Günlük ve Haftalık İş Sürelerine Bölünemeyen İşler

Bazı işkollarında çalışan işçilerin çalışma sürelerini günlük ve haftalık iş süreleri olarak belirlemek mümkün değildir. Örneğin, taşımacılık sektöründe İş Kanunu md. 63’de belirtilen günlük ve haftalık iş sürelerinin tatbiki, belki de “süre doldu” diye yolun ortasında işin bırakılması gibi garip sonuçlar doğurabilir (Akyiğit, 2007:278). Özellikle taşıma işleri gibi, çalışma süresinin bir haftanın çalışılan günlerine bölünmesi suretiyle işin yürütülmesine nitelikleri bakımından olanak bulunmayan bu işler için Kanunda özel düzenlemeler yapılmıştır. İş Kanunu’nda, nitelikleri gereği günlük ve haftalık çalışma sürelerinin 63 üncü maddede öngörüldüğü şekilde uygulanması mümkün olmayan iş ve

işyerlerinde çalışma sürelerinin günlük yasal çalışma süresini aşmayacak şekilde ve en çok altı aya kadar denkleştirme süresi tanınarak uygulanmasını sağlayacak usullerin, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca hazırlanacak yönetmeliklerle düzenlenleneceği hüküm altına alınmıştır (İş K. md.76/1).

Bu amaçla hazırlanan “Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği”;¹ (HIGBÇSY) karayolları, demiryolları ile deniz, göl ve akarsularda hareket halindeki taşıtlarda yapılan ve 854 sayılı Deniz İş Kanununa tabi olmayan taşıma işlerinde olduğu gibi, iş süresinin bir haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından olanak bulunmayan işlerde çalışma dönemine ve iş sürelerine uygulanacak usul ve esasları düzenlemektedir (HIGBÇSY. md.1). Yönetmelik sadece taşıma işleri ile sınırlandırılmamış, niteliği gereği iş süresinin haftanın iş günlerine bölünerek çalışmaya elverişli gözükmeyen işleri de kapsamına dahil etmiştir. Öte yandan, hareket halindeki araçlarla yapılan her türlü taşımacılık işlerini, haftalık iş sürelerine bölünemeyen işlerden kabul etmeden önce, işin niteliğine bakarak değerlendirme yapılması gerekir (Kahraman, 1994:94). Yönetmelik, 854 sayılı Kanun kapsamına girmeyen, ancak 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında olan tüm karayollarında, demiryollarında ve deniz, göl ve akarsularda hareket halinde olan taşıtlarda yapılan taşıma işlerinde uygulanmaktadır. Yönetmelik kapsamına giren işlerin yürütüleceği çalışma dönemi, işin niteliğine göre en çok altı ayı geçmemek üzere işveren tarafından belirlenir (HIGBÇSY. md.4). Yoğunlaştırılmış iş haftası ve denkleştirme süresi uygulaması ancak tarafların yazılı anlaşması ile mümkün iken, haftalık iş günlerine bölünemeyen işlerde çalışma dönemini işveren yönetim hakkına dayanarak tek taraflı olarak belirleyebilecektir (Eyrenci ve Diğ., 2005:202). Bunun nedeni, bu tür işlerde denkleştirme uygulamasının işin niteliğinden kaynaklanmasıdır (Caniklioğlu, N. 2005b:13). Yargıtay’ın düşüncesi de, fazla çalışma kavramı bakımından kararlaştırılmış bile olsa, günlük iş süresinin temel alınmasının, haftalık iş günlerine bölünemeyen işler için uygun olmayacağı, çünkü söz konusu işlerdeki fazla çalışmaların günlük iş süresinin yerine, bir haftadan daha uzun bir süreyi içeren iş dönemine göre belirlenmesi gerektiği yönündedir²

1 06.04.2004 tarihli 25425 sayılı R.G.

Çalışma dönemi; işin yapılmasının gerektirdiği belli bir zamanı anlatır ve en az iki ay, en çok ise altı aya kadar bir zaman dilimi olarak saptanabilir. Belirlemeyi izne gerek olmadan işveren yapmaktadır (Akyiğit, 2007:278). Normal denkleştirme dönemine ilişkin düzenlemeden farklı olarak, bu 6 aylık sürenin toplu iş sözleşmesi ile daha da uzatılma olanağı bulunmamaktadır (Caniklioğlu, N. 2005a:164

Yönetmelikte denkleştirme imkanı getirilmekle birlikte, yoğunlaştırılmış iş haftalarında günlük çalışma süresi sınırları hüküm altına alınmıştır. Yönetmelikte çalışma süresi iş günü üzerinden düzenlenmiş ve her iş gününün 7.5 saatlik iş süresi kabul edilmek sureti ile hesaplanacağı (HİGBÇSY md.5/2), günlük iş süresinin 11 saati, gece çalışma süresinin 7,5 saati, işin niteliği itibariyle profesyonel ve ağır vasıta ehliyeti ile taşıt kullananların günlük çalışma süresinin ise 9 saati geçemeyeceği belirtilmiştir (HİGBÇSY md.6).

Bir çalışma dönemindeki çalışma süresi tespit edilirken, belirlenen dönemin haftalara tam olarak bölünüp bölünemediğine bakılır. Eğer bir çalışma dönemi haftalara tam olarak bölünüyorsa, çalışma süresi o dönemdeki hafta sayısının haftalık çalışma süresiyle çarpımı sonucu bulunan miktarı aşamaz. Buna göre Yönetmeliğin kapsamına giren işlerde bir çalışma dönemi içindeki haftalık çalışma süresi 45 saatten az veya çok olarak belirlenebilirken, tespit edilen çalışma dönemindeki çalışma süresinin bir iş haftasına düşen ortalaması 45 saatten fazla olamayacaktır. Yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle toplam çalışma süresi çalışılması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilecektir (HIGBÇSY md.5). Çalışma döneminin haftalara tam olarak bölünemediği durumlarda ise “gün” baz alınarak hesap edilir. Her iş günü de 7,5 saat olarak kabul edilir (HİGBÇSY m.5/2) (Akyiğit, 2007:279).

Hareket halindeki taşıtlarda çalışan işçilerin ara dinlenmeleri genel olarak duraklama yerlerinde verilir. Kalkış-varış yerleri arasında duraklama yeri bulunmayan veya duraklama yeri bulunmakla birlikte, işin niteliğinin gereği olarak bu yerlerde ara dinlenmesi verilemeyen hallerde ara dinlenmesi taşıt içerisinde verilir (HİGBÇSY md.7). Yönetmelik kapsamına giren işlerde çalışan işçiler, 24 saatlik süre içinde kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden çalıştırılamazlar (HİGBÇSY md.8). İşçilere

haftanın bir gününde kesintisiz 24 saatten az olmamak üzere hafta tatili verilmesi zorunludur (HİGBÇSY md.9).

Yönetmelik kapsamına giren işlerde fazla çalışma, bir çalışma dönemindeki çalışma süresinin dışında yapılan çalışmalardır (HİGBÇSY md.11/1) Bir çalışma dönemi içinde, izinli veya raporlu bulunmaları veya işe yeni başlamaları veya işten ayrılmaları nedeniyle tam olarak çalışamayan veya işyerindeki zorlayıcı nedenlerle tam olarak çalıştırılamayan işçilerin fazla çalışmaları, o dönem içinde çalıştıkları gün sayısına göre hesaplanır (HİGBÇSY. md.11/2). Fazla çalışmanın tespitinde haftalık çalışma süresi değil, çalışma dönemindeki çalışma süresi esas alındığından çalışma dönemindeki çalışma süresinin dışında 45 saati geçen çalışmalar, fazla çalışma olarak kabul edilmektedir. Haftalık iş günlerine bölünemeyen işlerde, olağan, zorunlu ve olağanüstü hallerde yapılacak fazla çalışma arasında ayrım yapılmamıştır. Bir yıl içinde yapılacak fazla çalışmaların toplamı 270 saati aşamaz (HİGBÇSY.md. 11/3). Bu haliyle Kanun hükmü (İş K. md.41/8) Yönetmelik ile tekrar edilmiş olmaktadır.

1.3.3.4.Hafta Tatili ile Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde Yapılan Çalışmalar