Dua ve Beddua Motifi

Genel anlamıyla Tanrı’dan yardım istemek anlamına gelen dua, en ilkel tapımlardan yeni dinlere kadar inanç alanının temel ögelerinden biridir. Üstün güçten bir şeyin olması ya da olmaması için yakarışlarda bulunulur. Dualar, bireyler tarafından yapılabildiği gibi geniş topluluklar tarafından da yapılabilir (Hançerlioğlu, 2013: 123). Dualar, bir dileğin gerçekleşmesi için ya da gerçekleşen bir işten sonra duyulan şükran ve minnet duygularını dile getirmek için de yapılabilir.

Bazı kişilerin duaları Hak katında hemen kabul görebilmektedir. Peygamberlerin, evliyaların, dervişlerin, pirlerin vs. duaları doğrudan kabul gören dualar arasında sayılabilir. Bunun yanında salih ameller işleyenlerin, sabrı, merhameti ve kanaati çok olanların da duaları gerçekleşebilmektedir. Bu bağlamda bir derviş misali gezen, aza kanaat edip başa gelen her şeye sabır gösteren âşıkların duaları ve bedduaları da genel olarak makbul olmaktadır. Çünkü onlar, aşktan başka bir şeyi dilememekte beşeri aşklarını ilahi aşkın ışığında yoğurabilmektedirler.

Beddua ise bir insanın veya topluluğun kötülüğe uğraması için edilen dualara verilen isimdir (Hançerlioğlu, 2013: 80). Beddua etmek, dinlerde genel olarak iyi karşılanmamakta ancak çok zor durumlarda kalınca peygamberlerin dahi beddua edebildikleri görülmektedir. Çünkü kötülüklerin aşırı ve dayanılmayacak bir boyuta geldiği durumlarda beddua sonucu yaratılan sarsıntı daha sonra yanlışların algılanmasına ve huzurun tekrar gelmesine imkan sağlayacak bir araç olabilmektedir. Nitekim birçok toplumun Hakk’ın gazabıyla helak edilmesi, onların daha sonra düzelebilmesi ve başka insanlara da ibret olabilmesi içindir.

Kerem ile Aslı hikâyesinde Kerem en fazla, Aslı’nın da aşkına karşılık vermesi için dua etmiştir. Bunun yanında hikâyenin başında çocuk sahibi olmak için edilen dualar ve yolculuk sürecinde zor durumda kalındığında edilen dualar da mevcuttur.

Kerem’in, Aslı’nın âşık olması için ettiği dualar varyantlarda benzer olaylar sonunda ve benzer şekillerde yer almaktadır. S1, S2, S3, Y1, Y2 ve Y3 varyantlarında ortak olarak gerçekleşen olay, Kerem’in diş çektirdikten sonra mendil/çevre/yağlıktan tanınıp kovulması ve bu sırada Aslı’nın sertçe kapattığı kapıda ayağının sıkışıp kanamasıdır. Hem dişlerinin hem ayağının hem de yıllardır gurbette gezip de aşkına karşılık bulamamanın acısıyla Kerem, “İçerimin sızısını, otuz iki dişimin acısını,

ökçemin sızısının üçde birini buna nasip et yarabbi, sen bunaver, görsün aşıḫ nice

varyantlarında ise Kerem’in ettiği dua neticesinde Aslı hem Kerem’e âşık olmuş hem de Müslümanlığı kabul etmiştir.

Türkmen ve Horasan varyantlarında çocuğu olmayan Ziyad Han, İmam Rıza’nın makamında çocuğu olması için dua etmiş ve duası kabul olmuştur. Bu varyantların sonunda Aslı’nın da dualarının kabul olduğu görülmektedir. Yanıp kül olan Kerem’in mezarı başında kırk yıl bekleyen Aslı’nın duası sonucunda Allah’ın kudreti, Hz. Muhammed ve Hz. Ali’nin aracılığı ile Kerem diriltilmiş, Aslı gençleştirilmiş ve Aslı’nın kör olan gözleri açılmıştır.

Hikâyede yer alan beddualar, Kerem’e yol vermeyen dağlara, Kerem ile Sofu’yu karda kışta dışarıda bırakan köylülere ve Aslı’nın anne ve babasına yöneliktir.

S1 ve Y2 varyantlarında Uzunahmet Köyü’nden hiç kimse Kerem ile Sofu’yu misafir etmeyince Kerem köye inkisar etmiş ve bunun sonucunda köy yanmıştır.

Y3 varyantında Resul Dağı’nın imamı ve çevresindekiler sağ adamı tabuta koyup Kerem’i sınamak isterler ancak Kerem namaza durunca onu döverler. Bunun üzerine Kerem, kerametini gösterir fakat çok üzüldüğü için beddua eder ve o memleket harap olur.

Y1 ve Y2 varyantlarında Kerem, sazla da sözle de bir türlü aşamadığı Karadağ’a beddua eder ve dağ yanar. Y1 varyantında Kerem, rüzgârın getirdiği Aslı’nın kokusunu alınca gönlü yumuşar ve tekrar dua ederek dağın sönmesini sağlar.

Aslı’nın ettiği beddualar, Kerem’in yanmasına neden olan anne ve babası içindir. S4’te Kerem yanınca Aslı, annesini ve babasına beddua ederek Kerem’in küllerini toplar. Ancak Aslı’nın anne ve babasına bir şey olmadığı gibi Aslı da yanıp kül olur.

Türkmen varyantında Kerem yanınca Aslı, “Atam ömrü oda yansın,

Anama dirlik tükensin” (Tulu, 2009: 159-160) diye beddua eder.

Gerçekten de Kara Melik ve Meryem, üzerlerine neft yağı dökülüp yakılarak cezalandırılırlar.

Azerbaycan varyantında Kerem yandıktan sonra Aslı, “Allah size versin belalar

ana”, “Babam tarmar olsun tacı-tahtında,” (Öztürk, 2014: 294) diye beddua eder. Hikâyenin sonunda Keşiş ve karısı, boyunları vurdurularak öldürülürler.

Varyantlara Göre Dua ve Beddua Motifi

S1 Aslı, Kerem’in duası ile âşık olur (dua). Uzunahmet Köyü yanar (beddua). S2 Aslı, Kerem’in duası ile âşık olur (dua).

S3 Aslı, Kerem’in duası ile âşık olur (dua).

S4 Kerem yanınca Aslı, anne ve babasına beddua eder (beddua). Y1 Aslı, Kerem’in duası ile âşık olur (dua). Karadağ yanar (beddua).

Y2 Aslı, Kerem’in duası ile Müslüman ve âşık olur (dua). Uzunahmet Köyü ve Karadağ yanar (beddua).

Y3 Aslı, Kerem’in duası ile Müslüman ve âşık olur (dua). Resul Dağı harap olur (beddua).

Türkmen

Ziyad Şah’ın duası ile çocuk sahibi olunur. (dua) Aslı’nın duası ile Kerem diriltilir, Aslı gençleşir (dua). Kerem yanınca Aslı, anne ve babasına beddua eder (beddua).

Horasan

Ziyad Şah’ın duası ile çocuk sahibi olunur (dua). Aslı’nın duası ile Kerem diriltilir, Aslı gençleşir (dua). Kerem yanınca Aslı, anne ve babasına beddua eder (beddua).

Azerbaycan Kerem yanınca Aslı, anne ve babasına beddua eder (beddua).

Hak âşıkları, duaları ve bedduaları Hak katında makbul olan insanlardır. Kerem ile Aslı hikâyesinde de kerametler gösteren, âşıklığı/Hak âşıklığı defalarca sınanmış olan Kerem, ettiği dualarla Aslı’nın âşık olmasını sağlamış, yoluna çıkan engelleri aşabilmiş ve kendisini sınamak isteyen insanlar karşısında mahcup olmamıştır. Kırk yıl Kerem’in mezarı başında sabırla bekleyen Aslı’nın duaları da (Türkmen ve Horasan varyantları) kabul olmuştur.

Kerem’in duaları gibi bedduaları da tesirlidir. Nitekim Kerem’in inkisar etmesiyle Uzunahmet Köyü ve Karadağ yanıp kül olmuştur.

Kerem ile Aslı hikâyesi, motif yönünden zengin bir hikâyedir. Hikâyenin halk hikâyelerine özgü genel motifleri olmakla birlikte kendine has motifleri de bulunmaktadır. Bu motifler, hikâyeyi olduğundan daha zengin ve etkileyici bir şekle getirmektedir.

Sonuç olarak Kerem ile Aslı hikâyesinin karşılaştırmalı olarak incelediğimiz on varyantında yer alan motiflerin her metinde aynı şekilde var olmadığı ve aynı motiflerin

de farklılıklar taşıdığı görülmüştür. Bu farklılıkların görülmesinde anlatıcıların hikâyeyi kendilerince yorumlamalarının ve hikâyenin girdiği kültürlerden izler taşımasının etkili olduğu söylenebilir.

4. BİREYLEŞİM SÜRECİ BAĞLAMINDA KEREM İLE ASLI HİKÂYESİ