Ġnsanın YaratılıĢı ve Nefsi Vahide

Arapça‟da hem müzekker hem de müennes gramer yapısı ile kullanılan nefs kelimesi, ruh, öz, hakikat, akıl, can, canlı, beĢer, insan anlamlara gelmektedir.625

Nefs kelimesi ile çoğu yerde birlikte kullanılan zevc kelimesi ise tekin zıttı, tek, çeĢit, tür, eĢ anlamlarına gelmektedir. Bu kelime müzekker olmasına karĢın müennes için de kullanılmaktadır.626

Kur‟an-ı Kerim‟de Nefsi Vahide ifadesi 5 yerde geçmektedir.627

Nisa suresi 1. ayet-i kerimede “Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eĢini

yaratan, ikisinden birçok erkek ve kadın üretip yayan rabbinize itaatsizlikten sakının. Adını anarak birbirinizden dilek ve istekte bulunduğunuz Allah'tan ve akrabalık

625 Ġbn Manzûr, Lisânu‟l-Arab, VI/233-240; Cevherî, es-Sıhâh, III/984.

626 ibn Manzûr, Lisânu‟l-Arab, II/291-294; Zebîdî, Tâcu‟l-Arûs, VI/20-24.

haklarına riayetsizlikten de sakının. ġüphesiz Allah sizin üzerinizde gözetleyicidir”628 buyurulmuĢtur. Ġbn Abbas, bu ayeti açıklarken ayette geçen nefs'in Hz. Âdem‟in nefsi olduğunu belirtmiĢtir. O nefsin zevcinin ise Havva⁶²⁹ olduğunu, Havva'nın da Hz. Âdem‟den yaratıldığını ifade etmiĢtir.630

Taberî ise ( ö. 310/922), tefsirinde Ġbn Abbas, Ġbni Mesud ve sahabenin bir kısmından gelen ve Havva'nın Hz. Âdem‟in kaburga kemiğinden yaratıldığını ifade eden rivayeti aktarmıĢlardır. 631

Ġmam Maturidî (ö. 333/944) ise önceki müfessirlerin aksine, bu ayetin tefsirinde, Havva‟nın Hz. Âdem‟in kaburga kemiğinden yaratılmıĢ olduğu hakkındaki rivayete tefsirinde yer vermemiĢtir. Ġmam Maturidi, insan yaradılıĢının Hz. Âdem‟e nisbet edilmesinin sebebinin Hz. Âdem‟in insan yaratılıĢının baĢlangıcı ve aslı olmasından kaynaklandığını ifade etmiĢtir. Ancak yaratılma konusunda özellikle kaburga kemiğinden yaratılmaya değinmemektedir. 632

Klasik dönem müfessirlerinden

Kurtubî (ö. 671/1273), Nisa suresi 1. ayet-i kerimesinin tefsirinde ayette geçen nefsi vahide kelimesinden Hz. Âdem‟in kendisini anlamıĢ ve Havva'nın Hz. Âdem‟in kaburga kemiğinden yaratılmıĢ olduğunu ifade etmiĢtir.633

Râzî ise nefsi vahidenin Hz. Âdem olduğunu ifade etmektedir. Nefsten kastedilen Ģeyin Hz. Âdem, zevcinden kastedilenin ise Havva olduğunu, ayet-i kerimenin tefsirinde Havva‟nın Hz. Âdem‟den yaratıldığının anlaĢıldığını açık bir Ģekilde ifade etmiĢtir.634

Osmanlı dönemi müfessirlerinden Ġsmail Hakkı Bursevî (1137/1725) Havva‟nın Hz. Âdem‟in kaburga kemiğinden yaratıldığını ifade etmiĢ ve Ġbn Mesud'a atfedilen rivayeti de delil göstermiĢtir. Müfessir, Havva‟nın Âdem'den yaratılmıĢ olmasının Allah‟ın anne olmaksızın babadan kadını yaratmasına örnek teĢkil eden ve böylece Allah‟ın azametini iĢaret eden bir olay olduğunu ifade etmiĢtir.635

628

Nisâ 4/1. اهجوس اهُي قهخو ةدحاو سفَ ٍي ىكقهخ يذنا ىكبر اىقتا ساُنا اهيا اي

629 Kur‟an-ı Kerim‟de Havva kelimesi geçmemektedir. Hz. Âdem‟in eĢi olarak ifade edilmektedir. Ancak müfessirler tarafından Hz. Âdem‟in eĢinin adı Havva olarak kullanıldığından çalıĢmada Havva ismi kullanılmıĢtır.

630 Firuzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‟kûb, Tenviru'l-Mikbas min Tefsiri Ġbn Abbas, 1. Baskı, Müessesetü‟l Risale, Beyrut 1992, s. 84.

631 Taberî, Câmiu‟l-Beyân, VI/339; Buhârî, Nikâh, 81,16; Enbiya, 2/6; Müslim, Radâ, 18/60.

632 Mâturidi, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd (333/944), Te‟vilâtu Ehli's-Sünne-Tefsîru‟l-Mâturîdî- (thk. Fâtıma Yusuf Hummî), I-X, Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut 2004, IV/185; V/112.

633 Kurtubî, el-Câmi‟li Ahkâmi‟l-Kur‟an, I/301-302, V/2.

634 Razî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, IX/167.

Modern dönem müfessirlerinden Tantâvî Cevherî (ö. 1359/1940), Nisa suresi birinci ayeti, insanların birbirlerini sevmeleri ve birbirlerine yardımcı olmaları, birbirinden istifade edip birbirinin haklarını gözetmeleri bağlamında tefsir etmiĢtir. Sadece insanların bir baba ve bir anneden dünyaya geldiklerine, babanın asıl, annenin fer‟ olduğuna iĢaret ettikten sonra, insanların farklı özellikleriyle yaratılıĢlarının çoklukta birlik olduğunu açıklamıĢtır.636

Muhammed Abduh ise (ö. 1323/1905), ilgili ayetin tefsirinde, Hz. Âdem ister bütün beĢerin babası olsun ya da olmasın, tek bir nefisten kastedilen mananın mutlaka Hz. Âdem olmasının gerekmediğini, müfessirlerin çoğunluğunun nefs‟in Hz. Âdem olduğunu söylemelerinin, onun beĢerin babası olduğu Ģeklindeki yaygın kanaatten kaynaklandığını düĢünmektedir. Muhammed Abduh‟a göre; Kur'an-ı Kerim‟de bütün beĢerin Hz. Âdem‟in zürriyetinden geldiğine dair temelli ve kat‟î bir nass yoktur. Ancak Kur‟an-ı Kerim‟de sarih bir nassın olmaması, insanların Hz. Âdem‟in zürriyetinden geldiğine itikad edilmesine de mani değildir.637

Mustafa el-Merâğî (ö. 1364/1945)'nin görüĢleri de Muhammed Abduh ve ReĢid Rıza‟nın görüĢleri doğrultusundadır. O, Nisa suresi birinci ayette geçen nefs kavramının Hz. Âdem olarak tefsir edilmesinin sebebini, Hz. Âdem‟in beĢerin babası olduğuna dair yaygın kanaatlere ve rivayetlere bağlamakta, ama Kur‟an-ı Kerim‟de buna dair kesin bir iĢaret olmadığını ifade etmektedir. Merâğî, söz konusu kavramdan kasdın insaniyet olduğuna dair görüĢ bildirerek, Ģayet antropolog ve biyologların insan türünün tek bir babaya indirgenemeyeceğine dair iddiaları doğru çıkarsa, bunun Kur‟an-ı Kerim nassına muhalefet etmeyeceğini ileri sürmüĢtür.638

Bu açıklamalardan Mustafa el-Meraği'nin de Abduh ve ReĢid Rıza gibi dönemlerindeki yaygın bilimsel nazariyelerin etkisi altında kaldıkları söylenebilir.

Hak Dini Kur‟an Dili tefsiri sahibi ve Cumhuriyet dönemi din âlimlerinden Elmalılı Hamdi Yazır (ö. 1942), insanların tek bir nefisten yaratılmaları konusunu tefsir ederken, cinsiyet ayrımı anlamına gelebilecek ifadelerden kaçınarak, cinsler arasındaki dengenin vurgulanmasına özen göstermiĢtir. Allah “o nefisten de eĢini yarattı” buyururken, insanın yaratılıĢında biri diğerinin canından kopmuĢ bir çift

636 Tantâvî Cevherî, el-Cevâhir fi Tefsîri‟l-Kur‟âni‟l-Kerîm, III/2.

637 ReĢid Rıza, Tefsiru‟l-Kur‟âni‟l-Hakîm, IV/325.

638 Merâğî, Ahmed Mustafa, Tefsîru‟l-Merâğî, Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evladühü, Mısır 1962, IV/174.

meydana getirdiğini, Bir babadan erkek çocuk olabileceği gibi kız çocuğunun da olabileceğini ifade buyurmaktadır. Elmalılı‟ya göre; erkek ve diĢi aynı asıldan gelen, bazı yönlerden özellikleri ayrı, birbirini tamamlayan muhtelif tabiatlı iki çifttir. Ayet-i kerAyet-imede Allah (cc)'ın yaratmasının azametAyet-ine Ayet-iĢaret vardır. Elmalılı‟ya göre ayette geçen “ve haleka minha zevceha” (ve ondan/o nefisten de eĢini yarattı) ifadesinde erkeğin öne çıkarılmasına iĢaret olmakla beraber, zevceha (eĢini) ifadesinde, kadının yaratılıĢı gereği erkeği yalnızlıktan ve akametten kurtaran bir nimet olduğuna, ancak bu nimetin değerinin bilinip istismar edilmemesine, Ģükrünün edasının gerekli olduğuna iĢaret vardır.⁶³⁹Mehmet Sait ġimĢek ise ayet-i kerimenin tefsirinde Allah (cc)‟ın önce Hz. Âdem‟i sonra da Havva'yı yaratmıĢ olduğuna, buna göre kadının erkeğin bir parçası olmakla beraber yaratılma bakımından aralarında yaratılıĢ nedeni ve özü bakımından bir üstünlüğün olmadığına dikkat çekmiĢtir. ġimĢek, Nisa suresi 1. ayet-i kerimesinin tefsirini Araf suresi 189. ayet-i kerimesi ile birlikte değerlendirmiĢtir. Hz. Âdem ve Havva‟nın birbirlerinde sükûn bulmaları için yaratıldıklarını değerlendirmektedir. Ayet-i kerimelerde640

kadın ve erkek arasında bir ayırım yapılmamakta, her iki cinse birden hitap edilmektedir. ġimĢek, Kur‟an-ı Kerim‟de, Tevrat‟ta olduğu gibi Havva‟nın Ģahsında kadın cinsinin mahkûm edilmesi gibi bir ifadenin bulunmadığını vurgulamaktadır.641

Ayet-i kerimede Hz. Âdem‟in yaratılması ve kadının ondan yaratılmasından farklı olarak kadının da erkekle aynı cinsten veya kadının da erkeğin de aynı insanlık özünden yaratıldığı Ģeklinde açıklayan müfessirler vardır. Örneğin mu‟tezili müfessir Ebu Müslim el- Ġsfahânî Nisa suresi birinci ayet-i kerimesindeki “minhâ zevcehâ” ibaresini eĢini onun cinsinden yarattı Ģeklinde açıklamıĢtır642. Bu açıklamada minhâ kelimesi nefsi vadiye‟ye iĢarete eden zamir olarak kullanıldığından nefsi vahideye cins anlamı verilmiĢtir. Ġsfehânî, bu görüĢlerine Kur‟an-ı Kerim‟den ayet-i kerimeleri delil olarak göstermiĢtir. Onun bu görüĢleri Tabatabâî tarafından da benimsenmiĢtir643

. Bunların yanında Mevdûdî, Musa Cârullah, Âmine Wedud, ÂiĢe Abdurrahman, Süleyman AteĢ, Bayraktar Bayraklı, Hidayet ġevkatli Tuksal gibi

639 Elmalılı, Hak Dini, II/1269-1276.

640 Ârâf 7/20- 22.

641 ġimĢek, Hayat Kaynağı, ss. 347- 350.

642 Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, IX/131.

isimler de kaburgadan yaratılma görüĢüne katılmamakta ve bu görüĢü eleĢtirmektedirler644

.

Ġnsanın yaratılıĢı ile ilgili bir diğer ayet-i kerimede ise “sizi bir tek candan

yaratan, kendisiyle mutlu olsun diye ondan da eĢini yaratan O‟dur. Erkek eĢiyle beraber olunca kadın hafif bir yük yüklenir, onu bir süre taĢır; hamileliği ağırlaĢınca rableri olan Allah‟a Ģu sözlerle yakarırlar: “Andolsun, bize kusursuz bir çocuk verirsen kesinlikle Ģükredenlerden olacağız!”645

buyurulmaktadır. Ayet-i kerimede nefs-i vahide kelimesi tek can olarak anlaĢılmıĢtır. Klasik dönem tefsirlerinde ise nefs-i vahide kelimesi Hz. Âdem olarak yorumlanmıĢtır.⁶⁴⁶ Râzî bu ayet-i kerimenin tefsirinde nefsi vahide kelimesine can-öz anlamı vermiĢtir.⁶⁴⁷ Diyanet Kur‟an Yolu Tefsirinde ise, erkek ile kadının yaratılıĢtaki eĢitlik, erkeğin kadına karĢı hissettiği duygusal ilgi, çocuğun doğması kısaca anlatılmıĢ, insan soyunun çoğalma sürecine vurgu yapılarak insanın yaratılıĢına daha iliĢkin daha kapsamlı bir açıklama getirilmiĢtir648

.

Kur‟an-ı Kerim‟de nefsi vahide ibaresi geçen bir diğer ayet-i kerime ise Zümer suresinde “O sizi bir tek nefisten yaratmıĢ, sonra ondan eĢini de var etmiĢtir;

hayvanlardan da sizin için sekiz eĢ lutfetti. Sizi annelerinizin karnında üç karanlık içinde türlü yaratılıĢ safhalarından geçirerek yaratmaktadır. ĠĢte bu yaratıcı, rabbiniz Allah‟tır. Hükümranlık O‟nundur; O‟dan baĢka tanrı yoktur. Buna rağmen nasıl olup da hakikatten uzaklaĢabiliyorsunuz?”649‟dir. Bu ayet-i kerimede nefsi vahideden müfessirler yukarıdaki ayet-i kerimelerden anladıkları Ģekilde Hz. Âdem‟i ya da ilk can ve öz kavramlarını anlamıĢlardır.650

Allah (cc) insanı bir erkek (Âdem) ve bir kadından yaratmıĢtır. Allah (cc), ayet-i kerimelerde Âdem‟in topraktan eĢininin ise Âdem‟in aslından yaratmıĢtır. Ġnsanlık böylece Âdem‟in aslından vücuda gelmiĢtir. Bu yoruma göre bütün

644 AteĢ, Süleyman, Yüce Kur‟an‟ın ÇağdaĢ Tefsiri, II/189; Tuksal, Hidayet ġevkatli, Kadın KarĢıtı Söylemin Ġslam Geleneğindeki ĠzdüĢümleri, Otto Yayınları, 4. Baskı, Ankara 2012, s.69; Bayraklı, Bayraktar, Yeni AnlayıĢın IĢığında Kur‟an Tefsiri, Ġstanbul 2005, V/19-24.

645 Ârâf 7/189.

646 Taberî, Câmiu‟l-Beyân, IX/143; Kurtubî, el-Câmi‟ li Ahkâmi‟l-Kur‟an, VII/337; ġevkânî, Fethu‟l-Kadîr, II/313

647

Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, XV/86-87

648 Karaman vd, Kur‟an Yolu Tefsiri Tefsiri, II/504-505.

649 Zümer 39/6.

insanların aslı aynı maddeden aynı, özden-cevherden yaratılmıĢtır. Hem biyolojik özellikler bakımından hem de kök bakımından insanlar arasında üstünlük değer ifade edecek ya da aĢağılık anlamına gelecek bir ifade söz konusu değildir. “Ey insanlar!

ġüphesiz sizi bir erkek ile bir diĢiden yarattık, tanıĢasınız diye sizi kavim ve kabilelere ayırdık, Allah katında en değerli olanınız O‟na itaatsizlikten en fazla sakınanınızdır. Allah her Ģeyi hakkıyla bilmektedir, her Ģeyden haberdardır”651

ayet-i kerimesinden ve yukarıda açıklanan insanın yaratılıĢı ile ilgili ayet-i kerimelerden erkeğin yaratılıĢ bakımından kadından üstün olduğuna iliĢkin çıkarım yapmak ya da kadının yaratılıĢ bakımından erkekten daha aĢağıda olduğuna iliĢkin yorum çıkarmak mümkün değildir. Kur‟an-ı Kerim, kavimler arası yaratılıĢ kaynaklı bir üstünlük olmadığına vurgu yaptığı gibi aynı zamanda insanı oluĢturan iki cins arasında da bir üstünlük olmadığına vurgu yapmaktadır. Cinsler arasındaki yaratılıĢ ve fıtrat farklılıkları erkeğe ve kadına yüklenen sorumluluk ve görevler bakımından anlaĢılmalıdır. Aynı zamanda din bakımından birbirlerinin kardeĢi olan iki cins yaratılıĢ hikmeti bakımından üstünlük ya da aĢağılık ile değil, sorumluluk ve görev dağılımı ile Allah (cc) huzurunda imtihan halindedirler.652

En‟âm suresinde “O, sizi bir tek nefisten yaratandır”653

ifadesi ile Allah (cc)

insanın yaradılıĢı hakkında tek nefis ifadesini kullanmıĢtır. Bu ayet-i kerimenin tefsirlerinde tek nefis kelimesinden Hz. Âdem'in kastedildiği belirtilmiĢtir.654

Süleyman AteĢ, klasik tefsirlerin aksine, nefsi “Hz. Âdem'den ve evrimleĢerek ikili cinsel üreme düzeyine ulaĢmadan önceki Ġnsanlığın eĢeysiz ilk kökeni veya genel olarak baba”, olarak açıklamıĢtır.655

Kur‟an-ı Kerim‟de Hz. Âdem‟in ve eĢinin yaratılıĢı hakkında ayrıntılı bir anlatım bulunmamaktadır. Ayet-i kerimelerde yaratılıĢın hikmeti ve özüne vurgu yapılmıĢ, yaratmanın ayrıntıları açıklanmamıĢtır. Bu nedenle de müfessirler insanın yaratılmasına iliĢkin açıklamalarında ayet-i kerime ve hadis-i Ģeriflerde ki ifadeleri ve kavramları farklı anlamları ile ayrıntılandırarak geniĢletmiĢlerdir. Ayrıca her müfessirin yaĢadığı dönemin kültür yapısı ve sosyal Ģartlarına bağlı olarak çevre

651 Hucurat 49/13.

652

Nisâ 4/34; Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, XX/233.

653 En‟âm 6/98.

654 Elmalılı, Hak Dini, III/1990-1995; Ġbn ÂĢûr, et-Tahrir ve‟t-Tenvir, VII/396-397.

etkilerine bağlı yorumlamalar yaptığı da anlaĢılmaktadır. Ġnsanın yaratılıĢına iliĢkin keyfiyetin tam olarak ayrıntıları ile anlaĢılması ve bilinmesinin insana ne kazandıracağı da ayrıca değerlendirilmelidir. Allah (cc) insanı iki cins olarak yaratmıĢ ve bu yaratılıĢın hikmetini birbirlerini tamamlamak olarak ifade etmiĢtir.656

Kur‟an-ı Kerim nazil olmadan önceki dini metinlerde Hz. Âdem‟in önce yaratıldığı, daha sonra Hz. Âdem uyurken eĢi Havva‟nın onun sol kaburga kemiğinden yaratıldığı açıklanmıĢtır657. Bu açıklama insanın yaratılıĢı ile ilgili Nisa suresi 1. ayet-i kerimesi ile motomot aynı olmamakla birlikte hadis-i Ģerifte “kadınlar hakkında hayrı tavsiye ediniz. Çünkü kadın eğri kaburga kemiğinden yaratılmıĢtır. Kaburga kemiğinin en eğri kısmı baĢ tarafıdır. Onu doğrultmaya çalıĢırsan kırarsın, hali üzere bırakırsan, öyle eğri kalır. Kadınlar hakkında hayrı tavsiye ediniz”658

ifadesi ile kaburga kemiğinden yaratılma ve bu yaratılıĢın hikmetine vurgu yapılmıĢtır. Hadis-i Ģerifteki bu anlatım bize erkeğin kadına nasıl davranması gerektiğine ve kadının fıtratına dair açıklama yapmaktadır.

Kur‟an-ı Kerim‟de ayet-i kerimelerde ve Hz. Peygamber (sav) hadis-i Ģerifde insanın yaratılıĢ hikmetine ve fıtrı özelliklere vurgu yapmıĢtır. Ancak dönemsel tartıĢmalar ve Ġslâma Kur‟an-ı Kerim‟de erkeğin kavvâm olması ve önce yaratılması eleĢtirileri, bu nedenle de kadının ikincil olduğu iddiasına cevap vermek isteyen müfessirlerin insanın yaratılıĢının esası yerine eleĢtirilere cevap vermek zorunluluğu ile yorumlar getirdikleri anlaĢılmaktadır.

Kadının erkekten üstün olduğunu savunan feminist düĢüncede, erkeğin yaratılıĢ nedeni ile üstün görüldüğü ve önce erkeğin yaratılmasının bir üstünlük nedeni olarak anlaĢılması gerektiğini ifade edilmiĢtir. Kur‟an-ı Kerim‟de erkek algısı ve erkeğin yaratılması konularında klasik dönem tefsirlerindeki yorumlar bu değerlendirmelerin yapılmasında etkili olmuĢtur. Bununla birlikte ayet-i kerimelerdeki ifadelerin farklı anlamlandırılması Ġslamın erkek algısına yönelik

656

Taberî, Câmiu‟l-Beyân, VI/339-342; Kurtubî, el-Câmi‟ li Ahkâmi‟l-Kur‟an, V/2; Ġbn-i Kesîr, Tefsiru‟l-Kur‟ani‟l-Azîm, II/256; ġevkânî, Fethu‟l-Kadîr, II/81.

657 Tekvin, II/21.

eleĢtirilere neden olmuĢtu. 659 Bu görüĢler iddialarını delillendirirken ayet-i kerimelerde geçen nefs ve zevc kelimeleri üzerinde yoğunlaĢmıĢlardır.

Nefs kelimesinin gramer bakımından diĢil olduğu bu nedenlede müennes zamir aldığı, ancak kavram olarak diĢil ya da eril olmadığını değerlendirmiĢlerdir. Zevc kelimesi ise gramer bakımından eril olmasına karĢın kavram olarak hem eril hem de diĢil olarak kullanılmıĢtır. Nefsi Vahide ibaresinin Hz. Âdem olduğuna iliĢkin bir iĢaret olmadığını Havva kelimesinin ise Kur‟an-ı Kerim‟de geçmediği Âmine Wedûd Muhsin ifade etmektedir. O‟na göre; Ġnsanın yaratılıĢı cisiyet terimleri ile ifade edilmemiĢtir.⁶⁶⁰ Bu görüĢ ve açıklamalar ayet-i kerimelerin açıklamalarında yer verilen müfessirlerin yorumlarının çoğuna aykırılık göstermektedir. Burada Fazlu‟r-Rahman‟ın izinde olduğu iddiası ile Kur‟an-ı Kerime evrensel hidayet gayesi gözeterek yaklaĢtığını ifade etmesi bakımından Âmine Wedûd‟un görüĢlerine yer verilmiĢtir. Biri diğeri için vazgeçilmez hayat arkadaĢıdır. Ġbadet ve muamelelerde cinsiyet ayrılığından doğan önemsiz bazı farklar dıĢında, dinî görev ve sorumluluklarda kadın-erkek eĢitliği esastır. Ġnsan olarak kadın ve erkek aynı değere sahip olsa da cinsiyet farklılıkları açısından aynı değildirler. Bu konuda modernliğin öne çıkardığı ana unsur eĢitliktir. Kur'an'da ise bunun karĢılığı eĢdeğerlilik ve tamamlayıcılıktır. Kadın-erkek, hem biyolojik açıdan hem de sosyokültürel konumları ve rolleri açısından eĢit değil eĢdeğerdir.661

Ġranlı gazeteci Fetna Ayt ise, feminist bir yaklaĢımla Kur‟an-ı Kerim‟de insanın yaratılıĢı ve erkeğin önce yaratılmasına ve bu bağlamda kavvâm olarak anlatılmasına eleĢtiriler getirmektedir. Ona göre; erkeğin önce yaratılması erkeğe üstünlük verilmesi anlamanı gelmekte, kadın sadece erkeğe hizmet için varolan bir meta olarak görülmektedir. YaratılıĢta öncelik sonralık sırasının bir üstünlük ve iktidar aracı olarak anlaĢılması gerektiğini değerlendirmiĢtir.662

659

Köse, Ümmühan, Ġlahiyat ve Ġslami Ġlimler Fakültelerinde Görev Yapan Kadın Akademisyenlerin Ġslam Feminizmine YaklaĢımları (Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2020, ss. 78-83.

660 Wedûd Muhsin, Kur‟an ve Kadın, ss. 48- 49.

661

Köse, Saffet, Genetiğiyle OynanmıĢ Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu, Mehir Vakfı Yayınları, Konya 2014, s. 131.

662 Sabbah, Fetna Ayt, Ġslamın Bilinçaltında Kadın, (Tercüme: AyĢegül Sönmezay), 2. Baskı, Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul 1995, ss. 100-102.

Bu görüĢ ve değerlendirmeler Kur‟an-ı Kerim‟de erkek algısını anlamak için öncelikle ayet-i kerimeleri anlamak yerine ayet-i kerimeleri eleĢtirilere karĢı savunmak ya da feminist teoriye göre yorumlaması neticesinde ortaya çıkmıĢtır. Dinin anlaĢılmasında birinci kaynak olarak Kur‟an-ı Kerim ve hadis-i Ģeriflerin öncelikle anlaĢılması yerine çağın fikir akımları ile birlikte yorumlanması Kur‟an-ı Kerim‟in erkeğe verdiği görev ve sorumlulukların anlaĢılmasını zorlaĢtırmaktadır. Kur‟an-ı Kerim insanın kökünün tek bir nefisten yaratıldığını, insanın özünün-cevherinin aynı olduğunu açıklamıĢtır. Ġnsan türünü oluĢturan kadın ve erkek cinsleri arasında ayrım ve üstünlük ifade eden bir açıklama ayet-i kerimelerde olmamasına karĢın, feminist yorum yaratılıĢ sırasını ve erkeğin yükümlülüklerini bir üstünlük olarak algılamıĢtır. 663

Bu algının bilimsel olarak bir delili olmadığı kendi açıklamalarından görülmekte, sadece slogan olarak önce gelen iktidar sahibidir cümlesi ile ifade edilen maddeci bir bakıĢ açısı getirilmiĢtir. Kur‟an-ı Kerim ise insanın var oluĢuna (erkek ya da kadın) maddi varlık olmasının ötesinde hikmet ve manevi yönü ile daha aĢkın anlamlar yüklemiĢtir. Bu değerlendirmelere göre; iki eĢten yaratılan insanlığın arasında cins ayrımı ya da üstünlük/düĢüklük değerlendirmeleri yapılması ayet-i kerimelerin anlam derinliğine uyumlu değildir. Kur‟an-ı Kerim insanın yaratılıĢı ile ilgili ayet-i kerimelerde insanlığına; sorumluluk ve karĢılıklı anlayıĢ ile imtihan görevi vermektedir. Bu ayet-i kerimelerden kadının ikincil olduğuna iliĢkin çıkarımlar yapmak, feminist düĢüncenin kendi fikirlerini ayetler ile söyleme çabası olarak görülmüĢtür. Ġnsanın yaratılıĢ özellikleri bakımından kadın ile erkek arasında eĢitlik olması gerektiği ifadesi yanlıĢtır. Anatomik ve fizyolojik bakımdan iki cins arasında ciddi farkların bulunduğu bilindiği gibi, duygusal bakımdan da iki cins farklı yaratılmıĢtır.664

Bu nedenle de Kur‟an-ı Kerim, kadın-erkek arasındaki ayrılıkları eĢitlik kavramı ile değil adalet ve sorumluluk kavramları ile açıklamaktadır. Ġnsanın yaratılıĢına iliĢkin anlatıların üstünlük gerekçesi olarak değerlendirilmesi mümkün görülmemiĢtir. Kur‟an-ı Kerim hem erkeği hem de kadını bazı yönleri ile eksik bazı yönleri ile üstün olarak tanımlamaktadır.665

Bu tanımlama aynı zaman da iki cinsin

663 GannuĢî, Kadın, s. 10.

664 Köse, Genetiğiyle OynanmıĢ Kavramlar, s.137.

birbirine ihtiyacı olduğu ve birbirini tamamladığı Ģeklinde de anlaĢılmalıdır. Yukarıda açıklanan ayet-i kerimelerde iki cins arasında eĢdeğerlik ve tamamlayıcılık