Haber Ajansları ve Haber Televizyonlarının Çalışma Yapısı

Dünyadakine benzer süreçler, Türkiye’de özel televizyonlarda yaşansa da TRT devlet bütçesinden ayrılan pay ve siyasetle içiçe geçmiş yapısıyla bu dönüşümlerden şimdilik uzak durmaktadır. Yayıncılık teknolojisini analog sistemden, dijital sisteme geçiren TRT’de işletme yönetimi rasyonel işletme biliminden çok uzak bir anlayışla sürdürülmektedir. Buna, TRT haber bölge ofislerinin çok sayıda personel istihdam etmesi ve yurtdışı bürolarının çok az haber üretmeleri, yabancı dil bilen haberci azlığı ve çok az haberin diğer ülke televizyonlarına satılması örnek olarak verilebilir. Ne var ki TRT kurumunun, devlet bütçesinden ayrılan pay ile işlemesi söz konusudur. Bu nedenle TRT yönetim ve çalışanlarının, kaliteli yayıncılık, haber etki alanını genişletmek, uluslarası bir yayın kurumu olmak vb. hedefleri kâğıt üzerinde kalmaktadır. İşletme mantığına göre, giderlerin gelirlerden az olması kuralı TRT için bu nedenle önemini kaybetmektedir. 8

Medya piyasasında üretim yapan her kuruluşun, içinde faaliyette bulunulan ülkenin ekonomik, siyasal ve sosyal koşulları, sermaye büyüklüğü, hedef kitlesi ve yayın türü olmak üzere temel belirleyici kısıtlamalara göre bir organizasyon yapısı, çalışma düzeni ve yayın politikası vardır. Örneğin uluslararası yayın yapan küresel ölçekte bir organizasyonu olan ABD gibi dünya politikasında çok etkin bir ülkenin haber televizyonları ile Türkiye ölçeğinde yayın yapan bir haber kanalının doğaldır ki belirgin farkları olacaktır. Bu konuda örnek olarak, Turner-AOL ortaklığı olan CNN International ile Türkiye’nin en büyük medya grubu olan Doğan grubunun ortak kurduğu CNN-Türk Televizyonuarasındaki niceliksel farklarbize genel bir fikir vermektedir.

CNN International kanalını elinde bulunduran Time Warner şirketinin 31 Aralık 2014 tarihli yıllık raporda verilen bilgilere göre, Turner yayıncılığı 2014 yılı için (TNT, TBS, Adult Swim, Cartoon Network, CNN, HBO, Cinemax, Warner Bros. ve New Line Cinema) $27.359 milyarAmerikan Doları gelir elde etmiştir. Dünya üzerinde yaklaşık 25,600 ( yirmi beş bin altı yüz) çalışanı mevcuttur. CNN 31 Aralık 2014tarihi itibariyle, dokuz tanesi ABD’de, 31’i yurt dışında konuşlanmış

8 _{TRT’nin Türkiye’de radyo ve televizyon yayıncılığının yeni hukuki düzeninden sonraki durumunu}

toplam 40 haber bürosu ve editoryal (yazı işleri) harekât merkezi ile İngilizce yayını,20’den fazla servisi (kablo kanalı, uydu, radyo, telsiz ve internet) içeren çeşitliliğiyle 200 ülkeye hizmet vermektedir (Time Warner Annual Report, 3-21, erişim tarihi, 22.02.2016).

CNN International, beş ayrı bölgede ağ beslemesine sahiptir; Avrupa/Ortadoğu/Afrika, Asya Pasifik, Güney Asya, Latin Amerika ve Kuzey Amerika. CNN Espanol, İspanyolca yayın ile sadece Latin Amerika‘da hizmet verirken, HLN Kanada, Karayipler, Latin Amerika’nın bir kısmı ile Asya Pasifik bölgelerinde yayın yapmaktadır. CNN, CNN-IBN aracılığıyla, kar zarar ortaklıklarıyla dünya üzerinde, 24 saat haber yayını yapan ortaklıkları ve Hindistan’da bir haber kanalı ile İngilizce yayıncılık yapmaktadır. Sadece CNN International kanalında 4000 (dört bin) gazeteci çalışmaktadır (Time Warner Annual Report, 3-21, erişim tarihi, 22.02.2016).

CNN-Türk Tv’nin Türk ortağı Doğan Medya grubunun ise 30 Eylül 2015 tarihi itibarıyla yurt içinde 7.694 personeli olup, yurt dışı iştirakleri dâhil edildiğinde personel sayısı 8.938’e ulaşmaktadır. Toplam sermayesi ise 2.616.938 TL’dır (Doğan Holding web sayfası, erişim tarihi, 22.02.2016). Yayın hayatına 1999 yılında, Doğan Yayın Holding ve Time Warner’ın ortak girişimiyle Türkiye’de yabancı bir medya

kuruluşuyla ortak kurulan ilk televizyon kanalı olarak başlayan CNN-Türk, İstanbul,

Ankara ofisleri ve dış haber bürolarındaki temsilcileriyle birlikte toplam üç yüz personelle yirmidört saat habercilik yapmaktadır. CNN-Türk o dönemden başlayarak DHA bürolarından yararlanma yoluna gitmektedir.

Kuruluş aşamasında 1999 yılında muhabirlerine montaj ve kamera kullanımı konusunda CNN International’dan gelen bir haber ekibi aracılığıyla kurslar verdirten CNN-Türk Televizyonu, ayrıca Türk medya ve televizyon mecrasında, haber stüdyosunda robot kameralar kullanan ilk haber televizyonudur. Canlı yayınların canlı yayın ekipleriyle değilhaber kameramanlarıtarafından yapılması, Türk medyasında farklı bir anlayış getirmiştir. CNN-Türk Televizyonu, ABD’li ortağınyapılandırmasıyla rakibi olan NTV’ye göre de personel sayıları açısından daha az profesyonelle çalışmaktadır. Ortalama olarak NTV 550-600 personelle üretim yaparken, CNN-Türk Televizyonu hiç bir zaman 300 çalışanı geçmemiştir.

Mark Deuze’ın medya sahasının gelecekte büyük şirketler yerine, yüzlerce küçük şirket ve yatırımcı tarafından kontrol edileceği ve üretimde paylarının artacağı (Deuze, 2009: 8) öngörüsüne karşılık haber alanı, diğer kültürel üretim yapılan medya bölümlerinden farklı bir görünüş sergilemektedir. Haber içeriğinin, devletlerin politikaları, hükümetlere etkisi, toplumsal yaşamdaki enformasyona birinci elden doğrudan ulaşabilme olanağının olması nedenleriyle diğer kültürel ürünlerden daha hassas ve farklı bir yapısı vardır. Bu anlamda uluslararası haber ajanslarının küresel ölçekte gelişmelere yön verebilmek, hükümetlerin siyasi ve ekonomik karar almalarında etkili olmak gibi özellikleri vardır. İngiliz kökenli Reuters, ABD kökenli AP, Fransız AFP, Rus Itar Tass ve son olarak Çinli Xinhua haber ajansları şu anda dünyada haber akışına yön veren en büyük beş haber ajansını oluşturmaktadır.

Küresel ölçekte haber üreten televizyon kuruluşlarında farklılıklar olduğu gibi, haber ajanslarında da büyük farklılıklar vardır. Bu farklılıklarda ekonomi, işletme biliminin temel gerçeklerinin yanı sıra uluslararası ilişkiler ve devlet politikalarının da etkisi olmaktadır. Bu konuda en iyi örnek verilebilecek kurum İngiliz kökenli küresel haber ajansı Reuters’tir. Reuters’in birincil haber kaynağı, dünya ölçeğinde yayılmış kendi gazetecilerinin haber ağıdır. Her ülkedeki merkez büroda televizyon gazetecileri, editörler, kameraman ve haber fotoğrafçısı mevcuttur. Haber ajanslarının öncelikli işlevi olan günlük haber akışını müşterilerine ulaştırmak dışında, Reuters özel müşterilerinin haber ihtiyaçlarını karşılayan bir haber ajansıdır. Reuters, diğer küresel ajansların müşterileri olan normal gazetelerden ve yerel haber ajanslarından daha yüksek ücret ödeyen, ana müşterilere sahiptir vebankalar, mali işler ve menkul kıymetler borsaları, gibi müşteriler Reuters’in organizasyonunu dolaylı olarak biçimlendirmiştir (Jansen, 2013: 93).

Reuters’in muhabirleri politik haberleri araştırıp, görüntülediklerinde, o ülkede gelişmelerin yatırımcıları nasıl etkileyeceğini de haberleştirmiş olurlar ve yatırımcıların da bunu tam olarak bilmesini sağlarlar. Reuters, bürolarının olduğu ülkelerde ileriye dönük politik ve ekonomik analizler yapar. Süreç şu şekilde işler: Genel politik haber üretimi güncel olan olayla ilgiliyken, Reuters finansal muhabirleri dikkatli şekilde ticari şirketlerin günlük hareketlerini izler, denetler, araştırır, yatırım ve faaliyet alanlarını değerlendirir (Jansen, 2013: 102). Bu nedenle

Reuters küresel ölçekte haber üretiminde diğer haber ajanslarıyla rekabette kazançlı çıkmaktadır.

Haber ajansları televizyonlardan farklı olarak gelirlerini direkt müşterilerden elde ettikleri için habere önce ulaşmak ve onu en hızlı ve kapsamlı biçimde servis etmek yarışındadırlar. Bu nedenle uluslararası haber ajansları kıyasıya bir yarış içindedirler. Bu alan haber ajansları için gelir zenginliği, yetişmiş işgücü ve pahalı teknik donanım gerektiren bir sahadır.

Haber sektörünün başta belirttiğimiz diğer kültürel üretimlerden en büyük farkı da geleceğe dönük beklentilere karşılık verebilme güvencesi olmaktadır. Eğer haber ajansının, en zor şartlarda bile habere erişebileceği, haberi en hızlı, yetkin ve zengin içerikte müşterisine ulaştıracağı güveni var ise, habercilikte bir adım öne çıkmaktadır. AP ve Reuters’in dünya üzerinde küresel gücünü oluşturan yüzlerce abonesi olmasının asıl nedeni müşterilerine verdikleri bu güvendir. Türkiye ölçeğinde habercilik yapanajansların ise hem sektördeki rolleri, hem yapılanmaları, hem de haber üretiminde etkileri küresel ölçekte yapılanan uluslararası haber ajanslarına göre daha dar bir alanı kapsamaktadır. Türk haber ajansları gerek mali kaynaklar, gerek organizasyon yapılarında insan kaynağı kullanımı olarak geride kalmaktadırlar. Bu nedenle uluslararası haber ajanslarından haber almaktadırlar. Örneğin AA’nın günlük 120 dış haberinin ortalama %30’unu AP (Associated Press) haberleri oluşturur. AP’den AA’ya gönderilen haber sayısı günlük ortalama 300 civarındadır. AP’den gelen haberler çevrilerek AA abonelerine iletilmektedir (Şahin, 2012: 207). Kısaca haber kaynağı bakımından Türk haber ajansları, dünya haberleri için yurtdışına bağımlıdır.

Türk haber ajansları, gerek mali kaynakları, gerek yetişmiş insan gücü ve gerekse donanım olarak küresel haber ajanslarına kıyasla geride kalsa da, ülke içinde ve Ortadoğu, Kafkaslar ve Balkan bölge coğrafyasında etkili yayıncılık yapabilmektedir. Türk haber ajansları dönemsel olarak, 2001 Afganistan, 2003 Irak 2.Körfez, 2008 Temmuz-Ağustos Gürcistan-Osetya savaşlarında, 2008 yılında Mumbai’de terör saldırıları, 2009 Gazze Dökme Kurşun Operasyonu, 2011 yılı Tunus, Mısır ve Libya’da halk hareketlerinde, uluslararası ölçekte haber üretimi

yapmışlar ve küresel kanallara haber üretimi, canlı yayın desteğiyle önemli katkı sağlamışlardır.

Türk ajansları, Türkiye’nin kültürel olarak Ortadoğu ülkeleriyle olan sıkı bağları, küresel haber ajanslarının canlı yayın araçlarının savaş ortamında konuşlandırılmasındaki fiziki zorluklar, can güvenliği sorunu, yerel bağlantılarının güçlü olması, bölgede Arapça, Kürtçe bilen muhabirlerinin olması nedenleriyle avantaj sağlamaktadırlar. İHA’nın Irak Savaşından 3 milyon dolar tutarında Türkiye ölçeğinde rekor operasyon kârı elde ettiği iddia edilmektedir. 1.Körfez savaşında CNN International’ın Saddam Hüseyin’den özel izin alıp Bağdat’ta tek yayın yapan tv kanalı olarak kalabilmesinden alınan ders sonucu İHA, 2.Körfez Savaşı öncesi Irak Enformasyon Bakanlığıyla yaptığı anlaşmayla savaşın başlaması esnasında(20.3.2003) Bağdat’ta canlı yayın geçiş olanağı bulan tek yayın kuruluşu olmuştur. Bu avantajını iyi kullanan İHA, Bağdat üzerinden küresel ölçekte canlı yayın yapmıştır. Bu olanağı diğer ajans ve kanallar ancak bir ay kadar sonra, 2003 Nisan ayının ortasına doğru bulabilmişlerdir.

Haber televizyonları ve haber ajanslarının çalışma yapılarında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Haber ajansları günün 24 saati abonelerine haber akışını sabah ve akşam bültenleriyle verdiği gibi, gerekli görülen, sıcak ve gündemi etkileyen önemli haber anlarında canlı yayın olanakları sağlamaktadır. Haber ajansları gerek yurt içi ve gerek yurt dışı haber yapılanmalarında televizyonlara göre daha hızlı harekete odaklı bir çalışma yapılanması içindedir. Örneğin, İstanbul merkezli Türk haber ajanslarının merkez büroda haber akışını izleyen editör, muhabir ve kameramanlarının yanısıra, İstanbul’un farklı bölgelerinde gezici ekipleri de vardır. Son yıllarda ekonomik kısıtlamalar nedeniyle bu ekipler bazen tek kişi ile hizmet vermektedir. Burada haber-kamera denilen bir görev tanımı içinde kamera kullanabilen muhabir veya haberi kısaca yazıp, merkeze bildirebilecek kameramanlar tek başlarına haber takibi yapmaktadır. İstanbul için istihbarat muhabirlerinin nitelemesi ve polis kodlamalarına paralel olarak A, B ve C bölgeleri olmak üzere üç ayrı görev alanı tespit edilmiştir. Bu bölgelerde haber ajanslarının gündüz ve gece birer tane ekibi gezici olarak görev yapmaktadır. Bu çalışma yönteminin en büyük nedeni, 17 milyon nüfuslu büyükşehirin trafik sorunu nedeniyle sıcak habere uzak kalmamaktır.

Habercilikte doğrulukla birlikte en önemli kavram olan hız kavramı, ajansların çalışma yöntemlerini dönüştürmüştür. Geçen yüzyılda ajans ve haber merkezlerinden talepler karşılanabiliyor iken günümüzde hem teknoloji hem de çalışma yöntemleri yaşamın akış hızına uygun hale getirilmektedir.