İtham Anlaşması

Brooklyn Akıl Sağlığı Mahkemesi; müdafiler, problem çözücü mahkemeler tarafından yönlendirilen ya da failin akıl sağlığı durumunun belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen birtakım yeterlilik işlemleri sonucunda kendisine yönlendirilen başvuruları alır ve uygunluk kriterlerini sağlayan kişileri katılımcı olarak kabul eder.⁴⁸⁰

479 Bu ekibin başında yer alan klinik yönetici, Mahkeme ekibinin birbiriyle iletişiminde önemli bir rol üstlenmektedir. Görevleri arasında klinik ekibi doğrudan denetleme, sevk edilen sanıkların psiko sosyal değerlendirmeleri yapmak, asistan bölge savcısı, savunma avukatları ve hâkim ile düzenli olarak iletişim kurmak ve Mahkeme ile diğer paydaşlar arasında bir bağlantı kurmak yer almaktadır. Klinik yönetici en başta klinik uygunluğun nihai onayı ve tedavi planı olmak üzere bir takım önemli kararlar üzerinde otorite sahibidir. Klinik yönetici, acil ihtiyaçlara cevap vermek için katılımcıların tedavi planlarını gözden geçirmektedir. Buna ek olarak, her duruşmadan önce hâkime katılımcının güncel tedavi durumu aktarmaktadır. Klinik yönetici hangi katılımcının bir sonraki aşamaya geçmeye hazır olduğunu belirlemek de dahil olmak üzere davaları gözden geçirmek için klinik ekiple düzenli toplantılar gerçekleştirmektedir. Böylelikle klinik ekinin tamamı davalar hakkında eşit ve güncel bilgiye erişebilmektedir.

ROSSMAN/ WILLISON/ MALLIK-KANE/ KIM/ DEBUS-SHERIRILL/ DOWNEY, s.

60.

480 Eğer programa katılmaya uygun görülen sanığın başka bir mahkemede yargılanıyor olması durumu söz konusuysa savunma avukatı veya hâkim, sanığın gözlemlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla davanın Brooklyn Akıl Sağlığı Mahkemesi’ne devredilmesi için işlemler gerçekleştirir. O’KEEFE, s. 17.

177 Aday Brooklyn Akıl Sağlığı Mahkemesi’nde katılımcı olmak için uygun bulunduktan sonra, katılım kararının verilebilmesi için öncelikle hakkındaki suçlamayı kabul etmelidir. Kişinin bu suçlamayı kabul ederek itham anlaşması imzalaması zorunludur. Aday itham anlaşmasını imzaladığı son ana kadar istediği zaman geleneksel yargı usulünde yargılanmak isteyebilir ve bu doğrultuda geleneksel yargı usulüne dönebilir. İtham anlaşmasında yer alan şartların tümü, müdafi⁴⁸¹, savcı ve hâkim tarafından kabul edildikten sonra itham anlaşması imzalanır ve katılım resmiyet kazanır.⁴⁸²

Türkiye’de akıl sağlığı mahkemelerinin kurulması hususunda bir çalışma yapılacak olursa en çok sorunla karşılaşılacak noktalardan birinin, akıl sağlığı mahkemelerinin çok önemli bir kısmını oluşturan itham anlaşması noktası olacağına şüphe yoktur. Birçok hukuk sistemi ve ülkede uygulama alanı bulan bu kurum⁴⁸³, Türk ceza hukuku uygulamasında bulunmamaktadır. İtham anlaşması bir suçlamayla karşı karşıya olan kişinin, yargılama yoluyla ceza adalet sistemi tarafından daha ılımlı bir şekilde karşılanmak amacıyla kendisine yöneltilen suçlamayı kabul etmesi veya ceza adalet sistemine katkıda bulunması anlamına gelen, tarafları savcı ve sanıktan oluşan bir anlaşmayı ifade eder.⁴⁸⁴

481 Müdafi ve aday itham anlaşmasından önce, tedavi planı ve itham anlaşmasının koşullarını ayrıntılı olarak gözden geçirir. O’KEEFE, s. 27.

482 O’KEEFE, s. 27; ROSSMAN/ WILLISON/ MALLIK-KANE/ KIM/ DEBUS-SHERIRILL/ DOWNEY, s. 60.

483 Mehmet Emin YAPAR, Ceza Muhakemesinde İddia Pazarlığı, Adalet Yayınları, Ankara 2013, s. 119.

484 Larry SIEGEL/ Frank SCHMALLEGER, John L. WORRALL, “Criminal Justice in America”, Annotated Instructur’s Edition, Prentice Hall, New Jersey 2010, s. 319.

178 17 Ekim 2019 tarihinde kabul edilerek 24 Ekim 2019 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe gire 7188 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la getirilen basit yargılama ve özellikle seri muhakeme⁴⁸⁵ kurumlarının itham anlaşmasına benzediğine ilişkin görüşler mevcut olsa da, mahkemenin iş yükünü azaltmak, savcının etkinliğini artırmak ve tarafların anlaşmasını hedeflemek gibi genel niteliklerdeki benzerlikler dışında birbirlerinin yerine geçebilecek kurumlar değillerdir.⁴⁸⁶ Nitekim, seri muhakeme usulü CMK m. 250/12 uyarınca akıl hastalığı durumlarında uygulanamaz.

Benzer şekilde etkin pişmanlık kurumunun itham pazarlığını anımsattığına ilişkin görüş, iki kurumun uygulanma amaçları ve sanığın alacağı ceza üzerindeki etkileri bakımından benzerlik taşısa⁴⁸⁷ da seri muhakeme usulünde olduğu gibi birbirleri yerine geçebilecek kurumlar olmamaları sebebiyle isabetli değildir.

Tüm bu hususların yanında akıl sağlığı mahkemelerinde geçerli olan itham anlaşması sisteminin geleneksel yargıdaki itham anlaşması sisteminden çok farklı olduğunu da söylemek gerekir. İki itham anlaşması da kuruluş aşamaları ve hâkim

485 Kurum hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Fahri Gökçen TANER, “Seri Muhakeme ve Müdafiin Rolü”, Barobirlik Dergisi, S. 51, 2021, s. 30.

486 İtham pazarlığı kural olarak belirli suçlara özgülenmiş bir düzenleme olmamasına karşın seri muhakeme usulü 5271 sayılı CMK’nun 250/1. fıkrasında belirtilen suçlar açısından söz konusudur. Yusuf Solmaz BALO/ Ekrem ÇETİNTÜRK, “Amerika Birleşik Devletleri Ceza Hukuku Uygulamasında Savcı Sanık Pazarlığı ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 2, 2013, s. 1258.

487 Doktrinde etkin pişmanlık kurumunun, iddia pazarlığını akla getirdiği ifade edilmekte olup, özellikle savcının etkin pişmanlık hâlinde kamu davası açmama noktasındaki takdir yetkisi ve TCK’nun 192 vd. maddelerinde ifade edilen uyuşturucu suçlarına ilişkin etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasının, resmî mercilerle iş birliği içerisinde olunmasına bağlı bulunmasına yönelik düzenlemelere vurgu yapılmaktadır. Pınar BACAKSIZ,

“İddianame Pazarlığı”, Ceza Hukuku Dergisi, C. 3, S. 7, 2008, s. 153.

179 tarafından onaylanmalarının zorunlu olması bakımından aynı olsa da akıl sağlığı mahkemelerinde sanık itham anlaşmasını yaparak geleneksel yargının tam aksine ceza infaz kurumuna girmeksizin topluma geri dönme imkânı elde etmektedir. Bu nedenle Türkiye’de akıl sağlığı mahkemelerinin kurulması ceza hukuk sisteminin tamamına itham anlaşması usulünü entegre etme zorunluluğu doğurmayacaktır.