Ġnsanlık Tarihinde Aile Hayatında Erkek

Üretim araçlarının çeĢitlenmesi ve üretimin artması olarak ifade edilen tarım üretimi döneminde erkeklerin aile içindeki etkileri ve yaptırım güçleri artmıĢtır. Çünkü erkek, ihtiyaç fazlası ürünü baĢka ihtiyaçları karĢılama üzere değerlendirme görevini üstlenmiĢtir. Bu yeni rol, aynı zamanda ailenin nerede yaĢayacağını da erkek tarafından belirlenmeye baĢladığı süreci ortaya çıkardığı düĢünülmektedir. BoĢanma durumunda kadın aile evini terk ederek baba evine dönmesi ve mirasta erkeğin hakkının daha fazla olması erkeği aile hayatında daha etkin kıldığı değerlendirilmiĢtir. Aile içerisinde erkeğin rollerinin, tarihi süreci boyunca değiĢime uğradığı ileri sürülmüĢtür. Erkeğin etkisinin tarım toplumlarında daha güçlü olduğu modern dönemde ise ailede eĢit güç ve erk paylaĢımının geliĢtiği düĢünülebilir. Elbetteki dünyanın her yerinde ve her toplumda bu süreç aynı çizgiyi takip etmemiĢtir. Dönemsel değiĢimleri keskin çizgilerle birbirinden ayırmak ta mümkün değildir.263

Tarihsel süreç içerisinde ailenin rolü ve yapısında değiĢmeler olmuĢtur. Bu değiĢim erkeğin aile içerisindeki rollerini de etkilemiĢtir. Göçebe ve hayvancılıkla uğraĢan toplumlarda aile bireylerinin görevi, hayvanların bakımını sağlamaktır. Bu görev baĢlangıçta cinsiyetler bakımından farklılık göstermiyordu. Tarım ile iĢtiğal eden toplumlarda ise; tarım faaliyetleri aile bireyleri tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir.

263 Can, Ġslam, “Ailenin Tarihsel GeliĢimi: Dünü, Bugünü ve Yarını”, Sistematik Aile Sosyolojisi, (editör: Aydın, Mustafa), Çizgi Kitabevi, Konya 2014, s. 71.

Bu durum, aile içerisinde erkeğin önem kazanmasına da sebep olmuĢtur.264

Çünkü toprağa yerleĢmeye baĢlanmasından ve sabanın icat edilmesinden sonra iĢ bölümünde bir görev değiĢimi yaĢanmıĢ ve tarım, kadın mesleği olmaktan çıkarak erkeğin mesleği haline dönüĢmüĢtür. Böylece kadının, gıda tedarik etme görevinde rolü değiĢmeye baĢladığı için toplumda sosyo ekonomik statüsü değiĢmeye baĢlamıĢtır. Tarımdaki yeni geliĢmeler, araç gereç yapımını, taĢımacılık sektöründeki geliĢmelerin, erkek fiziki gücünün ön plana çıkmasına neden olmuĢtur. Bu durumun ise babaerkil toplum yapısının geliĢmesine neden olduğu ileri sürülmüĢtür. Erkeğin statüsü, hane halkı üzerinde oldukça artmıĢ, servet ve güç babadan oğula geçer hale gelmiĢtir. Avrupa‟da Ortaçağ döneminde ise, üretim iliĢkilerine bağlı olarak aile yapısında değiĢimler baĢlamıĢtır. Erkek ve kadınların derebeyleri için yılın belli günlerinde çalıĢmak zorunda olması ve buna karĢılık derebeylerin onları korumakla yükümlü olması, askerlik hizmetine karĢılık özel mülkiyete yerleĢme hakkının verilmesi ve kilisenin kadının statüsünün düĢüklüğünü kabul etmesi ile birlikte erkek egemen bir toplumun varlığı bu dönemin genel özellikleri arasında yer almaktadır.²⁶⁵ Aynı dönemde Müslümanların yaĢadığı toplumlarda geleneksel aile modelinde baba, ailenin iaĢe ve ibatesini karĢılamakla yükümlü sayılmıĢ, buna karĢın geniĢ ailede yetiĢen çocuk ise anne babasına yaĢlılığında bakmakla yükümlü kılınmıĢtır.266

Geleneksel aile, babaerkil otorite ölçütlerinin erkeğe nisbet edildiği aile modelidir. Babaerkil ailelerde aile çekirdek aile değil geniĢ aile olarak birarada yaĢamını sürdürür. Bu ailede en yaĢlı kiĢi, onun çocukları ve çocukların çocuklarının oluĢturduğu bir yapı söz konusundur. Bu aile de yönetim erkini ailenin en yaĢlı erkeği temsil eder. Baba hem iç iliĢkileri hem de dıĢ iliĢkileri yürüten rol üstlenmiĢtir. Vefat etmesi durumunda yerini ve görevini en büyük erkek Evlatın devr alması gelenektir. Bu aile tipinde otorite erkeğin aileyi temsili esasına dayanmaktadır. Bu nedenle baba ailede despotik bir erk yapısını değil, ailenin temsili ve yönetimi görevini ifa etmektedir. Ataerkil ailede her Ģey babanın kiĢiliği etrafında

264 Nirun, Nihat, Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür, Ankara Atatürk Kültür Merkezi Yayınalrı, Ankara 1994, s. 21.

265 Özen, Sevinç, “Aile Kurumuna Bazı Sosyolojik YaklaĢımlar”, Aile Yazıları: Temel Kavramlar, Yapı ve Tarihi Süreç, (editör: B. Dikeçligil, A. Çiğdem), C. I, Ankara T.C. BaĢbakanlık Aile AraĢtırmaları Kurumu Yayınları, 1990, ss. 405-406.

266 Yıldırım, Ergun, “Aile ve Evlilik Türleri”, Aile Sosyolojisi, (derleyen: K. Canatan, E. Yıldırım), Açılım Kitap, Ġstanbul 2009, s. 89.

toplanmıĢtır. Herkes babasının ve atasının dinine tabidir. ĠnanıĢa göre evde yakılan ateĢ baba tarafından sürdürülür. Ondan da erkek çocuğuna geçmektedir. Bu yüzden erkek çocuk ataerkil toplum modelinde önemli görülmüĢtür. Kız çocuklarına verilen önemin erkek çocukları ile kıyaslandığında daha az olduğu düĢünülebilir. Ataerkil aile yapısında erkek toplumun yapısı, ekonomik geliĢmelerin etkisi ve nüfus yapısı nedenleri ile birden fazla kadınla evlenme ruhsatına sahip olmuĢtur.²⁶⁷

Semavi dinlerin aile müessesesinin en önemli destekçisi durumunda oldukları değerlendirilmektedir. Bu dinler, ailenin kurulması ve sürdürülmesinin hem zeminini oluĢturmuĢlar hem de ailenin devamı için önlemler tavsiye etmiĢlerdir. Semavi dinler aileyi dini hayatın önemli unsurlarından birisi olarak görmüĢlerdir. Diğer taraftan din hükümleri, aile içi rollerinin belirlenmesi ve ailenin tabi olmasını istediği ilkeler açısından kapsamlı teori ve pratikler bütününü önermiĢdir. Semavi dinler evliliği ve aileyi kendi muhafazaları içine alarak onlara özel bir konum atfetmektedirler. Bu bağlamda Ġslâm aile kurmaya ve aile içinde yaĢamaya özel bir önem vermiĢ ve teĢvik etmiĢtir.268

Dolayısıyla ailenin korunmasında dini değerler büyük öneme sahiptir. Dinler evliliklere küçük sebeplerle son vermeyi hoĢ karĢılamamaktadır. Böylece ailenin sürdürülmesi konusundaki irade, her zaman din tarafından güçlendirildirilmiĢtir. Mesela Katoliklik, boĢanmayı imkânsız hale getirecek yasaklar koyarken, Hz. Peygamber (sav) Allah‟ın (cc) boĢanmayı en sevmediği helal olarak gördüğünü ifade etmiĢtir.269

Aile temelde eĢler (kadın-erkek) arasındaki iliĢkilere dayanmaktadır. Bir aile kurabilmek için eĢler arasındaki uyum bu açıdan çok önemlidir. Bu uyumu yakalayabilmek için evlenmeden önce, eĢler kendi özelliklerine yakın insanlar aramalıdırlar. Bu bağlamda eĢlerin karakter yapıları itibariyle birbirine uyacak kiĢiler olması sağlıklı bir aile kurulması bakımından önemlidir. Bununla birlikte eĢlerin birbirlerinde aradıkları maddi unsurlar da olabilir. Güzellik/yakıĢıklılık, zenginlik, soy, sop vb. bu maddi unsurlar arasındadır. Günümüzde eĢlerin birbirinden bu maddi ögeleri arama oranı giderek artıĢ göstermektedir. Erkekte yakıĢıklılık, para, mülk,

267 Bayram, Yusuf, ToplumsallaĢma Süreci Ġçinde Aile ve Kültür: Ġran Örneği, Marmara Üniversitesi Ortadoğu AraĢtırmaları Enstitüsü, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 2006, s. 27.

268 Tekin, Mustafa, “Dinlerin Perspektifinden Aile Kurumu”, Aile Sosyolojisi, 2. Baskı, Açılım Kitap Yayınları, Ġstanbul 2010, s. 241.

kariyer; kadında güzellik, estetik, bakımlılık, gibi özellikler daha fazla önem kazanmıĢtır.270

Ġnsan, erkek ve kadın olarak iki ayrı cinsten yaratılmıĢtır. Erkeğin de kadının da kendine has özellikleri mevcuttur. Örneğin erkeğin güç ve rasyonalitede, kadının zerafet ve duygusallıkta öncelikli olduğu kabul edilmektedir. Her iki cinste bedensel ve ruhsal farklılıklara sahip olup; birbirlerine üstünlük veya aĢağılık anlamına gelmeyecek Ģekilde, spor yarıĢmaları örneğinde olduğu gibi pek çok kategorilerde farklı olduğu düĢünülmektedir. Bu farklılıkların içerisinde iki cins arasındaki nesli devam ettirme sorumluluğu daha önemli görülmüĢtür. Aile çerçevesinde bu kadar önem taĢıyan kadın çevresinde tarih boyunca sorunlar yaĢanırken, erkek üzerinde yok denecek kadar az konuĢulmuĢtur. Kadınların aksine sosyal bilimlerde erkeğe yönelik ilgi hâsıl olmamıĢken, kadına yönelik çalıĢmaların daha fazla olduğu iddiaları dile getirilmiĢtir. Bu iddialara göre; yüzyıllar boyunca toplumların ataerkil yapıya sahip olması, insanlık tarihinin erkeğin tarihi olarak görülmesinden dolayı erkeğe yönelik ayrı çalıĢmalara ihtiyaç duyulmamıĢtır. Buraya kadar erkek ve erkeklerin ailedeki rollerine iliĢkin tarihi süreci kısaca değerlendirilmiĢtir. Kur‟an-ı Kerim‟in aile hayatı ve sosyal yaĢamda erkeği nasıl tamınladığını, Müslüman erkek modelini hangi özellikler ile açıkladığını ve Müslüman erkeklere nasıl Müslüman olunmasını emrettiğine iliĢkin Allah (cc)‟nın mesajları incelenecektir.