TÜRK ANAYASA MAHKEMESĠ UYGULAMASI KAPSAMINDA BĠREYSEL BAġVURU YAPMA USULÜ, BĠREYSEL BAġVURUNUN
E. BaĢraportörler, Raportörler ve Raportör Yardımcıları
III. BĠREYSEL BAġVURUNUN ĠNCELENME USULÜ ve BAġVURULARIN ADALET BAKANLIĞINA BĠLDĠRĠLMESĠ BAġVURULARIN ADALET BAKANLIĞINA BĠLDĠRĠLMESĠ
Anayasa Mahkemesine gelen bireysel baĢvuruların kaydını yaparak numara vermek ve bunları dosyalamakla görevli Bireysel BaĢvuru Bürosu, baĢvurunun eksiklikleri varsa bunları tamamladıktan sonra dosyayı kabul edilebilirlik Ģartları yönünden incelenmesi için Komisyonlar BaĢraportörlüğüne göndermektedir.
Komisyonlar BaĢraportörü de dosyanın hangi raportöre tevzi edileceğine karar vererek dosyanın ilgili raportör ya da raportör yardımcısına gönderilmesini sağlamaktadır.
Komisyonda görevli raportör ya da raportör yardımcısı, bireysel baĢvuru dosyasını inceleyerek öncelikle 6216 sayılı Kanun‟un 45. ilâ 47. maddelerinde öngörülen Ģartları taĢıyıp taĢımadığını tespit etmektedir383. BaĢvurunun anılan maddelerdeki Ģartları taĢımadığının tespit edilmesi durumunda komisyonlar tarafından baĢvurunun kabul edilemez olduğuna karar verilmektedir.
Eğer baĢvurunun 6216 sayılı Kanun‟un 45. ilâ 47. maddelerinde öngörülen Ģartları taĢıdığı tespit edilirse bu durumda baĢvurunun, temel hak ve özgürlükler bakımından anayasal açıdan önem taĢıyıp taĢımadığı ve baĢvurucu için ciddi bir zarar doğup doğmadığı veya açıkça dayanaktan yoksun olup olmadığı daha önce bölümler ya da Genel Kurul tarafından verilen kararlara göre incelenecektir. Bu inceleme neticesinde bu Ģartları taĢımadığı anlaĢılan baĢvurular hakkında komisyonlarca kabul edilmezlik kararı verilebilecektir. Kabul edilebilirlik Ģartları taĢıyan ya da daha önce bölümlerden veya Genel Kurul tarafından verilmiĢ bir karar bulunmadığı takdirde baĢvurular esastan görüĢülmek üzere Bölümler BaĢraportörlüğüne gönderilecektir384.
BaĢvuru dosyasının Bölümler BaĢraportörlüğüne gelmesi üzerine dosya, BaĢraportör tarafından ilgili raportöre tevzi edilecektir. Raportör, 6216 sayılı
382 15.6.2015 tarihi itibariyle Anayasa Mahkemesinde 25 raportör yardımcısı bulunmakta olup Bireysel BaĢvuru Bürosunda, komisyonlarda ve bölümlerde görev yaptıları anlaĢılmaktadır.
383 6216 sayılı Kanun‟un 48. maddesinin (1) numaralı fıkrası gereğince
384 Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 339
92 Kanun‟un 49. maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca, kabul edilebilir bulunan baĢvurunun bir örneğini bilgi için Adalet Bakanlığına gönderilmesine karar verecek ve ilgili yazıĢma evraklarını hazırlayacaktır385. Bu bildirim, Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 37. maddesinin (4) numaralı fıkrası gereğince Bölüm BaĢkanı adına Bölümler BaĢraportörü tarafından yapılmaktadır. Adalet Bakanlığı, Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 71. maddesinin (1) numaralı fıkrasına göre gerekli gördüğü durumlarda görüĢünü Anayasa Mahkemesine bildirebilecektir386. Diğer bir deyiĢle Adalet Bakanlığının görüĢünü bildirme zorunluluğu bulunmamaktadır.
Adalet Bakanlığının görüĢünü Anayasa Mahkemesine bildirmesi durumunda ise bu görüĢ baĢvurucuya tebliğ edilecektir. BaĢvurucunun Adalet Bakanlığının görüĢünün tebliğinden itibaren onbeĢ gün içinde karĢı beyanlarını sunma hakkı bulunmaktadır387. Bu husus baĢvurucunun takdirindedir.
Adalet Bakanlığı bireysel baĢvurularda taraf değildir. Ancak görüĢ bildirmesi nedeniyle Anayasa Mahkemesinin kararlarını etkileme imkânı bulunmaktadır.
Dolayısıyla, Adalet Bakanlığı görüĢünün baĢvurucuya bildirilmesi adil yargılanma ilkesinin bir gereğidir388.
Adalet Bakanlığının görüĢ bildirmesinin yerinde olmadığı görüĢünde olanlar da bulunmaktadır. Bunlara göre, Anayasa Mahkemesinin baĢvuru konusu ile ilgili olarak resen araĢtırma ve delilleri toplama yetkisine sahip olması karĢısında böyle bir düzenleme silahların eĢitliği ilkesine aykırıdır. Ayrıca bu kiĢilere göre, bireysel baĢvuru bir çekiĢmeli yargı değildir. Adalet Bakanlığının görüĢ vermesi Adalet Bakanlığına taraf sıfatı kazandırılarak bireysel baĢvurunun çekiĢmeli yargı olduğu hususunda bir algıya neden olmaktadır389.
385 Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 71. maddesinin (1) numaralı fıkrası da bu yöndedir.
386 Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 71. maddesinin (2) numaralı fıkrası Ģöyledir: “Adalet Bakanlığı baĢvuruya iliĢkin görüĢünü otuz günlük süre içinde bildirir. Talep hâlinde Bölüm BaĢkanınca bu süre otuz güne kadar uzatılabilir. BaĢvurunun Adalet Bakanlığına bildiriminden itibaren belirtilen sürelerde cevap verilmediği takdirde, Mahkeme dosyadaki bilgi ve belgelere göre kararını verir. Mahkeme, içtihadın oluĢtuğu alanlarda veya ivedilikle karar verilmesi gereken durumlarda Bakanlık cevabını beklemeden baĢvurunun kabul edilebilirlik ve esası hakkında karar verebilir.”
387 Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 71. maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince
388 Çoban Yeni Anayasa Mahkemesi, s. 176
389 Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 380
93 AĠHM, Çek Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi önündeki bir baĢvuruda, kurumlardan gelen görüĢlerin baĢvurucuya bildirilmeyerek cevap verme hakkının tanınmamasının çekiĢmeli yargı ilkesinin ihlali olduğuna karar vermiĢtir. AĠHM, bu görüĢleri baĢvurucunun yazı iĢleri müdürlüğünde inceleyebilmesini ve isterse örnek alabilme hakkının bulunmasını da yeterli görmemiĢtir390. Dolayısıyla, Adalet Bakanlığının görüĢünü Anayasa Mahkemesine bildirmesi durumunda bu görüĢün baĢvurucuya tebliğ edilmesi ve baĢvurucunun da Adalet Bakanlığının görüĢünün tebliğinden itibaren onbeĢ gün içinde karĢı beyanlarını sunma hakkı bulunması yerinde bir düzenleme niteliğindedir.
Kural olarak bireysel baĢvuru dosyasında karar verebilmek için, Adalet Bakanlığının görüĢünün beklenmesi gerekmektedir. Ancak Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 71. maddesinin (2) numaralı fıkrasına göre, Adalet Bakanlığının görüĢ bildirme süresinde391 görüĢünü bildirmediği takdirde, Anayasa Mahkemesi dosyadaki belgelere ve bilgiye göre kararını verebilecektir. Yine aynı fıkraya göre, Anayasa Mahkemesi, içtihadın oluĢtuğu alanlarda veya ivedilikle karar verilmesinin gerektiği hâllerde Adalet Bakanlığının görüĢünü beklemeden de bireysel baĢvurunun kabul edilebilirlik ve esası hakkında karar verebilecektir.
6216 sayılı Kanun‟un 49. maddesinin (3) numaralı fıkrası gereğince, komisyonlar ve bölümler bireysel baĢvuruları incelerken temel hak ve özgürlüğün ihlal edilip edilmediğine yönelik olarak her türlü araĢtırmayı, incelemeyi yapabilecek olup baĢvuruya iliĢkin gerekli duyulan belge, bilgi ve tüm delilleri ilgili yerlerden isteyebilecektir.
6216 sayılı Kanun‟da ve Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nde açıkça belirtilmemiĢ olmasına rağmen gerekli hâllerde Anayasa Mahkemesinin keĢif yapabilmesine de engel bir durum bulunmamaktadır392.
Dosyanın tekemmül etmesinden ve karar taslağının raportör tarafından hazırlanmasından sonra baĢvuru, ilgili bölümün gündemine bölüm baĢkanınca
390 AĠHM, Milatova ve diğerleri/Çek Cumhuriyeti, B.N: 61811/00, K.T: 21.6.2005; Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 382
391 Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 71. maddesinin (2) numaralı fıkrasının birinci ve ikinci cümlesi Ģöyledir: “Adalet Bakanlığı baĢvuruya iliĢkin görüĢünü otuz günlük süre içinde bildirir.
Talep hâlinde Bölüm BaĢkanınca bu süre otuz güne kadar uzatılabilir.”
392 Atasoy, Kabul Edilebilirlik KoĢulları, s. 36
94 alınmak suretiyle raportörün de katılımıyla bölümde görevli üyeler tarafından görüĢülerek karara bağlanmaktadır.
Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 74. maddesinin (1) numaralı fıkrasına göre, bölümler bireysel baĢvuruları dosya üzerinden inceleyip karar vereceklerdir.
Ancak resen veya baĢvurucunun ya da Adalet Bakanlığının istemi üzerine gerekli görülmesi durumunda duruĢma yapılmasına da karar verilebilecektir. Bu durumda duruĢmanın yeri, günü ve saati ilgililere tebliğ ile bildirilecektir.
Burada ilginç olan, bireysel baĢvuruların çeliĢmeli yargı olmamasına ve Adalet Bakanlığının taraf olmamasına rağmen davanın duruĢmalı olarak yapılması hususunda Adalet Bakanlığına duruĢma yapılmasını isteme hakkının verilmiĢ olmasıdır. Böylece Adalet Bakanlığı davalı konumuna getirilmiĢ olmaktadır393.
DuruĢmaların nasıl yürütüleceğine dair 6216 sayılı Kanun‟da ya da Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nde herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak 6216 sayılı Kanun‟un 49. maddesinin (7) numaralı fıkrası uyarınca bireysel baĢvuruların incelenmesinde, hüküm bulunmayan durumlarda ilgili usul kanunlarının bireysel baĢvurunun niteliğine uygun olan hükümlerinin uygulanacağı kural altına alınmıĢtır.
Bu durumda örneğin bir ceza dosyası ile ilgili bir bireysel baĢvuru da duruĢma yapılacaksa 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu‟na göre bu duruĢma yönetilebilecektir394.
AĠHS‟in 6. maddesinden çıkarılabilecek sonuçlardan birisi de kiĢilerin duruĢma hakkına sahip olmalarıdır. Ancak bu hak mutlak bir nitelik taĢımadığından dolayı her dava için mutlaka duruĢma açılması gerekmemektedir. AĠHM, hukuk ve idari davalar bakımından duruĢma yapılabilecek durumları ceza davalarına iliĢkin Ģikâyetlere kıyasla daha geniĢ yorumlamlamaktadır. Buna göre, ilk derece mahkemesi önünde duruĢma yapılmıĢsa veya bu haktan kiĢi feragat etmiĢse yahutta
393 Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 388
394 Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 388
95 olayın özelliği gereği duruĢma yapılmasına gerek duyulmazsa olağan kanun yolları aĢamasında dosya üzerinden karar verilebilecektir395.
6216 sayılı Kanun‟un 49. maddesinin (4) numaralı fıkrası gereğince bireysel baĢvurularda kural olarak dosya üzerinden inceleme yapılarak karar verilmesi, baĢvuru konusu hakkında daha önceden ilk derece ya da olağan kanun yolları aĢamalarında büyük bir ihtimalle duruĢma yapılmıĢ olacağından dolayı AĠHS hükümleri çerçevesinde sorun teĢkil etmeyecektir. Nitekim anılan fıkrada, duruĢma yapılmasının gerekli olması hâllerinde duruĢma yapılmasına imkân tanınmasıyla AĠHS hükümlerinin ihlal edilmesinin önüne geçilmiĢtir396.