İmtihan Motifi

İmtihan, kahramanların erginlenebilmesi ve üstün bilinç düzeyine ulaşabilmesi için gerekli olan aşamalar bütünüdür. Kahramanın başarıyla geçtiği her imtihan, zorluklara dayanma gücünü ve azmini arttırmakla birlikte bilincinin karanlık noktalarının da birer birer aydınlanmasını sağlamaktadır. İmtihan motifi, kahramanların akıl yürütme gücünü ve zorluklarla başa çıkabilme yollarını ortaya koyduğundan

okuyucu/dinleyicilerin merak unsurunu tetikleyerek anlatıları akıcı ve sürükleyici hale getirmektedir. İmtihanların çok olduğu anlatılardan biri de halk hikâyeleridir.

Kerem ile Aslı hikâyesinde zorlu imtihan süreçlerinden geçen Kerem, hem Aslı’ya ulaşmadaki kararlılığını hem de âşıklığının/Hak âşıklığının kudretini defalarca kanıtlamıştır. Kerem, yolculuğu boyunca tabiat güçleri, âşıklar ve çeşitli insanlar tarafından sınanmıştır. Ancak Kerem’in somut düzeydeki sınavlarının yanı sıra Aslı’nın vefasızlığı, kendi korkuları, nefsi ve sabrı ile de manevi anlamda sınandığı görülmektedir.

Kerem ile Aslı hikâyesinin S4, Türkmen ve Horasan varyantları dışındaki tüm varyantlarında Kerem, tabiat güçleri tarafından sınanmıştır. Tabiat; dağları, ırmakları ve yollarıyla Kerem’in yolculuğunda engeller çıkarmıştır. Karla kaplı, fırtınalı dağları; köpüren ve geçit vermeyen ırmakları; üçe ayrılan veya duman/sis kaplanan yollarıyla tabiat, Kerem’in yolculuğunda büyük engeller oluşturmuştur. Ancak Kerem, bu engelleri öncelikle Hakk’ın yardımı sonra da söylediği türkülerin tesiri ve Sofu’nun destekleriyle aşabilmiştir.

S2, Y2, Y3 ve Azerbaycan varyantlarında Kerem, diri bir adamın tabuta konması suretiyle sınanmak istenmiştir. Tabuttaki adamın sağ olduğunu bilen Kerem, bu kerameti ile Hak âşığı olduğunu kanıtlamıştır.

Kerem’in âşıklık kudretine yönelik imtihanlar âşıklarla yaptığı atışmalarda görülmektedir. S3 varyantında Aslı’yı sormak için uğradığı bir kahvede âşıklarla karşılaşan Kerem, söylediği muamma ile diğer âşıkları yenmiştir. Y1’de şairlerle atışma yapmıştır. Y2 varyantında Kerem, yedi âşık ile atışmış ve onları yenmiş; Y3 varyantında ise müşaare etttiği otuz altı âşığın sazlarını almıştır.

Erginlenme sürecinin kapalı mekânlarından olan zindanlar, Kerem’in sabır ve kararlılığının sınandığı alanlardan biridir. S1, S3, S4, Y1 ve Y2 varyantlarında Kerem, zindana atılmıştır. Zindanda kaldığı süre boyunca Kerem’in sabrı ve aşkının gücü sınanmıştır. Kerem, zindandan çıkınca Aslı’ya kavuşabilmek için meşakkatli yolculuğuna devam ederek hiçbir koşulda aşkından vazgeçmeyeceğini göstermiştir. S1 ve Y2 varyantlarında da Kerem, Uzunahmet Köyü’nde çetin kışın ortasında dışarıda bırakılmıştır. İnsanların acımasızlığı ve kötü hava koşullarıyla sınanan Kerem, zindanlarda gösterdiği sabrı Uzunahmet Köyü’ndekilere karşı göstermemiş, ettiği beddua neticesinde köy yanmıştır. Daha sonra Kerem, yoluna devam etmiştir.

S4 varyantında Keşiş, Aslı’ya sihirli bir elbise yaptırır ve Kerem’den sihirli elbisenin düğmelerini açmasını ister. Sihir yapıldığı için Kerem düğmeleri açamaz. Kerem, Keşiş’in bu imtihanında başarısız olsa da bunun hile olduğu düşünülür ve yine de Aslı istenir.

Y2 varyantında Kerem, yolculuğu sırasında kırk haramiler ile karşılaşmıştır. Bu karşılaşmadan büyük bir korku duyan Kerem, sağ salim yoluna devam etmiştir.

Türkmen ve Horasan varyantlarında Kerem, Aslı’ya olan sadakati ve Hak âşıklığı ile sınanmıştır. Türkmen varyantında Kerem’e Kethüda’nın kız kardeşini, Horasan varyantında da yedi erkek tek kız kardeşlerini Kerem’e vermek isterler ancak Kerem kabul etmez. Yoluna birçok güzel çıkan Kerem nefsi ve sadakati ile defalarca sınanmış fakat ortaya koyduğu tavırla Aslı’dan başkasını kabul etmeyeceğini ve aşkından dönmeyeceğini gözler önüne sermiştir.

Türkmen ve Horasan varyantlarında dağların karını eritmesi ve turnaları yere indirmesi ile Kerem, çevresindekilere Hak âşığı olduğunu kanıtlamıştır.

Kerem ile Aslı hikâyesindeki en önemli imtihan motifi, Hasne/Hasene vb. Hanım’ın sınamasında görülmektedir. S1, Y1, Y2, Y3 ve Azerbaycan varyantlarında Kerem’in hem Aslı’ya olan aşkını hem de Hak âşıklığını sınamak isteyen Hasne/Hasene vb. Hanım, kırk kızın içinde Aslı’yı tanımak/seçmek, kırk kızın adını/nişanlarını saymak suretiyle Kerem’i sınamış, neticede Kerem’in Hak âşığı olduğuna kanaat getirmiştir. S3 varyantında da bir koca karı, Kerem’den yanındaki altı kızın adını saymasını ister. Kızların adını sayınca koca karı, Kerem’e Aslı’nın gittiği yeri bildirir.

Kerem ile Aslı hikâyesinde sınanan yalnızca Kerem değildir. Âşık olana kadar Kerem’e vefasızlık etmesine rağmen âşık olduktan sonra Aslı da Kerem’e olan aşkı ve sabrı ile sınanmıştır. Türkmen ve Horasan varyantlarında Kerem öldükten sonra onun mezarı başında kırk yıl bekleyip döktüğü gözyaşlarıyla gözleri görmez hale gelen Aslı, büyük bir sabır ve sadakat göstererek Hakk’ın inayetine mazhar olabilmiştir. Aslı’nın sabrı, Kerem’in dirilmesi, kör gözlerinin açılması ve nihayetinde vuslat ile mükâfatlandırılmıştır. Kavuşmanın olmadığı diğer varyantlarda Aslı, Kerem’in ateşi ile yanarak kül olmuştur. Kerem ile yanan Aslı da böylece aşkının büyüklüğünü ortaya koymuştur.

Kerem ile Aslı hikâyesinde Kerem; başta dağ, ırmak, yol gibi tabiat unsurları olmak üzere Hasne Hanım, âşıklar ve farklı insanlar tarafından çeşitli şekillerde sınanmış ayrıca yolculuğu boyunca Keşiş’in kötülükleri ile de mücadele etmiştir.

İmtihanlarla Kerem, Aslı’ya olan aşkını ve Hak âşıklığını defalarca kanıtlamıştır. Gurbet, Kerem için başlı başına bir imtihandır. Yolculuk süresince zor durumda kaldığı zamanlarda Kerem’e çoğu zaman rehber konumuyla Sofu, kimi zaman Hakk’ın yardımıyla Hızır ve her daim âşıklara kucak açan Anadolu insanı destek olmuştur.

Varyantlara Göre İmtihan Motifi

S1 Tabiat güçleri, Uzunahmet Köyü, Zindan, Hasine Hanım S2 Tabiat güçleri, Cenaze

S3 Tabiat güçleri, Zindan, Koca karı, Âşıklar S4 Zindan, Sihirli elbise

Y1 Tabiat güçleri, Zindan, Şairler, Hesnâ Hanım

Y2 Tabiat güçleri, Zindan, Yedi âşık, Cenaze, Uzunahmet Köyü, Kırk _{Haramiler, Hasne Hanım} Y3 Tabiat güçleri, Cenaze, Âşıklar, Hasna Hanım

Türkmen Tabiat güçleri, Hak âşıklığı, Aslı’nın sabrı Horasan Tabiat güçleri, Hak âşıklığı, Aslı’nın sabrı Azerbaycan Tabiat güçleri, Cenaze, Hüsniye Hanım

Hikâyede Kerem genel olarak tabiat güçleri tarafından sınanmış, bunun yanında zindan/mağara gibi kapalı mekânlar ve çeşitli insanlar da Kerem’in sınanmasında etkili olmuştur. Kerem, çıktığı yolda zaman zaman korkuları, çaresizlik duyguları, fakirlik ve hastalıklar ile de sınanmış ancak geri dönmeyi asla düşünmemiştir. Bütün imtihanların sonunda da Kerem, Aslı’ya ulaşmış fakat –genel olarak- vuslata erememiştir.

Yanıp kül olmak Kerem’in fiziksel anlamdaki son sınavıdır. Bunun neticesinde de Kerem, maddi âlemde olmasa da öte âlemde Aslı’ya kavuşma umudunu gönüllere bırakarak tüm yüreklerde vuslata erdirilmiştir.