AKIL HASTALIĞININ CEZA SORUMLULUĞU ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

ETKİSİNE DAİR SİSTEMLER

İsnat yeteneğini etkileyen nedenlerden biri olan akıl hastalıklarının tespit edilmesi tamamen tıp alanını ilgilendiren bir konu olmasının yanında ceza kanunlarında bu hususta birtakım düzenlemeler yer almaktadır. Ceza kanunlarının akıl hastalıklarının saptanması konusunda kabul ettikleri sistemlerin temel olarak üç ana grup içerisinde yer aldığını söylemek mümkündür. Bu gruplar; biyolojik, psikolojik ve karma sistemdir.

247 Kararlar için bkz. R. v. Craddock (1981) 1 C.L. 49; R. v. English, Norwich Crown Court 1981; R. v. Campbell (1999) 1 S.C.R. 565.

248 PMS’nin ve diğer menstrüel döngüye ilişkin bozuklukların ceza hukuku kapsamında değerlendirmesi için bkz. Fatmanur YAĞCI, “Menstrüel Döngü ve Suç”, Kadın Yazıları (Yayına Hazırlayan: Türkân YALÇIN), Savaş Yayınevi, Ankara 2020, s. 335- 370.

87 1. Biyolojik Sistem

Biyolojik sistemde, ceza sorumluluğu bakımından bir sorumsuzluk nedeni olarak kabul edilen akıl hastalıklarına tıbbi terimlerle açıklanarak kanunda tek tek yer verilir.²⁴⁹ Eğer kişi somut olayda, kanunda açıkça sayılan akıl hastalıklarından birine sahipse daha önceden belirlenen şekilde cezalandırılmaz ya da cezasında indirime gidilir.²⁵⁰

Bu sisteme, kişinin anlama ve isteme yeteneğini etkileyen akıl hastalıklarının hepsinin kanunda yer almasının mümkün olmadığı için isnat yeteneğini etkileyen nedenlerin kapsamını daralttığı eleştirisi yöneltilmiştir.²⁵¹

2. Psikolojik Sistem

Psikolojik sisteme göre, isnat yeteneğini etkileyen nedenlerin hangi akıl hastalığından kaynaklandığının bir önemi yoktur. Kişinin sahip olduğu akıl hastalığının, anlama ve isteme yeteneği üzerinde etkili olması yeterlidir.²⁵² Psikolojik sistem benimsendiğinde akıl hastalıkları teker teker kanununda sayılmaz, yalnızca akıl

249 İÇEL, s. 414, 415.

250 Sahir ERMAN, “Akıl Hastalığı ve Ceza Kanunları”, İstanbul Üniversitesi Ceza Hukuku ve Kriminoloji Enstitüsü- Akıl Hastalarına Karşı Cemiyetin Müdaafası (Raporlar), İstanbul 1985, s. 265.

251 Naci ŞENSOY, “Cezai Mesuliyeti Tamamen veya Kısmen Kaldıran Aklî Maluliyet”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Mecmuası, C. XVI, İstanbul 1950, s. 130, 131.

252 ERMAN, s. 266.

88 hastalığının isnat yeteneği üzerinde etkili olması durumunda ceza sorumluluğuna ilişkin etkisi hakkında bir düzenleme yapılır.²⁵³

3. Karma Sistem

Karma sisteme göre; kişinin, eylemi işlediği sırada akıl hastalığı olması ve bu hastalık dolayısıyla anlama ve isteme yeteneğinin etkilenmiş olması gerekir. Ancak böyle olduğu zaman isnat yeteneği ortadan kalkmış veya azalmış kabul edilir.²⁵⁴ Karma sistem, akıl hastalığının ceza sorumluluğu üzerindeki etkisine dair sistemler arasında en yaygın olarak kabul edilen sistemdir.²⁵⁵

TCK m. 32/1’de, “Akıl hastalığı nedeniyle, işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede azalmış olan kişiye ceza verilmez. Ancak, bu kişiler hakkında güvenlik tedbirine hükmolunur.” ifadesine ve m. 32/2’ de yer alan “… işlediği fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış olan kişiye…” uygulanacak yaptırımları düzenleyen ifadelere bakıldığında Türk ceza hukukunda, akıl hastalığının ceza sorumluluğu üzerindeki etkisine dair sistemlerden karma sistemin benimsendiği anlaşılmaktadır.

253 ŞENSOY, “Cezai Mesuliyet”, s. 131, 132.

254 ŞENSOY, “Cezai Mesuliyet”, s. 133.

255 1889 İtalyan Ceza Kanunu m. 46- 48. 1930 İtalyan Ceza Kanunu m. 88, 89 ve Alman Ceza Kanunu m. 20, 21’de karma sistemin kabul edildiği anlaşılmaktadır. İÇEL, s. 415.

89 Benimsenen karma sistem çerçevesinde cezai sorumluluğun ortadan kalkabilmesi için kişiye yalnızca patolojik bir akıl hastalığı tanısı konmuş olması yeterli değildir, bunun yanında akıl hastalığının belirli bir düzeye ulaşmış olması, işlenen somut suçta bir etkisinin olması gerekir.

B. AKIL HASTALIĞININ CEZA HUKUKUYLA İLİŞKİSİNİN TARİHSEL SÜRECİ

1. Genel Olarak

Yakın bir tarihe kadar Batı toplumlarınca pozitif tıpta hâkim bir kullanım oluncaya kadar akıl hastası kişinin “şeytan çarpmış” bir kişi olarak görüldüğü²⁵⁶ göz önünde bulundurulduğunda, hukuk düzeni ve sonrasında ceza hukuku düzeninde yer almasının da çok eski bir tarihe dayandığını söylemek mümkün olmayacaktır.

Ceza hukukunun ilk dönemlerinde failin akıl hastası olup olmadığının ceza sorumluluğu tespiti yapılırken herhangi bir önemi yoktu, akıl hastası olan kişilere ilişkin özel bir düzenleme söz konusu değildi.²⁵⁷ Çağdaşlarına göre gelişmişlik seviyesi daha yüksek olarak kabul edilebilecek Çin, Hint, Mısır, Asur, Babil, Sümer, İbrani, Eti gibi köklü uygarlıklarda suç işleyen kişi, akıl hastası olup olmadığına bakılmadan

256 Psikiyatrinin bütün tarihi, Orta Çağ’ın ve Rönesans’ın delisinde, büyüye ilişkin ve dinsel anlamların baskısında sıkışıp kaldığından kendini bilmeyen bir hastayı göstermeye çalışmıştır. Doğa üstü nedenlerle açıklanmaya çalışılan sapkınlığın yerine, insan doğasının bozulduğunun keşfedilmesi için; soğukkanlı, tıbbi ve nihayetinde bilimsel bir bakışın nesnelliğinin ortaya çıkması gerekmiştir. Michel FOUCAULT, Akıl Hastalığı ve Psikoloji (Çev.: Emre BAYOĞLU), B. 3, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2015, s. 82, 83.

257 ÜNVER, Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s. 57.

90 cezalandırılmıştır.²⁵⁸ Bu çok eski kavimlerde akıl hastası olan kişilerin durumları olağanüstü nedenlere dayandırılarak teolojik bir düzlemde açıklanmaya çalışılmış ve dinsel fikir alanına giren bu dönemlerin hâkim görüşüne göre; olağanüstü güç tarafından ele geçirilen, cin çarpan, şeytan tahakkümünde bulunan olarak nitelendirilen bu kişiler için de çözüm olarak dualar ve çeşitli büyülerin kullanılması öngörülmüştür.²⁵⁹

2. Roma Hukuku

Özel hukuk alanında ayrıntılı bir düzenlemeye sahip Roma hukukunda ceza hukuku alanı için aynı durumun söz konusu olmadığı rahatlıkla söylenebilse²⁶⁰ de bu duruma rağmen, Roma ceza hukukunda akıl hastalığına ilişkin düzenlemeler mevcuttu.²⁶¹

258 ŞENSOY Cezai Mesuliyet, s. 118.

259 ŞENSOY Cezai Mesuliyet, s. 118, FOUCAULT, s. 83; ÜNVER, Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s. 57.

260 A. WILLINSKI, “Roma Ceza Hukuku ve Ceza Usul Hukukuna Bir Kuşbakışı” (Çev.:

Belgin ERDOĞMUŞ), Dicle Üniversitesi Hukuk Fakütesi Dergisi, C. 1, S. 1, s. 329;

İÇEL, s. 69.

Carrara’nın, Romalıların dev bir özel hukuk meydana getirdikleri, suç hukukunun ise cüce kaldığı biçimindeki yargısı, bütün hukukçularca paylaşılmamıştır. Sami SELÇUK,

“Eski Çağlarda Suç Hukuku”, Prof. Dr. Nevzat Toroslu’ya Armağan C. II, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 2015, s. 1050.

261 ÜNVER, Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s. 58. Roma Hukukunda akıl hastalarıyla ilgili hükümlere XII Levha Kanunu’nda rastlanmıştır. Andreas SCHWARS, Roma Hukuku Dersleri (Çev.: Türkan RADO), C. 5, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınevi, İstanbul 1963, s. 57.

91 Roma hukukunda akıl hastası ve çocuk birbirine eş olarak görülmüş ve akıl hastalığı olan bir kişiye suç işlemesi durumunda suçlu muamelesi yapılmamıştır.²⁶²

Roma hukukunda “furor” olarak ifade edilen akıl hastalığının kapsamıyla ilgili iki görüş mevcuttur: Bir görüşe göre, kavram yüksek ateşten kaynaklanan zihin bulanıklığını dahi kapsayan çok geniş bir kavramken diğer görüşe göre birçok ruhsal bozukluk, kavrama dahil olarak ele alınmalı fakat bu durum ceza sorum luluğunun tamamen kaldırılmasını değil, kavrama dahil olan durumlardan birine sahip kişinin sorumluluğunu azaltacak şekilde etki etmelidir.²⁶³

Eğer yargılama esnasında suç işleyen kişinin akıl hastalığı olduğu ortaya çıkarsa hâkim, bu kişinin sorumluluk durumunu değerlendirir. Hâkim, bu dönemde akıl hastalığı olan kişilere karşı sahip olunan ön yargı sebebiyle akıl hastalarından korkulduğu için söz konusu akıl hastası kişinin çevresine zarar vermesini engellemek amacıyla kendi evinde belirlenen kişiler tarafından veya başka bir şekilde korunma altına alınmasına karar vermek zorundadır. Hâkim kararıyla akıl hastası kişiyi koruma görevi verilen kimseler korumada gerekli hassasiyet ve özeni gösterme hususunda ihmalde bulunurlarsa bu kişiler hakkında da çeşitli yaptırımlar öngörülmüştür.²⁶⁴

262 ŞENSOY, “Cezai Mesuliyet”, s. 119; ÜNVER, Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s.

58; Ayhan ÖNDER, Ceza Hukuku Genel Hükümler C. I, Beta Yayınları, İstanbul 1991, s. 57; İÇEL, s. 414.

263 ŞENSOY, “Cezai Mesuliyet”, s. 119; ÜNVER, Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s.

58; ÖZDEN, s. 57.

264 ŞENSOY, “Cezai Mesuliyet”, s. 119, ÜNVER, Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s.

58; Naci ŞENSOY, “Ceza Hukuku Bakımından Akıl Hastalığı”, İÜHFM, C. 12, S. 2-3, İstanbul 1946, s. 470; Orhan Münir ÇAĞIL, “Garp Hukuk Tarihinde Cermen Devri”, İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 23, S. 1-2, 1958, s. 57.

92 3. Cermen Hukuku

Cermen hukukunda ceza sorumluluğunu salt neticeye göre belirleme anlayışının benimsenmesi dolayısıyla suçla fail arasındaki psikolojik ilişki dikkate alınmadığından, akıl hastalığının ceza hukuku açısında bir önemi yoktur.²⁶⁵ Cermen hukukunda sadece Ren Nehri’nin kıyısında yaşayan barbar Cermen halkından olan Lombardlar, ceza hukuklarında akıl hastalığına yer vermişlerdir.²⁶⁶ Akıl hastası kişinin fiili sonucu verdiği zararın, kuduz bir köpek veya başka bir hayvan tarafından verilen zarardan farklı olmadığını ifade ederek, söz konusu akıl hastası kişilere suç isnat edilemeyeceği düzenlemesine yer vermişlerdir. Bu görüşün de doğal bir sonucu olarak, kuduz hayvanın öldürüldüğü gibi akıl hastası kişi de öldürülebilirdi.²⁶⁷

4. Kilise Hukuku

Kilise hukukunda akıl hastalarının cezai sorumluluklarının olmadığı düşüncesi ön plana çıkmaktadır²⁶⁸ ve bu kişiler irade özgürlüğüne ve temyiz kudretine sahip olamadıklarından, onlara ceza vermek yerine merhamet gösterilmeliydi.²⁶⁹ Kilise hukukunda akıl hastalığı çok dar bir kapsamla sınırlandırılmamış aksine, çok yüksek ateş,

265 İÇEL, s. 414; BAYINDIR, Türk Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s. 36.

266 Paul the DEACON, History of the Langobards (Çev.: William Dudley FOULKE), University of Pennsylvania Press, Pensilvanya 1974, s.

267 ŞENSOY, “Cezai Mesuliyet”, s. 120.

268 Nur CENTEL/ Hamide ZAFER/ Özlem YENERER ÇAKMUT, Türk Ceza Hukukuna Giriş, B. 10, Beta Basım Yayın, İstanbul 2017, s. 416.

269 ŞENSOY, Cezai Mesuliyet, s. 120.

93 uyurgezerlik gibi kişinin irade ve hareket özgürlüğünü etkileyen durumlar da bu kapsamda değerlendirilmiştir. Kilise hukuku sisteminde her ne kadar akıl hastası kişileri işledikleri suçlardan dolayı cezalandırmama sistemi benimsense de suç işlediği esnada akıl hastası olduğu için cezalandırılmayan kişiye, iyileştikten sonra daha önceden akıl hastasıyken işlediği suçlardan dolayı birtakım sınırlamalar getirilebileceği öngörülmüştür.²⁷⁰

5. Orta Çağ Dönemi

Orta Çağ Dönemi’nde diğer alanlarda olduğu gibi psikiyatri alanında da bir gerileme söz konusu olmuştur.²⁷¹ Dönemin hayvanları, eşyaları suç faili kabul eden ve hatta ölüleri yargılayan anlayışının bir yansıması olarak Orta Çağ’da akıl hastalarının sorumsuzluğu kabul edilmemiştir.²⁷² Skolastik düşüncenin etkisiyle, çok sayıda insan şeytanla ilişkisi olduğu iddiasıyla yakılmak suretiyle öldürülmüş, öldürülmeyenlerse zindanlarda tutularak, türlü işkencelere maruz bırakılmışlardır.²⁷³

270 Bu istisnai uygulamanın sebebi, dönemde hâkim olan “Akıl hastalığı bu hastalığı sahip kişinin kendi hatasından kaynaklanır.” anlayışıyla açıklanmaktadır. ŞENSOY, Cezai Mesuliyet, s. 120.

271 BAYINDIR, Türk Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s. 37.

272 ŞENSOY, “Ceza Hukuku Bakımından”, s. 471.

273 Aydın ANKAY, Ruh Sağlığı ve Davranış Bozuklukları, Nobel Yayınevi, İstanbul 2013, s. 18. Manzini, Roma Hukukunda akıl hastasını, küçükler gibi kabul ederek sorumlu tutmama yönündeki eğiliminin 13. yüzyıl başlarında tekrar canlandığını ve Orta Çağ İtalyan Ceza Hukukuna hâkim olduğunu ifade etmektedir. Manzini, Trattato di diritto pénate Italiano, C. II, Torino 1920 ‘den akt. ŞENSOY, “Cezai Mesuliyet”, s. 124.

94 6. 18. Yüzyıl Sonrası Ceza Hukuku

Aydınlanma felsefesinin etkisiyle akılcı yaklaşım, bilimsel bilginin yaygınlaşmasına ve klinik çalışmaların artmasına sebep olmuştur; uygulamalı bilimlerin önem kazanmasıyla cadılık, cin çarpması, kötü ruhların etkisinde olma gibi batıl inançlara dayanarak açıklanan akıl hastalığı kavramı, günah, kabahat, uğursuzluk olarak nitelendirilmek yerine hastalık olarak görülmeye başlanmıştır.²⁷⁴ Böylece o zamana kadar oldukça kötü şartlarda yaşamlarını sürdürmek durumunda bırakılan akıl hastaları, modern psikiyatrinin öncüsü kabul edilebilecek Philippe Pinel’in “Eğer insanlar eşit haklara sahipse zavallı akıl hastaları da hak sahibi olmalıdırlar. Onlar sevgi ve mantıklı bir hürriyet içinde yaşamalıdırlar.” sözleriyle ifade ettiği görüşlerinin etkisiyle, çeşitli alanlarda meydana gelen değişiklikler sayesinde zincirlerinden kurtulmuşlardır.²⁷⁵ Bu görüşlerin etkisiyle Belçika Ceza Kanunu, Alman Ceza Kanunu, 1810 tarihli Fransız Ceza Kanunu ve bazı diğer ceza kanunlarında, kapsamları değişiklik göstermekle birlikte akıl hastalığı olan kişilerin ceza sorumluluğuna ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir.²⁷⁶

Bu dönemdeki tüm gelişmelere rağmen, akıl hastalarının sorumluluklarının kapsamı konusunda tıp dünyası ve hukuk dünyası arasında ciddi görüş ayrılıkları söz konusuydu. Hukukçular, tıpçıların aksine akıl hastalığının çok dar bir kapsamla sınırlanması gerektiği görüşündelerdi. Tıpçılar da akıl hastalıklarının birçok çeşidi olduğundan bahisle, bu kapsamın geniş tutulması gerektiği görüşündeydiler. Nitekim zamanla bu görüşün haklılığı tıp biliminin ilerlemesi sayesinde çeşitli yöntemlerle

274 Nil SARI ve diğerleri, Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı, İstanbul Üniversitesi Matbaası, İstanbul 2007, s. 63.

275 SARI ve diğerleri, s. 63; HAKERİ, s. 65.

276 HAKERİ, s. 65.

95 kanıtlanmış ve akıl hastalığı kavramı hukuk dünyasında da daha geniş bir kapsamla kendine yer bulmuştur.²⁷⁷

277 ŞENSOY, “Cezai Mesuliyet”, s. 126, 127.

96 İKİNCİ BÖLÜM

TÜRK CEZA KANUNUNDA AKIL HASTALIĞINA İLİŞKİN DÜZENLEMELER

I. 765 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU ÖNCESİNDE VE DÖNEMİNDE AKIL HASTALIĞI

A. 765 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU ÖNCESİ DÖNEM

Osmanlı’da 1858 tarihli Ceza Kanunu’nun yürürlüğe girmesine kadar olan süreçte, failin suçu işlediği anda akıl hastalığının olması durumunda failin sorumluluğu İslam Hukuku hükümleri çerçevesinde tespit edilmiştir.²⁷⁸ Kanun’un 41. maddesinde yer alan “Mücrimin bir cürmü hin-i irtikabında cinnet halinde²⁷⁹ bulunduğu sabit olur ise mücazat-ı kanuniyeden mafuv tutulur.” ifadesinden akıl hastalığının ceza verilmesine engel teşkil eden bir sebep olduğu ve akıl hastalığı olan kişilerin sorumluluklarının nasıl belirleneceğine kanunda yer verildiği kabul edilmektedir ancak düzenleme son derece sınırlıdır.²⁸⁰

278 TANER, s. 362; Ayşe NUHOĞLU, Ceza Hukukunda Emniyet Tedbirleri, Adil Yayınları, Ankara 1997, s. 46.

279 Kanunda yer alan cinnet hâli ifadesi, akıl hastalığının kapsamını daraltan bir ifade olması sebebiyle eleştirilmiştir. TANER, s. 363.

280 Said Nuri AKGÜNDÜZ, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukukunun Kaynakları”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Dergisi, C. 4, S. 8, 2016, s. 10; Ahmet GÖKÇEN, Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Kanunları ve Bu Kanunlardaki Ceza Müeyyideleri, Kendi Yayını, İstanbul 1989, s. 123.

97 B. 765 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU DÖNEMİ

1858 tarihli Kanun’daki düzenlemenin akıl hastalığının kapsamını sınırlı tuttuğu tartışmaları; 765 sayılı TCK’da akıl hastalıklarının kapsamının geniş tutulmasının hedeflenerek maddede “ruhi zaaf” kavramının yer almasına neden olmuştur. Fakat “ruhi zaaf” kavramı da akıl hastalığının kapsamını gereğinden fazla genişlettiği eleştirisiyle karşılaşmış ve 1953 yılında Kanun düzenlemesinde bir değişikliğe gidilerek bu kavram yerine “akli maluliyet”²⁸¹ ifadesi getirilmiştir.²⁸² Sonrasında akli maluliyet ifadesinin iyileşmesi ve tedavisi mümkün olan akıl hastalıklarını da ifade edecek şekilde kullanımının yanlış olduğu düşüncesiyle, son olarak bu ifade de “akıl hastalığı” ifadesiyle değiştirilmiştir.²⁸³

281 Akli maluliyet kavramının devamlı bir durumu ifade ettiği ve zekâ gerilikleri ve bunama gibi durumlarda kullanılabileceğine ilişkin bkz. Mustafa ÖZKAN/ Hakan HAKERİ, “Ceza Hukuku ve Ruhsal Bozukluklar”, Kamu Hukuku Arşivi Dergisi, S. 2, 1998, s. 90.

Maluliyet kavramı, hastalık kavramından daha geniş olduğu ve bazı ateşli hastalık ya da zehirlenmelerden kaynaklı geçici delirme durumlarını da kapsayacağı için; bu kavramın kullanılması, sayılan durumlarda da akıl maluliyeti hükümlerinin uygulanabilmesinin önünü açmaktadır. EREM/ DANIŞMAN/ARTUK, s. 514.

282 TANER, s. 363.

283 ÜNVER, Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s. 111.

Bu değişik söz konusu 765 sayılı Kanun’un yalnızca 46. maddesinde uygulanmış, aynı kanunun 47. maddesinde akli maluliyet kavramı yer almaya devam etmiştir:

Mülga TCK m. 46: “Fiili işlediği zaman şuurunun veya harekatının serbestisini tamamen kaldıracak surette akıl hastalığına duçar olan kimseye ceza verilemez.”

m. 47: Fiili işlediği zaman şuurunun veya harekatının serbestisini ehemmiyetli derecede azaltacak surette akli maluliyete müptela olan kimseye verilecek ceza aşağıda yazılı şekilde indirilir.

98 Dönemin ceza hukuku doktrini tarafından, 765 sayılı TCK’da yer alan “akıl hastalığı” ve “akli maluliyet” kavramlarının ikisini de içerecek şekilde “akıl sakatlığı”

kavramının kullanıldığı dikkat çekmektedir.²⁸⁴ Yine başka yazarlarca hastalık sadece bir maluliyetin sonucunda ortaya çıkabileceği için akıl hastalığı ve akıl zayıflığı ve benzer durumları kapsayacak şekilde “akli maluliyet” kavramının kullanıldığı da görülmektedir.²⁸⁵

765 sayılı Kanun’da akıl hastalığı tam akıl hastalığı ve kısmi akıl hastalığı olarak düzenlenmiştir.

Kanun’un 46. maddesinde yer alan “Fiili işlediği zaman şuurunun veya harekatının serbestisini tamamen kaldıracak surette akıl hastalığına duçar olan kimseye ceza verilemez.” düzenlemesi, tam akıl hastalığı olarak ifade edilen durum söz konusu olduğunda ceza sorumluluğu olmayacağına ilişkindir. Bu kişilerin, ceza sorumluluğuna ilişkin belirleme yapıldıktan sonra maddenin devamında haklarında uygulanacak olan güvenlik tedbirlerine ve bu tedbirlerin nasıl uygulanacağına yer verilmiştir.²⁸⁶

284 ALACAKAPTAN, Suçun Unsurları, s. 131.

285 EREM, Adalet Psikolojisi, s. 104.

286 765 sayılı TCK m. 46: “Fiili işlediği zaman şuurunun veya harekatının serbestisini tamamen kaldıracak surette akıl hastalığına duçar olan kimseye ceza verilemez.

Ancak bu şahsın muhafaza ve tedavi altına alınmasına hazırlık tahkikatında Sulh Hakimi, ilk tahkikatta Sorgu Hakimi ve son tahkikatta vazifeli mahkeme tarafından karar verilir.

Muhafaza ve tedavi altında bulundurma müddeti şifaya kadar devam eder. Yalnız maznuna isnadolunan suç, ağır hapis cezasını müstelzim ise bu müddet bir seneden az olamaz.

Muhafaza ve tedavi altına alınan şahıs; muhafaza ve tedavinin icra kılındığı müessesesinin sıhhi heyetince, şifası tebeyyün ettiğine dair verilecek rapor üzerine aynı kazai mercice serbest bırakılır.

99 Buna ek olarak 47. maddede akıl hastalığı nedeniyle azalan isnat yeteneğine ilişkin kısmi akıl hastalığı düzenlemesi yer almaktadır. Bu maddede; “Fiili işlediği zaman şuurunun veya harekatının serbestisini ehemmiyetli derecede azaltacak surette akli maluliyete müptela olan kimseye verilecek ceza”ların “ağırlaştırılmış müebbet ağır hapis cezası yerine 15 seneden aşağı olmamak üzere hapis, müebbet ağır hapis yerine 10 seneden 15 seneye kadar hapis, amme hizmetlerinden müebbet memnuiyet yerine muvakkatı memnuiyet” cezalarına hükmedileceği ve “diğer cezaların da üçte birden yarıya kadar indirileceği” düzenlenmiştir.

Kanun koyucunun 47. maddede “failin algılama veya davranışlarını yönlendirme yeteneğinin önemli derecede etkilenmesi”ni aramasının sebebi, somut olayda karşılaşılan tüm ruhsal dengesizliklerin isnat yeteneğinin azalmasına sebebiyet vermeyeceğini vurgulamak isteğinden dolayıdır.²⁸⁷

Kanun’da kısmi akıl hastalığı olan kişiler bakımından cezada bir indirime gidilmiş fakat bu kişiler hakkında güvenlik tedbirine ilişkin bir düzenleme yapılmamış olması eleştiri konusu olmuştur.²⁸⁸

Bu husustaki rapor ve kararda, hastalığın ve isnadolunan suçun mahiyeti gözönünde tutularak, içtimai emniyet bakımından şahsın tıbbi kontrola ve muayeneye tabi tutulup tutulmıyacağı, tutulacaksa müddet ve fasılası da gösterilir.

Tıbbi kontrol ve muayene; Cumhuriyet Müddeiumumilerince, kararda gösterilen müddet ve fasılalarda bu şahısların bulundukları mahalde yoksa en yakın salahiyetli mütehassısı olan hastane sıhhi heyetlerine sevk edilmeleri suretiyle temin olunur.

Bu tıbbi kontrol ve muayenede nüks arazı gösterenler hakim veya mahkeme karariyle yine muhafaza ve tedavi altına alınıp aynı muamelelere tabi tutulurlar.”

287 EREM/ DANIŞMAN/ ARTUK, s. 519.

288 ŞENSOY, “Ceza Mesuliyet”, s. 147 vd.; ÖNDER, Ceza Hukuku Dersleri, s. 286;

ÜNVER, Ceza Hukukunda Akıl Hastalığı, s. 124.

100 5237 sayılı TCK’da da tam akıl hastalığı ve kısmi akıl hastalığı ayrımının kabul edilmiş olduğu görüşünde olan yazarlara²⁸⁹ karşın bazı yazarlar da mülga Kanun’da olduğundan farklı olarak TCK’nın bu ayrımı kabul etmediğini ifade etmektedirler.²⁹⁰ Akıl hastalığının tam ve kısmi olması gibi bir ayrım psikiyatri bilimi bakımından yerinde bir ayrım değildir. Akıl hastalığının kişinin davranışları üzerindeki etkisi tam veya kısmi olabilir.²⁹¹

II. 5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNU’NDA AKIL HASTALIĞI

A. İSNAT YETENEĞİNİ KALDIRAN BİR NEDEN OLARAK AKIL HASTALIĞI (TCK M. 32/1)

1. Genel Olarak

Türk ceza hukukunda akıl hastalığının düzenlendiği TCK m. 32’de; ölçüt olarak zihinsel sağlık kriteri belirlenerek akıl hastalığı, isnat yeteneğini ortadan kaldıran veya azaltan bir neden olarak düzenlenmiştir.

TCK m. 32/1’de akıl hastalığının isnat yeteneğini kaldıracak nitelikte olması durumuna ilişkin bir düzenleme mevcuttur. Bu düzenlemeye göre; “akıl hastalığı

289 TOROSLU/ TOROSLU, s. 415; HAFIZOĞULLARI/ ÖZEN, s. 397, 398.

Doktrinde Kanun’un akıl hastalıklarına ilişkin düzenlemeleri; işlenmiş olan fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılamaya engel olan, fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğini önemli derecede azaltan ve davranışları yönlendirme yeteneği önemli derece olmamakla birlikte azaltan akıl hastalıkları olarak üçe ayırdığına ilişkin görüşler için bkz.

CENTEL/ ZAFER/ ÇAKMUT, s. 371; SOYASLAN, s. 422; Öztekin TOSUN, Suç Hukuku El Kitabı, Üniversiteliler Yayınevi, İstanbul 1979 s. 273.

290 ÖZGENÇ, s. 372; ARTUK/ GÖKÇEN/ YENİDÜNYA, s. 502.

291 YALÇIN/ KÖPRÜLÜ, s. 602.

101 nedeniyle, işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili

101 nedeniyle, işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili

Belgede TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI (sayfa 99-0)