Evladın Sorunlulukları

Kur‟an-ı Kerim‟de ayet-i kerimelerde evladın anne ve babasına dua etmesi emredilerek, nasıl dua edeceği ayet-i kerimelerde örneklerle açıklanmıĢtır. Anne babasının bağıĢlanması için dua edilmesi emredilmiĢtir.409

Yine ayet-i kerimede kendisi hidayete davet edilince anne ve babasına karĢı, kaba bir dil ile konuĢan evlat örneği verilerek, bu davranıĢ yerilmiĢ ve Müslüman evlatlara anne-babasına kaba davranmaması emredilmiĢtir.410

Bu ayet-i kerimelerin mesajları birlikte değerlendirildiğinde, Allah (cc) Kur‟an-ı Kerim‟de Müslüman erkeklere, evlat olarak, anne-babalarına yumuĢak huy ile davranmalarını, onlara karĢı merhametli ve müĢfik olmalarını, anne-babanın problemlerini çözmek için çaba sarf etmelerini emretmektedir. Anne-babanın haksız olduğu kesin olan durumlarda bile onlara karĢı kibar ve anlayıĢlı olunması istenilmektedir. Anne babaya karĢı iyi davranma emri, Hz. Âdem‟den Hz. Muhammed (sav)‟e kadar bütün peygamberlerin tebliğ ettiği din olan Ġslâm‟ın önemli kurallarından birisi olarak anlaĢılmaktadır. Kur'an-ı Kerim‟de hem Allah (cc)‟un emri olarak hem de geçmiĢ peygamberler hakkında anlatılan kıssalarda onların dilinden Müslüman erkek Evladın anne-babaya ihsan ile davranmasının önemine dikkat çekilmiĢtir.411

Allah (cc) anne babayı iyilik etmenin önemine birçok ayet-i kerime vurgu yaparak Allah (cc) kulluk ile birlikte zikretmiĢtir.⁴¹² Kur‟an-ı Kerim, anne ve babasına Allah (cc) ile birlikte Ģüketmesini emretmektedir.413

408 Meryem 19/7, 12, 14; Âl-i Ġmran 3/39; Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, VIII/40; ZemahĢerî, el-KeĢĢâf, I/189.

409 Ġbrahim 14/41; Neml 27/19; Ahkaf 46/15-16; Nuh 71/28.

410 Ahkaf 46/17-18; Ġbn Kesîr, Tefsiru‟l-Kur‟ani‟l-Azîm, XVI/266.

411 Meryem 19/14, 32; Nuh 71/28.

412 Bakara 2/83; Nisâ 4/36; En‟âm 6/4; Ġsra 17/23; Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, IX/120.

Kur‟an-ı Kerîm, Müslüman evlatların anne babaya karĢı görevlerini belirtirken özellikle onların yaĢlılık dönemlerine dikkat çekmiĢtir. Ġsra suresi 23. ayet-i kerimesinde geçen “yeblüğanne” lafzının sonundaki te'kit nunu'nun ana babanın yaĢlılıkla birlikte evlada muhtaç olacakları bir dönemin geleceğine iĢaret ettiği ifade edilmiĢtir.414

ĠĢte bu dönemde Müslüman evlat, tıpkı anne babasının ona bakıma muhtaç iken baktığı gibi onlara bakmakla emredilmiĢtir. Kur‟an-ı Kerim, anne-babaya “onlara öf bile demeyin” emrinde bile vurgusu yaparak, Hz. Ġbrahim örneğinde de görülen bir konuĢma biçimi belirlemiĢtir. Onlara karĢı hiçbir Ģekilde incitici bir tutum içerisinde bulunulmaması gerektiği ifade edilmiĢtir.415

Yine ayet-i kerimenin devamında “azarlama!” uyarısı, incitici söz söylememe olarak yorumlanmıĢtır.416

Atâ b. Ebî Rabâh bunu “el kaldırma” Ģeklinde anlamıĢtır.⁴¹⁷ Râzi; evladın anne-babaya kötü söz söylemesinin uygun görülmediği ifadelere dikkat çekerek, Ģiddet içeren davranıĢların ise Ġslâm‟ın genel hükümleri ile birlikte değerlendirildiğinde büyük günahlar arasında olduğuna dikkat çekmektedir. Anne ve baba ile konuĢurken jest ve mimiklere bile dikkat edilmesi tavsiye edilmektedir.⁴¹⁸ Ġbn Cüreyc ise, “bulabildiğin en güzel sözü söyle” tavsiyesi ile Müslüman evlatlara sıcak davranıĢının en güzel formülünü göstermektedir.419

Peygamberimiz (sav) ashabına; “Size, büyük günahların en büyüğünü bildireyim mi?" diye üç defa sorarak, üç defasında da “evet bildir, Ey Allah'ın Rasûlü” diyen ashab-ı kirâma bunları sırasıyla; “Allah‟a ortak koĢmak, ana-babaya karĢı gelmek, haksız yere adam

öldürmek ve yalan söylemek” Ģeklinde üç büyük günahı açıklamıĢtır.420

Allah (cc) evladın, yaĢlı anne babaya güç dengelerinin değiĢtiğini hissettirmeden, onların sorumluluklarını üstlenerek, koruyucu ve kollayıcı olunmasını emretmiĢtir.421

Bu emri yerine getiren Müslüman evladın anne-babası için Allah (cc)‟ya dua etmesi de tavsiye edilmiĢtir. Bu emir ve tavsiyelere uyan

414 Nisâbûrî, Nizamuddin Hasan b. Muhammed b. Hüseyin Kummî, Tefsîru Garâibi'l-Kur'an ve Ragâbi'l-Furkan, I-XXX, Daru‟l-Ma'rife, Beyrut 1987, V/27; Ġbnü'l-Cevzi, Zâdu‟l-Mesîr, V/22.

415 Nisâbûrî, Tefsîru Garâibi'l-Kur'an, XV/27; Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, VII/323; Hâzin, Lübâbü‟t-Te‟vil, IV/97.

416 Nisâbûrî, Tefsîru Garâibi'l-Kur'an, XV/28; Cassâs, Ahkâmu‟l-Kur‟an, III/290; ZemahĢerî, el-KeĢĢâf, II/632.

417 Taberî, Câmiu‟l-Beyân, XV/48; Ġbnu'l-Cevzî, Zâdu‟l-Mesîr, V/22.

418 Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, VII/326.

419 Taberî, Câmiu‟l-Beyân, XV/48.

420 Buhârî, “Edeb”, 6.

evladın ise mükâfatlandırılacağı ayet-i kerimelerde ifade edilmektedir.⁴²² Müslüman evlada Allah (cc) Kur‟an-ı Kerim‟de “beni küçükken sevgiyle Ģefkatle büyüttükleri gibi Sen de onlara merhamet et” diye dua ederek, onun büyümesi için verilen emeğin anne babasına rahmet vesilesi yapması istenmiĢtir. Müslüman evladın, mü‟min ebeveyn için dua etmesi açık hüküm gereği iken, mü‟min olmayan anne baba için vefatlarından önce, doğru yolu bulmaları için dua etmesi de anne-baba hakkının gereği olarak görülmüĢtür. Ancak inkâr içinde öldüğü bilinen ebeveyn için Ģefkat ve merhamet duası edilmesi, ayet-i kerimelerde uygun görülmemiĢtir.423

Hadis-i Ģeriflerde ve Peygamber (sav)‟in örnek uygulamlarında da anne ve babaya dua etmeye yönelik emir ve tavsiyeler bulunmaktadır. Rivayete göre; bir sahabî; “Ölümlerinden sonra da ebeveynim için yapmam gereken bir iyilik var mı?” diye sorunca Peygamberimiz (sav) Ģöyle buyurmuĢtur. “Evet, dört haslet vardır: Onlara hayır duada bulunmak ve Allah'tan, bağıĢlanmalarını dilemek, varsa vasiyetlerini yerine getirmek, dostlarıyla iliĢkiyi devam ettirip ikramda bulunmaktır. Akrabalarıyla iliĢkiyi devam ettirmek ki, senin bütün akrabaların ancak onlar vasıtasıyla varolmuĢtur.” 424 Vefatlarından sonra yapılacak duanın ana-babaya faydasını Peygamberimiz (sav) Ģöyle ifade etmektedir: “Ġnsan ölünce amel defteri kapanır. Ancak Ģu üç Ģeyle sevabı devam eder: Sadaka-i câriye, insanların faydalanacağı bir ilim ve arkasından hayır dua eden bir evlât.”425

Hayatta ve öldükten sonra ebeveynine karĢı görevlerini yerine getiren, onları memnun edip hayır dualarını alan evlat, dünya ve ahiret mutluluğunu kazanmıĢ olur. Çünkü Peygamberimiz (sav) böylelerinin bereketli uzun bir ömre sahip olacaklarını, ebeveynin kendileri için yapacakları duaların Allah tarafından mutlaka kabul edileceğini ve Cennet'i kazanacaklarını müjdelemektedir. Hz. Peygamber (sav) çocukların ebeveynlerine karĢı sorumluluklarının ne kadar büyük olduğunu Ģöyle dile getirmektedir: “Çocuk, hiç bir iyilikle babanın hakkını ödeyemez. Ancak onu köle olarak bulur da satın alarak hürriyetine kavuĢturursa hakkını öder”426

buyurarak evladın babaya karĢı görev ve sorumluluğunun büyüklüğünü açıklamıĢtır.

422 Ġbrahim 14/ 41; Nuh 71/28. 423 Tevbe 9/ 113,114. 424 Buhârî, Edebü‟lMüfred, 19. 425 Buhârî, Edebü‟l-Müfred, 19. 426 Buhârî, Edebü‟l-Müfred, 6.

Ebeveynin yaĢlılık döneminde Müslüman evlada düĢen sorumluluk sadece onlara, güzel konuĢmak, Ģefkat ile davranmakla sırnırlı değildir. Bunun yanında, onlar artık kendi yaĢamlarını sürdürübilecek, hayatlarını idame edebilecek imkân ve güçten yoksun olduklarında evlat, fiziki bakım ve mali konularda da sorumluluk yüklenmelidir.427

Ġsrâ suresi‟nde “akrabaya, yoksula ve yolcuya hakkını ver”⁴²⁸ buyrulmuĢtur. Ayrıca Bakara suresinde; “ey Peygamber! Sana ne sarfedeceklerini soruyorlar. De ki, sarfedeceğiniz mal ana-baba, akrabalar, yetimler, düĢkünler ve yolcular içindir. Yaptığınız her iyiliği Allah bilir”429

ifadesi ile insanın malını nasıl harcaması gerektiği açıklanmıĢtır. Burada hakkı verilmesi emredilen akrabaların en baĢında ise anne babanın bulunduğu, insanın en yakın akrabasının anne ve babası olduğu ciheti ile açıktır. Nisa suresi‟inde ise; ana babaya, yakınlara, öksüzlere iyilik yapılması emredilmektedir.430

Bu iki ayet birlikte değerlendirildiğinde, ihtiyacı olan anne babaya ihsan çerçevesinde maddi açıdan destek olmak bir görev olarak anlaĢılmalıdır. Ashab-ı kirâmdan Ebu‟d-Derdâ Hz. Peygamber‟in (sav) kendisine dokuz önemli Ģey tavsiye ettiğini, bunlardan birinin de; ana-baba da dâhil olmak üzere aile fertlerinin ihtiyaçlarını karĢılamak olduğunu belirtmiĢtir. Peygamberimiz (sav), cihada katılmak isteyen sahabiyi, kendisine muhtaç olan ana-babasının hizmetine göndermiĢtir.431

Kur‟an-ı Kerim, ayet-i kerimlerde; Müslüman erkeklere, evlat olarak, örnekler üzerinde temel davranıĢ ilkeleri belirlemiĢ ve uyulmasını emretmiĢtir.

Çocukların anne ve babalarına itaat etmek, yapılması haram olan iĢler hariç isteklerini yerine getirmek görevleridir. Allah (cc); “biz insana, ana-babasına iyilik

yapmasını tavsiye ettik. Bununla beraber, hakkında bilgi sahibi olmadığın (ilah tanımadığın) bir Ģeyi bana ortak koĢman için sana emrederlerse, artık onlara bu hususta itaat etme”⁴³² buyurmuĢtur. Ayet-i kerimeden evlada, anne ve babasının

isteklerini yerine getirmesi, onlara isyan etmemesi emredilmiĢtir. Ancak, ana-baba çocuğundan Allah'a (cc) isyan etmesini, O'nu inkâr etmesini, farz kıldığı bir Ģeyi 427 Bakara 2/213. 428 Ġsra 17/26. 429 Bakara 2/215. 430 Nisâ 36-37. 431 Buhârî, Edebu‟l-Müfred, 9. 432 Ankebût 29/8.

yapmamasını, haram kıldığı Ģeyleri yapmasını emrederse; bu hususlarda ana-baba da olsa, itaat edilmez.

Anne ve babaya her türlü ikram ve ihsanda bulunmak, onların ihtiyacı olduğu takdirde maddî ihtiyaçlarını gidermek, onlara “öf” bile dememek, onlara karĢı daima tatlı dilli olmak, en güzel tavır ve davranıĢlarla karĢılık verip, onları üzmemek ve onların hizmetlerini îfâ ederken bıkkınlık ve memnuniyetsizlik göstergesi sayılabilecek davranıĢlarda bulunmamak gerekir. Hasta veya yatalak hallerinde onlara hizmette bulunanın cennetlik mü‟minlerin özellikleri arasında olduğu unutulmamalıdır. Ana-baba, çocuklarına karĢı bakım ve yetiĢtirme sorumluluklarını yapmamıĢ olsalar, hatta bazı zararları dokunmuĢ olsa bile, çocuklarının ebeveyinlerine bu kısımda açıklanan davranıĢları yerine getirme sorumluluğu vardır. Müslüman erkeklerin evlat olarak anne-babaya karĢı sorumluluğu onların imanlarının ve imtihanların bir gereği olarak algılanmalıdır. Anne-babaya karĢı sorumluluklar ve görevler kulluk bilincinin bir parçası olarak görülmeli, Allah (cc)‟ya kul olmanın bir gereği olarak evladın anne-babaya her zaman ihsan ile muamele etme görevi olduğu gibi, genelde anne-babanın, bu çalıĢma kapsamında ise erkeğin baba olarak evlatlarına karĢı görev ve sorumlulukları vardır.