Akraba Olarak Erkek

Akraba kelimesi, Arapça‟da yakın anlamına gelen ve biriyle aynı soydan olan kimseyi ifade eden karîb kelimesinin çoğulu olarak kullanılmıĢtır. Akraba kelimesi Türkçe‟de daha geniĢ anlamda kullanılmıĢtır. Türkçe‟de evlenme sonucundaki gerçekleĢen hısımlık (sıhrî akrabalık) iliĢkiside akrabalık kelimesi ile ifade edilmektedir.⁴⁷⁹ Akrabalık, hem bireyler arası iliĢkilerin düzenlenmesinde, hem de toplum, siyaset ve yerel grupların oluĢmasında önemli bir role sahiptir. Toplum düzeninde akrabaların birbirlerine karĢı görev ve sorumluluk taĢıdıkları genel kabul gördüğü düĢünülmektedir.480

Aralarında miras hukuku olup olmamasından bağımsız olarak kiĢinin neseb yönünden irtibatı olduğu kiĢi erhâm kelimesi ile de tanımlanmıĢtır. Ġslâm, soy hasebiyle akraba olanlara, baĢka hiçbir din, sistem ve felsefede görülmeyen bir önem ve sorumluluk vermiĢtir.481

Sıla-i Rahim, lügat anlamı ile akrabaya yaklaĢmak anlamında olup, akrabayı arayıp sormak, ziyaret

479 Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, s. 35; ġahan, Ramazan, Kur‟an-ı Kerim‟de Akrabalık, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ġstanbul 2010, ss. 16-17.

480 Akyüz, Vecdi, “akraba”, DĠA, II/285-286.

481 HaĢimî, M. Ali, Kur‟an ve Sünnet‟e Göre Müslüman ġahsiyeti, (çeviren: Resul Tosun), Risale Yayınları, Ġstanbul 2018, s. 102.

etmek ve onlara yardım etmek anlamlarına gelmektedir.482

Akrabalar arasındaki iliĢkiler, dini-ahlaki ve sosyal sorumluluk olarak görülmektedir.483

Kur‟an-ı Kerim‟de akrabalık iliĢkileri, akrabaların birbirlerine karĢı hak ve sorumluluklarını açıklayan, Müslümanlara akrabalarına karĢı nasıl davranmalarının uygun olduğunu belirten ayet-i kerimler incelenmiĢtir. Yakın akraba olarak; anne, baba ve kardeĢlere iliĢkin incelemeler daha önce müstakil baĢlıklarda verildiği için bu kısmada; anne, baba ve kardeĢ dıĢındaki akrabalar degerlendirilmiĢtir.

Ayet-i kerimelerde; akrabaya, yetimlere ve yoksullara iyilik yapmak, iyi davranmak, güzel söz söylemek ve kiĢinin sevdiği mallardan akrabalarına cömertçe infak etmesi, Allah (cc)‟a kulluk, namaz ve zekât ibadetleri ile birlikte zikredilmiĢtir.484 Allah (cc) insanlar arasındaki akrabalık iliĢkilerinin yaratılıĢ ile baĢladığını belirtmiĢ ve akraba haklarına riayet etmemenin Allah (cc)‟a saygısızlık ile birlikte zikrederek yasaklamıĢtır.485

Kur‟an-ı Kerim‟de akrabalık haklarına ve akraba ile iliĢkilere büyük önem verilirken, aynı zamanda Allah (cc)‟ın emir ve yasaklarına uymayan akarabalara dua edilmesi uygun görülmemiĢtir.⁴⁸⁶ Ġslâm, yardım ve iyilik yapmaya yakın akrabalardan baĢlanması emrettiği gibi, Allah (cc)‟ın dinine davet, tebliğ ve irĢad faaliyetlerinin de yakın akrabadan baĢlanmasını emretmiĢtir.487

Kur‟an-ı Kerim, maddi yardım ve Allah (cc)‟ın dinini tebliğde anne-baba, evlat ve akrabaya öncelik verilmesini emretmiĢ, ancak yakınların bu önceliğini suçun ortaklığı olarak görmemiĢtir. Ġnsanın, diğer yakınları gibi akrabalarının da hataları nedeni ile uyardıktan sonra yükümlülüğü yoktur.488

Çünkü Allah (cc) insanı kendi eylemlerinden sorumlu tutmaktadır. Hesap gününde her kul kendi yaptıklarından sorumlu tutulacaktır.489

Akrabalar ile karĢılıklı haberleĢme, mü‟min akrabaların karĢılaĢabilecekleri olumsuzluklar hakkında endiĢelenme ve onların baĢlarına gelebilecek kötülükler konusunda Allah (cc)‟a dua etmek, Hz. Ġbrahim‟in kendisine gelen meleklere kardeĢi Lût (as)‟un durumunu sorma örnekliğinden

482 Ekinci, Ekrem B. “Sıla-i Rahim”, Türk Aile Ansiklopedisi, BaĢbakanlık Aile AraĢtırma Kurumu Yayınları, Ankara 1991, I/103.

483 Akyüz, agm, s. 286.

484 Bakara 2/83, 177, 180, 215; Nisâ 4/36; Nahl 16/90; Ġsra 17/26; Nûr 24/22; Rûm 30/38.

485 Nisâ 4/1, 7. 486 Tevbe 9/113. 487 ġuara 26/214. 488 Fâtır 35/18. 489 Mümtehine 60/3.

anlaĢılmaktadır. 490

Hadis-i Ģeriflerde de ayet-i kerimelerde verilen emir ve tavsiyeleri açıklayıcı nitelikte, akrabaya iyilik yapılması, infak hususunda akrabaya öncelik verilmesi, akrabanın gözetilip, kollanmasına iliĢikin öneriler yer almaktadır. Yine Peygamber (sav) sıla-ı rahimin sürdürülmesi tavsiyesinde bulunmuĢtur.491

Bu ayet-i kerimelerde Allah (cc) akrabalar arasında irtibat, karĢılıklı Ģefkat ve merhamet duygusu emretmektedir. Ġslâm dini yakın akrabaya iyilik etmeyi, sıla-i rahimde bulunmayı dinin ilk emirleri ve temel esasları arasında göstermektedir.492 Kur‟an-ı Kerim, mü‟minlerin yaĢantısının her alanına yönelik prensipler belirlemiĢtir. Müslüman erkeğin, toplumsal rollerinden kaynaklanan görev ve sorumluluklarını bu prensipler ile birlikte tanımlamıĢtır. Bu tanımlama akrabalık iliĢkilerini de içermektedir. Akrabalığa verilen önem ayet-i kerimelerde vurgulanmıĢ, akrabaya iyilik için teĢvik edici öneriler getirilmiĢtir. Bu öneriler ile insanlar akraba olanı olmayandan ayırıp, akrabalığın anlamını öğrenerek, yakın toplumsal münasebetlerin oluĢturduğu duyguları sosyal iliĢkilerinde kullanma beceriside geliĢtirmiĢlerdir.493

Ġslâm dini, yardımlaĢma ve dayanıĢma esaslı bir akrabalık iliĢkisi öngörmektedir. Akrabalık iliĢkilerinde birbirlerini tamamlayan yetki ve sorumluluklar, akraba grubu içerisinde statü ve roller açısından iĢbirliği tavsiye edilmiĢtir. Kur‟an-ı Kerim akrabaları birbirlerine karĢı sorumlu ve görevli tutarak aynı zamandan onların sevinçte ve üzüntüde birlikte olmalarını da teĢvik etmektedir.

ÇalıĢmanın birinci bölümünde incelenen insanlığın gelenek değerlerinden uzaklaĢması akraba iliĢkilerininde değiĢime uğramasına neden olmuĢtur. Akrabaların birbirlerine karĢı sorumlulukları modern toplumun insanlığa fırsat olarak sunduğu yaĢam tarzı nedeni ile bozulmaya uğramıĢtır. Dinin insan ve toplum yaĢamının dıĢına çıkarılmasını (sekülerimiz) çabası ile birlikte akrabalık iliĢkilerindeki insicam da bozulmaya baĢlamıĢtır. Din akrabalar arası iĢbirliğini ve yardımlaĢmayı önermesine karĢın, günümüz yaĢam felsefesi bireyselliği öncelemektedir. Allah (cc) akrabalığı sadece kan bağı ile sınırlamamıĢ, evlilik, sütkardeĢliği ve din bağını da akrabalık

490 Hicr 15/53-59; Müslim, Ġman, 74, 75; Nesâî, Zekât, 60; Tirmizi, Zekât, 26; Müslim, Birr, 20, 21.

491 Buhari, Edeb,

492 HaĢimî, Müslüman ġahsiyeti, s. 236.

493 Ekber, S. Ahmed, Ġslam ve Antropoloji, (çeviren: Bedri Gencer), Ġnsan Yayınları, Ġstanbul 1995, ss. 66-67; Cohen, Anthony P., Topluluğun Simgesel KuruluĢu, (çeviren: M. Küçük), Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 1999, s. 13.

hukuku içerisinde göstermiĢtir.Bu arkabalık iliĢkilerini de sorumluluk kapsamında değerlendirmiĢtir. 494

Ayet-i kerimeler‟de verilen mesajlara göre Müslüman erkek; akrabalık iliĢkilerini sürdürmeye özel bir önem göstermeli, akrabaları ile olumlu iletiĢimini sürdürmeli, yardımlaĢmaya akrabalarından baĢlamalıdır. Akrabaların ziyaret edilmesi, misafir kabul edilmesi, sevinçte ve tasada birlik olunması, maddi ve manevi bakımdan yardımlaĢılması Kur‟an-ı Kerim‟de Allah (cc)‟a kulluk, namaz ve zekâttan hemen sonra ifade edilmiĢtir. Bu ifade tarzı Ġslâm‟ın akrabalık iliĢkilerine verdiği önemi göstermektedir.