BĠREYSEL BAġVURUNUN ĠġLEVLERĠ

Bireysel baĢvurunun subjektif ve objektif olmak üzere iki temel iĢlevi bulunmaktadır⁵⁹. Buna göre bireysel baĢvuru, sadece kiĢilerin temel hak ve özgürlüklerini bireysel düzeyde korumamakta (subjektif iĢlevi)⁶⁰, anayasa hukukunu

58 Aydın, Yeni Bir Mekanizma, s. 125

59 Ünal, Ġfade Özgürlüğü, s. 17; Osman Korkut Kanadoğlu, “Yeni Anayasa ArayıĢları ve KarĢılaĢtırmalı Hukuk Bağlamında Anayasa Mahkemesi”, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesi Yayınları: 57, Sayı: 25, Yıl: 2008, s.80; Atasoy, Bireysel BaĢvuru Yolu, s. 73; Tögel, s. 68; Kaya, s. 50; Bazı yazarlar bireysel baĢvurunun belirtilen bu iki temel iĢlevinden baĢka

“Katılımcı ĠĢlevi” ve “MeĢrulaĢtırıcı ĠĢlevi” olduğunu da belirtmektedirler. Ayrıntılı bilgi için bkz. ġirin, s. 75-83

60 Korkut Kanadoğlu, “Anayasa ġikâyeti”, Bireysel Başvuru “Anayasa Şikâyeti”, HUKAB Yayınları, HUKAB Sempozyum Serisi 1, Editör: Musa Sağlam, s. 107, ("Anayasa ġikâyeti");

Fendoğlu, s. 35

19 da koruyarak⁶¹ yorumlanmasına ve böylece temel hak ve özgürlüklerin geliĢimine, dolaylı olarak da anayasal düzenin (hukukunun) korunmasına⁶² hizmet etmektedir (objektif iĢlevi)⁶³. Ayrıca bireysel baĢvurunun objektif iĢlevi ile anayasa yargısına iliĢkin içtihatlarının da geliĢtirilmesi (güncelleĢtirilmesi)⁶⁴ ve temel hak ve özgürlüklerin etkili Ģekilde hayata geçirilmesi sağlanmaktadır⁶⁵.

KORKUT KANADOĞLU bireysel baĢvurunun objektif iĢlevinden söz ederken, bireysel baĢvurunun asıl önem taĢıyan yönünün Anayasa‟nın hukuk düzeni içerisindeki etkinliğinin ve üstünlüğünün hayata geçirilmesi olduğunu belirtmektedir⁶⁶. Ancak HUND, bireysel baĢvurunun subjektif iĢlevine ağırlık verilmesi gerektiğini, anayasa hukukunun geliĢtirilmesinin, yorumlanmasının ve korunmasının ikincil nitelikte olması gerektiğini belirtmektedir. GERONAS da bireysel baĢvurunun subjektif iĢlevinin ön planda olması gerektiği görüĢündedir.

GERONAS'a göre, bireysel baĢvuru hakkı, temel hakların korunmasına hizmet etmekte olup bu da subjektif özelliğe iĢaret etmektedir. ZACHER de bireysel baĢvurunun bireylere uygulanabilir olmasının temel hakların subjektif karakterini ön plana çıkardığını belirtmektedir⁶⁷.

61 5982 sayılı Kanun‟un 19. maddesinin madde gerekçesinde konuyla ilgili olarak, “…Türkiye‟de de iyi iĢleyen bir bireysel baĢvuru sisteminin kurulması, haklar ve hukukun üstünlüğü temelindeki standartları yükseltecektir.” denilmiĢtir.

62 Sevtap YokuĢ, "Türkiye'de Anayasa Mahkemesine Bireysel BaĢvuru (Anayasa ġikâyeti)", Türkiye'de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti), Editör: Sevtap YokuĢ, Seçkin Yayıncılık, Ocak 2014, Ankara, s. 31; Ulukapı-Çon, s. 1942; Uzun, s. 9-10

63 Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 82; Kaya, s. 50; Göztepe, Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel BaĢvuru, s. 32; Fendoğlu, s. 35; Winfried Hassemer, “Anayasa ġikâyeti ve Buna

ĠliĢkin Sorunlar „Almanya‟da Temel Hak ġikâyeti Hakkında Rapor‟”, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesi Yayınları: 51, Sayı: 21, Yıl: 2004, s. 164, ("Almanya‟da Temel Hak ġikâyeti"); Sabuncu-Arnwine, s. 230; Kılınç-Çağatay-Atasoy, s. 7; Dursun, s. 301

64 Gören, Anayasa ġikâyeti, s. 306

65 Kılınç, Bireysel BaĢvuru, s. 26-27; Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 17; Aydın, Yeni Bir Mekanizma, s. 126; Bekir Özçelik, “Bireysel BaĢvuru Yolunun Ġdari Yargı Kararları Bakımından

Değerlendirilmesi”, Türkiye'de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti), Editör: Sevtap YokuĢ, Seçkin Yayıncılık, Ocak 2014, Ankara, s. 137; Ebru Karaman, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Yolu, XII Levha Yayınları, 1. Baskı, Ġstanbul, Nisan 2013, s. 37; Erhan Tutal, “Bireysel BaĢvurunun ĠĢlev ve Niteliği ile BaĢvuru Yollarının Tüketilmesi Zorunluluğu”, İnsan Onuru İçin Anayasa Mahkemesinde 25 Yıl, Haşim KILIÇ’a Armağan, Editörler: Ali Rıza Çoban, Serdar Gülener, Musa Sağlam, Hüseyin Ekinci, Cilt: 2, Ankara, 2015, s. 1784-1785

66 Korkut Kanadoğlu, s.79

67 Michael Hund, "Zur Rücknahme von Verfassungsbeschwerden", Festschrift für Joachim Faller, 1984, s. 66; Gerontas, "Zur Subsidiaritat der Verfassungsbeschwerde gegen ein Gesets",

Die Öffentliche Verwaltung, 1982/11, s. 440; Hans F. Zacher, "Die Selection der Verfassungbeschwerden", Bundesverfassungsgericht und Grundgesetz (Band 1), (Hrsg.

Christian Starck), Tübingen, J.B.C. Mohr, 1976, s. 397'den aktaran Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s.

18

20 Bireysel baĢvurunun iĢlevinin bu Ģekilde ayrılmasının teorik olmaktan öte baĢka bir anlamı daha bulunmaktadır. Buna göre, eğer bireysel baĢvurunun subjektif niteliği daha ağırsa bireysel baĢvuru Ģikâyeti geri alınabilecek; eğer bireysel baĢvurunun objektif niteliği daha ağırsa bireysel baĢvuru Ģikâyeti geri alınamayacaktır⁶⁸.

Bireysel baĢvurunun bir diğer iĢlevi de, anayasaların ve anayasa mahkemeleri kararlarının bağlayıcılığı ilkesi gereğince, anayasa mahkemeleri tarafından temel hak ve özgürlükler ile ilgili olarak yapılan yorumların, diğer mahkemeler ve idari kurumlar tarafından da benimsenmesi ve onların bu yorumlara uygun kararlar vermesini sağlamaktır⁶⁹. Böylece, temel hak ve özgürlüklerin tüm ülkede aynı biçimde anlaĢılıp uygulanması⁷⁰ sağlanmıĢ olacaktır⁷¹. Dolayısıyla bireysel baĢvuru, hak ve özgürlüklerin doğru anlaĢılması, ülke genelinde uygulama birliğinin sağlanması, temel haklar bakımından uygulamanın objektifleĢmesi, belirginleĢmesi, parçalılıktan ve muğlaklıktan uzaklaĢması, yeknesaklaĢması⁷² ve de hak ve özgürlüklerin etkin bir biçimde hayata geçirilmesi⁷³ hususlarında çok önemli bir iĢlev görmektedir⁷⁴. GÜRÜHAN⁷⁵ bu konuda Ģöyle demektedir: “Bireysel baĢvuru yolu ile Anayasa Mahkemesi temel hak ve özgürlükler konusunda çağın ve zamanın gerektirdiği yeni yorumlar yapma imkânına sahip olacak, bu sayede içtihatların geliĢmesi ve değiĢmesi sağlanacaktır.”

SAĞLAM bireysel baĢvurunun;

68 Kılınç, Bireysel BaĢvuru, s. 26; Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 18; Kaya, s. 51; Karaman, s. 35;

Kılınç-Çağatay-Atasoy, s. 7

69 Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 83

70 Federal Almanya Anayasa Mahkemesi "Zweigert kararında", bireysel baĢvurunun fonksiyonlarına değinmiĢ Ve bireysel baĢvurunun kazuistik bir temyiz etkisi yanında genel bir eğitim etkisinin bulunduğunu ifade etmiĢtir. Bkz. Kılınç, Bireysel BaĢvuru, s. 27; K. Zweigert Federal Alman Anayasa Mahkemesi üyesi olup bireysel baĢvurunun subjektif iĢlevinin yanında asıl iĢlevinin objektif iĢlevinin de olduğunu ileri sürdüğü bir makalesi bulunmaktadır. Federal Alman Anayasa Mahkemesi de bu makaleye atıf yaptığı “BVerfGE 33,247” kararını “Zweigert kararı” Ģeklinde ifade etmektedir. Bkz. ġirin, s. 69

71 Kılınç, Bireysel BaĢvuru, s. 27; Uzun, s. 10

72 Ulukapı-Çon, s. 1943

73 Federal Almanya Anayasa Mahkemesinin kararlarına göre, bireysel baĢvuru Anayasayla güvence altına alınmıĢ bireysel hakların korunması ve hayata geçirilmesi için düzenlenmiĢ bir hak arama

yoludur. Ayrıntı için bkz. Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 83

74 Atasoy, Kabul Edilebilirlik KoĢulları, s. 13

75 Caner Gürühan, “Anayasa Mahkemesine Bireysel BaĢvuru Yolunun Ceza Mahkemelerinden Verilen Kararlar Bakımından Değerlendirilmesi”, Türkiye'de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti), Editör: Sevtap YokuĢ, Seçkin Yayıncılık, Ocak 2014, Ankara, s.

137

21 - Temel hak ve özgürlüklerin dolaysız bir biçimde kullanımını sağladığını, - Anayasaya uygun yorum yönteminin uygulama alanını geniĢlettiğini ve böylece tüm hukuk düzenine olan etkisiyle anayasal olarak yargıdaki birlik ve bütünlüğü sağladığını,

- Eğitici ve öğretici (dudaktif) etkisi olması nedeniyle yargı mercilerini eğitici bir etkisinin olduğunu,

- Hak arama bilincini geliĢtirdiğini,

- Anayasa mahkemelerine olan saygıyı arttırdığını,

belirtmektedir⁷⁶.

Ayrıca bireysel baĢvuru yoluyla, AĠHS‟e taraf devletler bakımından, temel hak ve özgürlük ihlallerinin bireysel baĢvuru yoluyla iç hukuk yollarında giderilmiĢ olacağından AĠHM‟e yapılan baĢvuruların azalması sağlanacak ve böylece uluslararası camiada ülkenin itibarı da korunmuĢ olacaktır⁷⁷.

KILINÇ⁷⁸ bu iĢlevi Ģu Ģekilde örneklemektedir: “Ġngiltere‟de demokrasi, parlamento ve yargı Federal Almanya‟dan daha köklü ve daha yerleĢik olmasına rağmen, AĠHM tarafından tespit edilen ihlallerin sayısı bakımından Ġngiltere, Federal Almanya‟dan daha kötü durumdadır. Federal Almanya, nüfusuna oranla verilen AĠHM ihlal kararlarının sayısı bakımından en düĢük ülkeler arasındadır. Gerek doktrindeki yazarlar gerekse Federal Almanya‟daki araĢtırma ziyaretlerim sırasında yaptığım görüĢmelerde tüm anayasa hukukçuları, AĠHM‟in Federal Almanya aleyhine verdiği kararların azlığının temel nedeninin Federal Almanya‟da iyi iĢleyen bir anayasa Ģikâyeti kurumu olduğunda hem fikirdirler.”

TÖGEL‟e göre bireysel baĢvurunun asıl iĢlevi, anayasal düzeni değil bizzat temel hak ve özgürlükleri korumaktır. Ġkinci iĢlevi, temel hak ve özgürlüklerin kiĢiler tarafından dolaysız yani direkt kullanımını sağlamaktır. Üçüncü iĢlevi ise bu yolla

76 Sağlam, Anayasa Mahkemesini Bekleyen Sorunlar, s. 21

77 Atasoy, Bireysel BaĢvuru Yolu, s. 73; Korkut Kanadoğlu, s. 82; 5982 sayılı Kanun‟un 19.

maddesinin madde gerekçesinde konuyla ilgili olarak, “…bireysel baĢvuru müessesesinin getirilmesiyle, hak ihlallerine maruz kaldığını iddia edenlerin önemli bir bölümünün bireysel baĢvuru aĢamasında, baĢka bir ifadeyle Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesine gitmeden önce, tatmin edilebilmesinin mümkün olabileceği ve böylece Türkiye aleyhine açılacak dava ve verilecek ihlal kararlarında azalma olacağı değerlendirilmektedir.” denilmiĢtir.

78 Kılınç, Bireysel BaĢvuru, s. 27

22 temel hak ve özgürlükler hususunda anayasa mahkemelerinin gücü ve etkisi sayesinde anayasaya uygun yorum yaygınlaĢarak bu konuda uygulama birliği sağlanmaktır⁷⁹.

GÖZTEPE‟ye göre bireysel baĢvuru, kamu gücünden doğması muhtemel her türlü hak ve özgürlük ihlallerine karĢı bireylere temel hak ve özgürlüklerini yargı yoluyla koruma imkânı verdiğinden dolayı hukuk devletinin ve vatandaĢların anayasayı korumalarının geliĢmiĢ bir aracı olarak görülmesi gerekmektedir. Diğer anayasal yargı yöntemleri de temel hak ve özgürlükleri korumakla birlikte bunların esas iĢlevi anayasal düzeni bir bütün olarak korumak olup temel hak ve özgürlükler birincil mesele değildir. Ayrıca bireysel baĢvuru, anayasa hukukunun bir bütün olarak geliĢmesine de katkıda bulunup demokratik bilincin geliĢimine ve devlet organları üzerinde önleyici ve eğitici bir etkisi bulunmaktadır⁸⁰.