BaĢvuru Harcı

BaĢvuru harcının kabul edilmesinin temel amacı, zaten iĢ yükünün yoğun olduğu mahkemelerde tamamen gereksiz ve ciddiyetten uzak baĢvuruların engellenmesidir²⁹². Hiç harç alınmaması durumunda kiĢiler yargıya baĢvurmayı bir araç hâline getirebilecek ve gerçekten mağdur olan kiĢilerin oluĢacak olan yoğun iĢ yükü nedeniyle haklarını elde etmeleri geçikmiĢ olacaktır. Nitekim baĢvuru hakkının kötüye kullanımının engellenmesi amacıyla baĢvurularda harç öngörülmesi Venedik Komisyonu tarafından da tavsiye edilmektedir. Ancak bu harcın mahkemeye eriĢimi engelleyecek miktarda da olmaması gerekmektedir²⁹³.

6216 sayılı Kanun‟un 47. maddesinin (2) numaralı fıkrasında, bireysel baĢvuruların harca tabi olduğu belirtilmiĢtir. Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü‟nün 62.

maddesinin (1) numaralı fıkrasında ise 2.7.1964 günlü, 492 sayılı Harçlar Kanununa

Belgeyle Bağlılık”, Bireysel Başvuru İncelemeleri-1, Editörler: Musa Sağlam, Serdar Gülener, Recep Kaplan, Anayasa Mahkemesi Yayınları, AraĢtırma ve Ġçtihat Birimi (AR-ĠÇ), Ankara, 2013, s. 44-45, (“Dava Açan Belge”)

289 Kaplan, Dava Açan Belge, s. 45

290 AYM, Ġkinci Bölüm, Muhammet Kaplan BaĢvurusu, B.N: 2013/1586, K.T: 18/9/2013, § 17

291 Kaplan, Dava Açan Belge, s. 45

292 Ünal, Ġfade Özgürlüğü, s. 39

293 Sağlam, Ülkemizde Bireysel BaĢvuru, s.782; Ekinci, Bireysel BaĢvuruların Ġncelenmesi Usulü, s.

146-147; Çoban, Bireysel BaĢvuru, s. 191

64 Bağlı (I) sayılı Tarifenin “A) Mahkeme Harçları” baĢlıklı bölümünün ilk cümlesinde belirtilen bireysel baĢvuru harcının Maliye veznesine yatırılacağı öngörülmüĢ olup harcın yatırıldığına dair verilen belge ise bireysel baĢvuru formuna eklenmesi gereken belgeler arasında sayılmıĢtır.

Bireysel baĢvuru için 2011 yılında belirlenmiĢ harç miktarı 150 TL idi. Bu miktar her yıl yeniden değerlendirme oranında yeniden tespit edilmektedir. Bu nedenle harç miktarı 2012 yılında 172,50 TL, 2013 yılında 198,35 TL, 2014 yılında 206,10 TL, 2015 yılında ise 226,90 TL olarak yeniden belirlenmiĢtir²⁹⁴.

BaĢvuru harcı her bir baĢvuru için yatırılması gerekli olup birden fazla kiĢi tarafından ortak bir baĢvuru yapılması durumunda yalnızca bir baĢvuru ücretinin yatırılması gerekmektedir²⁹⁵.

Ayrıca belirlenen harç miktarı matbu olup her baĢvuru için aynı miktarda tahsil edilmektedir. Ancak harç miktarının matbu olmasını eleĢtirenler de bulunmaktadır. Bu eleĢtiriyi yapanlara göre, sabit harç uygulamasının anayasal sistem bakımından objektif amaç için elveriĢli olmayıp, anayasal elveriĢlilik bakımından gelire göre değiĢen harç uygulamasına geçilmesi gerekmektedir²⁹⁶. Ancak bu görüĢe katılmak mümkün değildir. Zira, her baĢvuran kiĢinin mali durumunun araĢtırılması ve ne kadar harç yatıracağının belirlenmesi Anayasa

294 Federal Almanya‟da bireysel baĢvuru, ilk andan beri ücretsizdir. Eğer baĢvurucunun baĢvurusu reddedilirse oluĢan yargılama giderlerini ödemekle yükümlüdür. Bununla birlikte mukayeseli hukukta bireysel baĢvurularda ücret alındığı da görülmektedir. Örneğin, Venedik Komisyonu raporuna göre ABD‟de “writ of certiorari” biçiminde ifade edilen baĢvuru yolunu kullanmak için 300 dolar ödemek gereklidir. Ġsrail‟de 400 dolar, Ġsviçre‟de 200 ilâ 5000 Ġsviçre Frankı ödemek gereklidir. Ayrıntılı bilgi için bkz. ġirin, s. 475; Pekcanıtez, s. 282; Göztepe, Anayasa ġikâyeti, s. 97; Güney Kore‟de de bireysel baĢvurular ücretsizdir. Ancak masraf yapılması gereken bir inceleme söz konusuysa bireysel baĢvuru yapanın bu masrafı Ġçtüzük‟te öngörülen Ģekilde ödemesi gerekmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 319;

AĠHM‟de de baĢvuruların azaltılması için baĢvuru harcı alınması önerisi olduğu belirtilse de AĠHM kurumlarının bu teklife sıcak bakmamaları nedeniyle henüz hayata geçirilebilmiĢ değildir.

Ayrıntılı bilgi için bkz. Sağlam, Ülkemizde Bireysel BaĢvuru, s.781; Gören, Federal Almanya‟da bireysel baĢvurulardan mahkeme masrafı alınmadığı hâlde bireysel baĢvurunun harca tabi olduğunu belirtmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Gören, Bireysel BaĢvuru, s. 660; Gören, Federal Almanya‟da bireysel baĢvurunun Ģaka yollu olarak “Zahmetsiz, masrafsız ve Sonuçsuz” olarak tanımlandığını; zira kiĢinin, kamu gücünün herhangi bir iĢlemi nedeniyle haklarında bir zedelenme hissetmesi durumunda doğrudan Anayasa Mahkemesine baĢvurabildiğini, baĢvuru için avukata ya da masraf ödemeye gerek olmadığını, baĢvurucunun yalnızca duruĢma yapılması durumunda bir avukat tarafından ya da Federal Almanya Yüksek okullarında hukuk hocalığı yapan bir kiĢi tarafından temsil edileceğinin öngörüldüğünü belirtmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Gören, Türk Anayasa Yargısında, s.14-15

295 UlaĢ Karan, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Rehberi, Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Ġnsan Hakları Hukuku Uygulama ve AraĢtırma Merkezi, Hazırlayan: UlaĢ Karan, s. 26

296 ġirin, s. 476

65 Mahkemesine ektra bir külfet getireceği gibi bunun her baĢvuran açısından tespit edilebilmesi de mümkün değildir. Bu nedenle, herkesin mahkemeye eriĢim hakkı engellenmeden baĢvuru yapabileceği bir miktarın belirlenmesi daha pratik bir yol olacağı açıktır.

Nitekim AĠHM de verdiği kararlarda, mahkeme hakkının mutlak olmadığını, mahkemeye eriĢim hakkının²⁹⁷ doğası gereği devlet tarafından düzenleme gerektirdiğini, AĠHS‟in 6. maddesinin birinci fıkrasının etkili bir baĢvuru hakkı tanımasına rağmen devletlere bu hakkın kullanım için baĢvurulacak yollara iliĢkin seçme özgürlüğü verdiğini, mahkemeye eriĢime iliĢkin getirilen bir kısıtlamanın, meĢru bir amaç gütmediği ve ulaĢılması istenen meĢru amaçla baĢvurulan yollar arasında makul bir orantı iliĢkisi olmadığı sürece, AĠHS‟in 6.

maddesinin birinci fıkrası ile uyumlu olmayacağını, adaletin adil bir Ģekilde iĢlemesi menfaatine mali sınırlama getirilebileceğini, hakkında karar vermeleri istenen iddialar ile bağlantılı olarak hukuk mahkemelerine ücret ödeme Ģartının AĠHS‟in 6.

maddesinin birinci fıkrasına aykırı olarak mahkemeye eriĢim hakkına kısıtlama olarak değerlendirilemeyeceğini belirtmiĢtir²⁹⁸.

Doktrinde bireysel baĢvurulardan harç alınmasını eleĢtirenler de bulunmaktadır²⁹⁹. Bunlara göre, AĠHM‟e baĢvuru yapılırken herhangi bir harç ödemesi yapılmadığı hâlde aynı haklar için Anayasa Mahkemesine bireysel baĢvuru

297 Mahkemeye eriĢim hakkının etkili baĢvuru hakkı ile iliĢkisine yönelik ayrıntılı açıklamalar için bkz. Ahmet Ekinci, "Anayasa Mahkemesi'nin Bireysel BaĢvuru Kararlarında Mahkemeye EriĢim Hakkı", Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 3-4, Yıl: 2014, s. 823-830

298 AĠHM, Mehmet ve Suna YĠĞĠT/Türkiye, B.N: 52658/99, K.T: 17.7.2011; ġirin, s. 475; AĠHM‟in aynı yöndeki benzer kararı için bkz. AĠHM, Bakan/Türkiye, B.N: 50939/99, K.T: 12.6.2007

(AĠHM'in atıf yapılan kararlarına

http://hudoc.echr.coe.int/eng#{"documentcollectionid2":["GRANDCHAMBER","CHAMBER"]

} ulaĢılmıĢtır. Bundan sonraki atıflarda yalnızca AĠHM'in kısa karar künyesi kullanılacaktır.);

Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 309-310; Ali Rıza Çoban, "Yeni Anayasa Mahkemesi Kanunu'nun Mahkemenin ĠĢ Yüküne Etkisi Açısından Değerlendirilmesi", Bireysel Başvuru

“Anayasa Şikâyeti”, HUKAB Yayınları, HUKAB Sempozyum Serisi 1, Editör: Musa Sağlam, s. 167, ("Yeni Anayasa Mahkemesi"); Hüseyin Ekinci, “Bireysel BaĢvuru Harcı ve Adli Yardım”, İnsan Onuru İçin Anayasa Mahkemesinde 25 Yıl, Haşim KILIÇ’a Armağan, Editörler: Ali Rıza Çoban, Serdar Gülener, Musa Sağlam, Hüseyin Ekinci, Cilt: 2, Ankara, 2015, s. 1385-1387, ("BaĢvuru Harcı ve Adli Yardım")

299 BaĢvuru harcının bireysel baĢvuru kurumunun niteliğine aykırı olduğu ile baĢvuru harcının temel hakların korunmasına engel olduğu yönündeki görüĢler için bkz. Ekinci, BaĢvuru Harcı ve Adli Yardım, s. 1384-1385

66 yapılırken harç ödenmesinin bir çeliĢkili durum olduğunu belirtmektedirler.

Mukayeseli hukukta ise her iki örneğe de rastlamak mümkündür³⁰⁰.

Düzenleme yetkisi kullanılarak belirlenen harç miktarının adil yargılanma hakkı kapsamında bulunan mahkemeye eriĢim hakkını engellememesi gerekmektedir³⁰¹. Bunun için AĠHM belli ölçütler belirlemiĢtir. Bu ölçütler Ģunlardır:

- Harcın alınacağı yargılama aĢaması.

- Harcın miktarının makul olması.

- Harcın alınmasında haklı bir amacın olması.

- UlaĢılmak istenen amaç ile harç arasında orantı olması³⁰².

AĠHM, Hasan Uzun/Türkiye baĢvurusunda³⁰³ Türk Anayasa Mahkemesine bireysel baĢvuru yolunda ödenen harç miktarını değerlendirmiĢ ve yaklaĢık seksendört Euroluk harç miktarının aĢırı olmadığı gibi baĢvurucular için de adli yardım imkânının bulunduğunu belirtmiĢtir.

Bireysel baĢvuru harcının iadesi hususunda 6216 sayılı Kanun ve Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü'nde herhangi bir kural bulunmamaktadır. Bu nedenle 6216 sayılı Kanun'un 49. maddesinin (7) numaralı fıkrasındaki atıf gereği, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 312. maddesindeki, “Feragat veya kabul beyanında bulunan taraf, davada aleyhine hüküm verilmiĢ gibi yargılama giderlerini ödemeye mahkûm edilir.

Feragat ve kabul, talep sonucunun sadece bir kısmına iliĢkin ise yargılama giderlerine mahkûmiyet, ona göre belirlenir.” ifadesinden, feragat beyanında bulunan tarafın yargılama

300 Ergül, s. 25

301 Venedik Komisyonu Raporu'nda, bireysel baĢvurulardaki harç miktarlarıyla ilgili olarak, bu miktarın aĢırı yüksek olmaması, yalnızca kötü niyetli yani istismarcı baĢvurucuları caydırmak için kullanılması gerektiği ve baĢvurucunun maddi durumunun bunları belirlerken dikkate alınması (adli yardım müessesesi) gerektiği tavsiye edilmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ekinci, Bireysel BaĢvuruların Ġncelenmesi Usulü, s. 147; Ekinci, BaĢvuru Harcı ve Adli Yardım, s. 1387;

Çoban, Bireysel BaĢvuru, s. 191; Karaman, s. 228

302 Özbey, Bireysel BaĢvuru Hakkı, s. 310; Doğru, yargılama giderlerinin, kural olarak dava açma hakkına bir müdahale oluĢturduğunu; ancak bir olayda bu tür müdahalenin, kanuna/hukuka uygun olması, meĢru bir amaca sahip olması ve dava açma hakkının özünü zedelemeyecek bir biçimde orantılı olması durumunda haklı görülebileceğini belirtmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Osman Doğru, “Anayasa Mahkemesinin Bireysel BaĢvurularda Nitelendirme Yetkisi”, İnsan Onuru İçin Anayasa Mahkemesinde 25 Yıl, Haşim KILIÇ’a Armağan, Editörler: Ali Rıza Çoban, Serdar Gülener, Musa Sağlam, Hüseyin Ekinci, Cilt: 1, Ankara, 2015, s. 503

303 AĠHM, Hasan Uzun/Türkiye, B.N: 10755/13, K.T: 30.4.2013

67 giderlerinden sorumlu olacağı anlaĢılmaktadır. Diğer taraftan bireysel baĢvuru harcı, baĢvuru sürecinin baĢlatılması için alınan bir miktardır. Bu sürecin, esas hakkında inceleme ile sonuçlanması zorunlu olmayıp, ön inceleme veya kabul edilebilirlik incelemesi neticesinde de sona ermesi mümkündür. Dolayısıyla fazla veya yersiz olarak tahsilat yapılması hâlleri hariç, baĢvurudan feragat durumunda bireysel baĢvuru harcının iadesi mümkün değildir³⁰⁴.

Uygulamada bireysel baĢvuru harcının Maliye Bakanlığı veznesine yatırılması gerekirken bazı baĢvurucuların bu veznelere harcı yatırmayarak posta idarelerine posta çeki ile yatırdıkları görülmektedir. Anayasa Mahkemesi Ġçtüzüğü'nün 62. maddesinin (1) numaralı fıkrası gereğince, Harçlar Kanunu‟na bağlı tarifede belirtilen bireysel baĢvuru harcının Maliye veznesine yatırılması gerektiğinden dolayı posta çekiyle harç yatırılması mümkün olmayıp bu baĢvurucuların baĢvuruları idari yönden reddedilecektir. Anayasa Mahkemesi baĢvurucuların bu Ģekilde posta idarelerine harç miktarını yatırdıklarını tespit etmesi durumunda öncelikle baĢvurucuların posta idarelerine yatırdıkları harç miktarlarını geri alıp Maliye veznesine yatırmaları için bu makbuzları eksiklik yazısı ile baĢvuruculara iade etmektedir. Bu eksiklik yazısına rağmen baĢvurucunun harç miktarını Maliye veznesine yatırmadığı tespit edilirse baĢvuru idari yönden reddedilmektedir³⁰⁵.