakkı; kamu gücü iĢlemlerinde hukuki korunma hakkı; suç ve cezada kanunilik; aynı eylemden dolayı birden çok cezalandırma yasağı” ayrıntılı bilgi için bkz. Hassemer, Almanya‟da Temel Hak ġikâyeti, s. 165; Kılınç-Çağatay-Atasoy, ekonomik ve sosyal haklar bakımından Federal Alman Anayasa Mahkemesine baĢvuru yapılamayacağını belirtmektedirler. Ayrıntılı bilgi için bkz. Kılınç-Çağatay-Atasoy, s. 6
134 Kunig, s. 46-47; Her iki senatonun vermiĢ olduğu kararlar kesin olup toplantı yeter sayısı altıdır.
Eğer bir senato çeĢitli nedenlerden dolayı karar yeter sayısına ulaĢamıyorsa, bu sayıya ulaĢıncaya kadar diğer senatoda görev yapan üyeler vekâleten görev yapmaktadır. Senatoların karar yeter sayıları ise baĢka bir kural bulunmadığı müddetçe karara katılanların salt çoğunluğudur. Oyların eĢit olması durumunda ihlal kararı alınamamaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Sağlam, Anayasa Mahkemesi, s. 39; Fedaral Alman Anayasa Mahkemesinin iki senatodan oluĢması ve senotaların birbirlerinin kararlarını denetleyememesi nedeniyle Federal Alman Anayasa Mahkemesine "ikiz mahkemeler" adı da verilmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. TaĢkın, s. 208
135 Sağlam, Anayasa Mahkemesi, s. 39; Pekcanıtez, s. 280; Kılınç, Federal Almanya‟da Bireysel BaĢvuru, s. 89; Üyelerin seçim usulü için bkz. Winfried Hassemer, “Anayasa Mahkemelerinde Yapılanma „Almanya Raporu‟”, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesi Yayınları: 51, Sayı: 21, Yıl: 2004, s. 28-29, ("Almanya Raporu"); Gören, Anayasa ġikâyeti, s. 329; TaĢkın, s. 208; ġeyda Emek, “Alman Anayasa Mahkemesinin Bireysel BaĢvuru Kabul Edilebilirlik Kriterleri ve BaĢvurular için Uygulanan Eleme Sistemi”, Bireysel Başvuru Yuvarlak Masa Toplantıları, Anayasa Mahkemesi Yayınları (Hizmet Ġçi Eğitim Yayını), AraĢtırma ve Ġçtihat Birimi (AR-ĠÇ), Cilt; 1, Ankara, 2013, s. 217, ("Eleme Sistemi")
136 TaĢkın, s. 210
137 BVerfGG, 14
32 baĢvurusundan (soyut norm denetimi) kaynaklanmaktadır. Diğer bütün iĢlere ise Ġkinci Senato bakmaktadır. Ancak Federal Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, 1993 yılında almıĢ olduğu bir kararla, Birinci Senato‟ya ait olan, sığınma ve yabancılar hukuku, kamu hizmeti, vatandaĢlık, gelir vergisi, ceza ve ceza infaz hukuku alanlarında norm denetimi ve bireysel baĢvuru konularında yetkili kılınmıĢtır138.
Senotalarda görevli olan üyelerin görev süresi 12 yıl olup 68 yaĢından önce emekli edilememektedirler139. Federal Almanya Anayasa Mahkemesi BaĢkanyardımcısı (BaĢkanvekili) Birinci, BaĢkanı ise Ġkinci Senato‟nun baĢkanlığını yapmaktadırlar140.
Senatolar ise üçer hâkimden oluĢan birden fazla komisyondan oluĢmaktadır.
Bu komisyonların üç Ģekilde karar verme imkânları bulunmaktadır:
- Ya bireysel baĢvurunun geçersiz olduğu (yerinde olmadığı) veya dayanağı olmadığı için reddeder ve bu durumda yargılama nihai olarak sona erer.
- Ya bireysel baĢvuru kabul edilir ve bireysel baĢvuruya konu olan mahkeme kararı kaldırılarak yargılamayı yapan mahkemeye gönderilir. Bu durumda bireysel baĢvuru yargılaması senato devreye girmeden sona erer.
- Ya da komisyon, bireysel baĢvurunun senato tarafından karar verilmesi gerektiğini kabul eder ve dosyayı senatoya gönderir141.
Bireysel baĢvuru yolu, adli ve idari mahkemelerdeki yargılama faaliyetine ek bir hukuksal çözüm yolu olmayıp spesifik142 ve olağanüstü bir kanun yoludur143. Bu nedenle, bireysel baĢvuru ikincil nitelikte bir baĢvuru144 olup bireysel baĢvuru yoluna
138 Hassemer, Almanya Raporu, s. 27-28
139 Ural, s. 132; Hector, Federal Anayasa Mahkemesi üyelerinin yalnızca bir defaya mahsus olmak üzere 12 yıllığına seçilmelerinin ve 68 yaĢından önce emekliye sevk edilememelerinin “hâkim bağımsızlığı”nın bir teminatı olduğunu; böylece bir üyenin oy kullanırken yeniden seçilme düĢüncesi olmadan görevini ifa ettiğini; on iki yıllık sürenin diğer anayasal organlardan fazla olması nedeniyle Anayasa Mahkemesi içtihatlarında bir süreklilik sağlandığını; üyenin toplumsal değiĢimleri fark ederek görev yaptığını ifade etmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Hector, s. 107
140 Fatih Selçuk Azan, “Ġnsan Hak ve Özgürlüklerinin Korunmasında Örnek Bir Model: Almanya‟da Bireysel BaĢvuru Yolu (Bundesverfassungsgericht)”, HUKAB, Ekim-Aralık 2014, Sayı: 11, s.
60
141 Gören, Anayasa ġikâyeti, s. 308-309; Gören, Türk Anayasa Yargısında, s. 35
142 Mellinghof, s. 33
143 Gören, KiĢisel BaĢvuru, s. 100; Ural, s. 133
144 Ergül, s. 9
33 baĢvurulmuĢ olması nedeniyle bu baĢvurunun hiçbir durdurucu etkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla bireysel baĢvuru yoluna baĢvurulmuĢ olması, ne kararın geçerliliğini ve etkisini ne de kararın icra edilebilirliğini etkilememektedir.
Ancak, bazı özel durumlarda tedbir kararı verilebilmektedir145.
Bireysel baĢvurunun birçok iĢlevi bulunmaktadır. Bu iĢlevler Ģöyle sıralanabilir146:
- Federal Anayasa Mahkemesine bireysel baĢvuru yolunun tanınmasıyla, Federal Alman Devlet organlarından kaynaklanan olası her türlü hak ihlallerinin denetimi sağlanmaktadır.
- Bireysel baĢvuru, vatandaĢların Anayasa‟yı korumaları için getirilmiĢ bir mekanizmadır.
- Bireysel baĢvuru, birer subjektif hak olarak temel hak ve özgürlüklerin korunmasını ve hayata geçirilmesini sağlar147.
- Bireysel baĢvuru objektif olarak da Anayasa hukukunun korunmasını, yorumlanmasını ve geliĢtirilmesini sağlamaktadır148.
- Bireysel baĢvuru, vatandaĢların demokratik düzenen iĢlerlik kazanmasına aktif olarak katılımını temin etmektedir.
- Bireysel baĢvuru, vatandaĢlara demokratik düzenin öznesi ve savunucusu olarak Devletin karĢısına çıkma bilinci ve imkânı vermektedir.
- Bireysel baĢvuru, vatandaĢları anayasa hukukunun etkili bir Ģekilde uygulanması yönünde harekete geçirmektedir. Böylece vatandaĢlar, demokratik düzenin iĢlerlik kazanmasına aktif olarak katılmaktadırlar.
145 Pekcanıtez, s. 281; Geçici tedbir kararlarının verilme Ģartları ve usulü hakkında ayrıntılı açıklamalar için bkz. Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 87-93
146 Mellinghof, s. 33
147 Mellinghof‟a göre, “Diğer denetim usulleri de temel hakların korunmasına hizmet edebilir;
ancak temel hakların korunması diğer usullerin öncelikli ve zorunlu bir iĢlevi değil, muhtemel bir sonucudur. Oysa, Anayasa Ģikâyetinde, bireysel hakların korunması bu usulün esas anlam ve amacını oluĢturmaktadır.” Bkz. Mellinghof, s. 33; Yücel, s. 146
148 Yücel, s. 146
34 - Bireysel baĢvurunun Anayasa Mahkemesinin kararlarının bağlayıcı ve etkileyici niteliğini haiz olması nedeniyle Devletin organları üzerinde eğitici ve önleyici bir etkisi bulunmaktadır149.
Federal Alman Anayasası‟nın 93. maddesinin birinci fıkrasının 4a bendinde, herkesin150 temel hak ya da temel hak benzeri haklarının ihlal edildiği iddiasıyla bireysel baĢvuru yoluna baĢvurabileceği belirtilmiĢtir151. Dolayısıyla, bir temel hakka sahip olma yeteneğini haiz herkes152, bireysel baĢvuru yoluyla Federal Alman Anayasa Mahkemesine baĢvuru yapabilecektir153. Nitekim Federal Alman Anayasa Mahkemesi, reĢit olmayan ancak askerlik hizmeti yapmaları gereken bireyler
149 Yücel, s. 146
150 Federal Alman Anayasa Mahkemesi, 16.1.1957 tarihli Elfes kararında, Anayasa'nın kamu gücünü sınırlayan değerlere bağlı bir düzen oluĢturduğu; bu düzenin, insan insiyatifini, sorumluluğunu ve onurunun kamu gücüne karĢı koruyarak teminat altına aldığını; kanunların Ģekle uygun bir biçimde yasalaĢtırılmalarıyla anayasaya uygun hâle gelmediklerini; bu kanunların, özgürlükçü demokratik düzenin temelindeki üstün anayasal değerler ile de maddi olarak uyumlu olmak zorunda olduklarını; hareket serbestisini sınırlayan bir kanunun Anayasa'ya uygun olmadığı iddiasıyla herkesin bireysel baĢvuruya baĢvurabileceğini belirtmiĢtir. Alman doktrininde de Elfes kararındaki ilkeler çerçevesinde, kamu gücünün hukuka aykırı iĢlem, eylem veya ihmali ile Anayasa tarafından garanti altına alınan özgürlük alanı ihlal edilen herkesin bireysel baĢvuruda bulunabileceği kabul edilmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Nevruz Deren Yıldırım, "Anayasa Mahkemesinin Bireysel BaĢvuruları Esas Bakımından Ġncelemesi", T.C. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, Prof. Dr. Nur Centel'e Armağan, s.
486; Göztepe, Federal Alman Anayasa Mahkemesi Kanunu'nun 90. maddesinin birinci fıkrasına göre, herkesin temel haklarından veya Federal Alman Anayasası'nın 20/4., 33., 38., 101., 103. ve 104. maddelerdeki haklardan herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği gerekçesiyle Federal Alman Anayasa Mahkemesi'ne bireysel baĢvuruda bulunabileceğini; herkes ifadesinden ise temel hak niteliğine sahip olma yeteneğini haiz kiĢilerin anlaĢılması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 16 ve 50
151 Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 50; Emek, Eleme Sistemi, s. 216-217
152 Federal Almanya‟da, özel hukuk tüzel kiĢileri de bir temel hak öznesi olabildikleri ölçüde bireysel baĢvuru yoluna baĢvurabilirler. Örneğin, özel hukuk tüzel kiĢilerin yaĢam hakkına sahip
olmaları mümkün olmadığından bu gibi haklar bakımından bireysel baĢvuruda bulunamazlar.
Kamu tüzel kiĢileri ise kendi ilgi alanları ve görevleriyle ilgili sınırlı bir biçimde bireysel baĢvuruda bulunabilirler. Örneğin, araĢtırma enstitüleri, kiliseler ve üniversiteler gibi temel hakların gerçekleĢtirilmesine hizmet eden yapılar açısından bu hak kullanılabilir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ural, s. 134; KuĢ, s. 98-99; Kunig, s. 47; Emek, Eleme Sistemi, s. 218; Gören, kamu tüzel kiĢilerin kural olarak temel hak ehliyetine sahip olmadıklarını; ancak hukuk düzeninin onlara devrettiği görevlerden dolayı belli temel haklar bakımından korunun yaĢam alanına dâhil olmaları durumunda üniversiteler, radyo-televizyon gibi kuruluĢların ya da vatandaĢların bireysel temel hak ve özgürlüklerinin kullanımına hizmet etmeleri ve de kendine has (özgü), devletten bağımsız, en azından devletten ayrı kuruluĢlar olmak kaydıyla temel haklara ehil olduklarını ifade etmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Gören, KiĢisel BaĢvuru, s. 111; Göztepe, Federal Almanya'da özel hukuk tüzel kiĢilerinin bireysel baĢvuruya konu olabilecek haklarını Ģu Ģekilde sıralamaktadır: 1- KiĢiliğini özgürce geliĢtirme hakkı. 2- Kanun önünde eĢitlik. 3- Din ve vicdan özgürlüğü. 4- DüĢünce ve basın özgürlüğü. 5- ÇalıĢma özgürlüğü. 6- Konut dokunulmazlığı. 7- Mülkiyet hakkı. 8- Kanuni hâkim güvencesi. 9- Hak arama özgürlüğü. 10- Adalet temel hakları.
Ayrıntılı bilgi için bkz. Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 52-53; Ölülerin hak ehliyetine ve taraf ehliyetine sahip olmadıkları açık olmakla birlikte Federal Anayasa Mahkemesi ölümden sonra da insan onurunun varlığının sürdürüldüğüne ve bu nedenle ölülerin taraf ehliyetine sahip olabileceklerine karar vermiĢtir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Korkmaz, s. 21
153 Azan, s. 63; Gören, KiĢisel BaĢvuru, s. 110
35 bakımından, vicdani ret, disiplin cezalarına karĢı ve askerlikle ilgili diğer davalar yönünden yapılan baĢvurularda baĢvurucuların bireysel baĢvuruda bulunabileceklerine yani dava ehliyetlerinin bulunduğuna karar vermiĢtir154.
Yabancılar da ilkesel olarak kendilerine tanınmıĢ155 temel haklarla ilgili olarak bireysel baĢvuruda bulunabilirler156. Yabancıların bireysel baĢvuruda bulunabileceklerine iliĢkin olarak mevzuatta herhangi bir hüküm bulunmamasına rağmen Mahkeme içtihadı ile yabancıların sırf vatandaĢlara tanınan haklar dıĢındaki haklar bakımından baĢvuru yapabilecekleri kabul edilmiĢtir157. Zira, yabancıların da insan haklarına sahip olmalarından dolayı bireysel baĢvuru hakları bulunmaktadır.
Vatansızların da yabancılar gibi bireysel baĢvuru hakları bulunmaktadır158.
Federal Almanya'da belediyeler ise öz yönetimi korumak amacıyla
"komünal" olarak bireysel baĢvuru yapabilmektedirler159.
Bireysel baĢvuru, kamu gücünün her türlü iĢlemine karĢı yani yasama, yargı160 ve yürütme iĢlemlerine karĢı yapılabilmektedir161. Diğer bir ifadeyle bireysel baĢvuru, kamu gücünün bir davranıĢına karĢı yapılabilmektedir. Bu, kamu gücünün
154 KAYAR, s. 60; Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 57; Kahraman, Bireysel BaĢvuru Yolu, s. 137
155 Federal Alman Anayasası, dernekleĢme hürriyetini, toplantı hürriyetini, meslek hürriyetini yerleĢme ve seyahat hürriyetini, yalnızca Alman vatandaĢlarına tanımıĢtır. Bu nedenle, yabancılan kendilerine tanınmayan bu haklarla ilgili olanak bireysel baĢvuruda bulunamazlar.
156 Mellinghof, s. 35
157 Sağlam, Ülkemizde Bireysel BaĢvuru, s.763
158 Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 28
159 Mavčič, s. 5; Karaman, s. 130; Göztepe, belediyelerin ve belediye birliklerinin, federal bir kanunun yahutta bir eyalet kanununun, Federal Alman Anayasası'nın 28. maddesini ihlal ettiği nedeniyle bireysel baĢvuruda bulunabileceklerini; özerk yönetim ilkesinin ihlalinin Eyalet Anayasa Mahkemesinde ileri sürülebilmesi durumunda, Federal Alman Anayasa Mahkemesine bireysel baĢvuru yapılamayacağını; bu baĢvuru hakkının yerel yönetimleri korumaya matuf olduğunu ifade etmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 16-17; Ayrıca komünal anayasa Ģikâyetinin taraf ehliyeti, komünal anayasa Ģikâyetinin dayandığı temel hak, davanın konusu ve ikincillik ilkesi için yapılan ayrıntılı açıklamalar için bkz. Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 99-104
160 Federal Alman hukukunda savcılık iĢlemleri yargısal bir iĢlem olmayıp aksine yürütme organı iĢlemi olduğu kabul edilmektedir. Savcılığın soruĢturmayla ilgili iĢlemleri ya da sulh ceza mahkemesine tutuklama ile ilgili yapacağı baĢvurular ise doğrudan yapılan yargılamayı ilgilendiren iĢlemlerdir. Bu iĢlemlerin bireysel baĢvuruya konu edilebilmeleri için öncelikli olarak hâkim tarafından kabul edilmeleri gerekmektedir. Aynı durum temyiz yargılaması için de geçerlidir. Zira, baĢvurunun kabul edilip edilmeyeceği hususu temyiz merciinin takdiri içerisine girmektedir. Gülsün A. Aygörmez Uğurlubay, “Alman Hukuku KarĢılaĢtırmalı Olarak Bireysel BaĢvuru Kabul Edilebilirlik KoĢullarında Ceza Hukuku Sorunları”, İnsan Onuru İçin Anayasa Mahkemesinde 25 Yıl, Haşim KILIÇ’a Armağan, Editörler: Ali Rıza Çoban, Serdar Gülener, Musa Sağlam, Hüseyin Ekinci, Cilt: 2, Ankara, 2015, s. 1246-1247
161 Ural, s. 135; Gören, KiĢisel BaĢvuru, s. 112; Gören, Türk Anayasa Yargısında, s.15; Kahraman, Bireysel BaĢvuru Yolu, s. 130
36 bir eylemi ya da iĢlemi gibi olumlu bir davranıĢ olabileceği gibi yapılması gerekenin yapılmaması, bir eylemin ya da iĢlemin gerçekleĢtirilmemesi gibi olumsuz bir davranıĢ da olabilir. Ancak bireysel baĢvuruya konu kamu gücünün, Federal Alman kamu gücüne ait olması gerekmektedir162.
Bireysel baĢvuru, actio popularis (halk davası) niteliğini haiz olmayıp baĢvurucunun bireysel baĢvuruya konu ettiği kamu gücü iĢleminin, eyleminin veya ihmalinin kendisini bizzat, baĢvuru anında ve doğrudan doğruya (doğrudan mağdur)
Bireysel baĢvuru, actio popularis (halk davası) niteliğini haiz olmayıp baĢvurucunun bireysel baĢvuruya konu ettiği kamu gücü iĢleminin, eyleminin veya ihmalinin kendisini bizzat, baĢvuru anında ve doğrudan doğruya (doğrudan mağdur)