Eğitim-Öğretim Alanında Erkek

Eğitim kavramı; tahsil, terbiye, maarif, talim kelimeleri ile aynı anlamda kullanılmaktadır.557

Ġlim, yaĢam ve sanat için gerekli bilgileri öğretme iĢi öğretim olarak tanımlanmaktadır.558

Bu tanım ve kullanımlarda eğitim ve öğretim de insan yaĢamının bütününü kapsayan bir yaklaĢım görülmektedir. Öğretim insana bilginin öğretilmesi olarak daha somut bir yaklaĢımı ifade ederken, eğitim bilginin özümsenmesi ve davranıĢ haline getirilmesi olarak açıklanmaktadır. Bu yönü ile eğitim bilginin Ģuura dönüĢmesini ve bireyin olgunlaĢmasını sağlayabilmektedir. Eğitim genel anlamı ile gençlerin, çocukların ya da yetiĢkinlerin hayata hazırlanma etkinliklerini ifade etmektedir. Ġnsanın zihin ve ahlak eğitimi ile yeteneklerinin formal ya da informal biçimlerde sistematik olarak geliĢtirilmesi çabaları eğitim olarak tanımlanmaktadır.559

Kur‟an-ı Kerim‟de; eğitim-öğretim, bilim ve düĢünce konuları ile ilgili; insanın kendisini tanımasını emreden 350, insanı yeryüzünü araĢtırmaya teĢvik eden 50, eğitim-öğretim ve deneye dayalı bilimleri (fizik, kimya, astronomi, biyoloji, tıp vb.) iĢaret eden takribi 750 ayet-i kerime bulunmaktadır. Diğer yandan akıl ve aklı kullanmayı tavsiye eden 65, cehaleti, bilgisizliği yeren 25 ayet-i kerime bulunmaktadır. Bu veriler Ġslâm dininin bilim, araĢtırma, eğitim-öğretim ve insan aklına verdiği önemi göstermektedir.560

Hz. Peygamber (sav)‟de nübüvvet görevi sırasında Kur‟an-ı Kerim‟in ayet-i kerimelerde emrettiği Ģekilde eğitime büyük önem vermiĢtir. Vahyin Müslümanlara öğretilmesi, insanların günlük yaĢamına iliĢkin eğitim ihtiyaçlarının sağlanması için müesseseler oluĢturulmuĢtur.561

Kur‟an-ı Kerim ilk vahiyden itibaren eğitim-öğretim hakkında açıklamalarda bulunmuĢtur. “Yaratan rabbinin adıyla oku! O, insanı ataktan (asılıp tutunan

zigottan) yaratmıĢtır. Oku! Kalemle (yazmayı) öğreten rabbin sonsuz kerem

557 Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, s. 369.

558 Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, s. 1039.

559

Kayadibi, Fahri, “Kur‟an‟ın Eğitim, Bilim ve AraĢtırmaya Verdiği Önem”, Ġstanbul Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi S. 14, Y. 2006, ss. 1-15.

560 Âl-i Ġmrân 3/191; Kayadibi, agm, s. 1-15.

sahibidir.0, insana bilmediklerini öğretti”⁵⁶² ayet-i kerimesi ile baĢlayan vahiy Hz.

Peygamber (sav)‟e ve O‟nun Ģahsında tüm müslümanlara okumayı emretmiĢ, onları kalemle yazmaya ve ilimde geliĢip yetkinleĢmeye teĢvik etmiĢtir. Vahyin oku emriyle baĢlaması ve yanı ifadenin iki kez tekrar edilmesi, okumaya ve ilme Allah (cc)‟ın verdiği önemi göstermektedir. Kur‟an-ı Kerim, insanı varlığın yaratılıĢ amacı ve anlamını kavrayabilmesi bakımından diğer canlılardan ayırmaktadır.563

Hz. Peygamber (sav)‟e; Allah (cc)‟ın adıyla, vahyi ve evreni okuması emredilmiĢtir. Ayet-i kerimede; okumanın nasıl yapılması gerektiği açıklanmıĢtır. Bu açıklamada; Allah (cc)‟ın adı ile okunması, okuma ve yazmanın birlikte zikredilmesi ve okuma yazma bilmeyen peygamber (sav)‟e okumasının ısrarla emredilmesi dikkat çekmektedir. Peygamber‟e okuma-yazma bilmemesine karĢın, oku emrinin ısrarla tekrarı buradaki okumanın, yazılı metni okumanın dıĢında, insanı ve çevreyi okumak (incelemek ve anlamak) olarak anlaĢılması gerektiğini düĢündürmektedir.564

De ki:

“Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl iz„an sahipleri bunu anlar”⁵⁶⁵ ayeti-i kerimesinde bilginin önemi vurgulanmıĢtır. Buradaki bilme ifadesi, Allah (cc)‟ı, kendini ve çevreyi bilmek olarak ilmi ifade etmektedir.566

Müslümanlara Allah (cc) “Rabbim, ilmimi arttır”⁵⁶⁷ diye dua etmeyi öğütlemiĢtir. Ġlim ehlinin davranıĢları hakkında ayet-i kerimelerde saygınlık ve değere iliĢkin ifadeler yer almaktadır.568

Bu ifadelerde ayet-i kerimenin nüzul sebebinden anlaĢıldığına göre; ilim ehline özel muamele edildiği anlaĢılmaktadır. Hz. Ġbrahim kavmini hidayete davet ederken, ilim ile doğru yolu bulmayı birlikte zikretmiĢ ve onları akıl ve bilgiye dayalı deliller ile ikna etmeye gayret etmiĢtir.569

Kur‟an-ı Kerim‟de ilim; namaz, zekât ve ahiret gününe iman konuları ile birlikte zikredilmektedir.570

Bu ayet-i kerimelerden anlaĢıldığına göre; iman ve ibadet olmadan ilim insanın kurtuluĢunu

562

Alak 96/1-5.

563 Bakara 2/31

564 Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, XXXII/23; Kurtubî, el-Câmi‟ li Ahkâmi‟l-Kur‟an, XIX/ 127.

565

Zümer suresi 39/9.

566 Ġsfahânî, el-Müfredât, s. 343; Ġbn. Manzur, Lisânu‟l-Arab, XII/417; Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali (816/1413), Kitâbu't-Ta'rîfât, Dâru'l-Ma'rife (thk. Âdil Enver Hıdır), 1. baskı, Beyrut 2007, s. 103.

567 Tâ-hâ 20/114; Ġbn ÂĢûr, et-Tahrir ve‟t-Tenvir, XVI/317; Karaman vd, Kur‟an Yolu Tefsiri Tefsiri, III/556-557.

568

Mücadele,104/11; Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, XXIX/268-269; Elmalılı, Hak Dini, VII/4790-4797; Derveze, et-Tefsîru‟l-Hadîs, X/106-109.

569 En‟âm, 6/80; Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, XIII/43; Ġbn ÂĢûr, et-Tahrir ve‟t-Tenvir, VI/318.

sağlayacak bir değer olmamaktadır.571

Hz. Peygamber (sav)‟in ilmin önemini, mahiyetini ve değerini açıklayan hadis-i Ģerifleri bulunmaktadır.⁵⁷² Ġlim amel birlikteliği de hadis-i Ģeriflerde vurgulanmıĢtır. Ġnsanın Allah (cc)‟a kul olmasını engelleyen bilgi geçici amaçlara ulaĢmayı sağlayabileceği ancak hidayete vesile olmayan erdemsiz bilginin eksik kalacağı belirtilmiĢtir.573

Rahman suresinde bilginin kaynağı olarak Allah (cc) gösterilmektedir. “Kur‟an‟ı Rahman öğretti. Ġnsanı O yarattı. Ona anlama ve anlatmayı

öğretti”574

ayetleri ile insana kendisini ve çevresini anlama, anlamlandırma ve anlatma yeteneğinin verildiği ifade edilmektedir.⁵⁷⁵ “Ve Âdem'e bütün isimleri

öğretti. Sonra bunları meleklere gösterip “Sözünüzde doğru iseniz Ģunların isimlerini bana söyleyin” dedi. Seni tenzih ederiz! Bize öğrettiğinden baĢka hiçbir bilgimiz yoktur. En kâmil ilim ve hikmet sahibi Ģüphesiz sensin" cevabını verdiler”⁵⁷⁶

ifadelerinde insanın ve diğer yaratılmıĢların bilgi kaynağının Allah olduğu belirtilmektedir. Bu bilgi Hz. Âdem‟in yeryüzünde halifeliğinin de nedeni olarak gösterilmiĢtir.577

Ġslâm tarihi boyuncu Hz. Peygamber (sav)‟in mü‟min bir toplum oluĢturmak gayesi ile ilme, eğitim ve öğretime önem verdiği görülmektedir. Onun hem uygulamalarında hem de sözlerinde; bilgi, öğrenme, öğretme, öğrenci ve öğretmen kavramlarına iliĢkin açıklama ve pratikler bulunmaktadır. Peygamberlik görevi ile eğitimcilik görevini birlikte değerlendirildiğini anlatan hadisler bulunmaktadır.578

Vahyin ilk döneminden itibaren ayet-i kerimelerin yazılmasına, öğrenilmesine, korunması için düzenlemeler yapılmıĢ, Dârü‟l-Erkam‟a bir eğitim-öğretim merkezi özelliği kazandırılmıĢtır. Hz. Peygamber (sav), hicretten iki yıl önce Mekke‟ye gelip Akabe mevkiinde Müslüman olan Medineli Müslümanların eğitimi için, onlara Kur‟an-ı Kerim‟i ve Allah (cc) dinini öğretmek için öğretmen görevlendirmiĢtir.

571 Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, XI/113.

572 Tirmîzî, “Ġlim”, 19; Buhârî, “Ġlim” 10.

573

Müslim, “ez-Zikir ved'du'â”, 73; ibn Mâce, “Mukaddime Dua”, 2,3; Dârimî, “Mukaddime”, 29, 34; Ġslâm‟da ilmin yeri ve müslümanlann bilime katkıları konusunda bilgi için bk. Kutluer, Ġlhan “Ġlim”, DĠA, XXII/109,414; Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, XXVI/250.

574 Rahman 89/1-4.

575 ZemahĢerî, el-KeĢĢâf, IV/49; Râzî, et-Tefsîru‟l-Kebîr, XXIX/84; Ġbn ÂĢûr, et-Tahrir ve‟t-Tenvir, XXVII/116.

576 Bakara 2/31-32.

577 Ġbn ÂĢûr, et-Tahrir ve‟t-Tenvir, I/402.

Hicretten sonra ise Medine‟de Hz. Peygamber‟in ilk iĢi, bir ibadet mahalli olmasının yanında, aynı zamanda eğitim-öğretim merkezi olan, Mescid-i Nebevî‟yi inĢâ etmek olmuĢtur. Mescid‟in bitiĢiğinde “Suffe” adı verilen bölüm eğitim öğretim için ayrılmıĢtır.579

SavaĢ esirlerinin Müslüman çocuklara okuma yazma öğretmeleri karĢılığında fidye parasından muaf tutularak serbest bırakılması eğitime verilen önemin göstergelerinden birisi olarak değerlendirilebilir. Aynı olayda Müslüman olmayan kiĢilerden de ilim öğrenilebileceği anlaĢılmaktadır.580

Hz. Peygamber, Mescid-i Nebevî‟ye ilim öğrenmek için gelenleri, Allah yolunda mücâhede edenlerle bir tutmuĢtur.581

Hz. Peygamber (sav) eğitim öğretimden yararlanma konusunda kadın-erkek, hür-köle ayrımı yapmadan toplumun tüm bireylerinin eğitimini hedeflemiĢtir.582

Sahabeden Muaviye b. Hakem Sülemî, “Ben Resûlullah‟tan daha güzel eğitim veren bir öğretmen görmedim. Beni ne azarladı, ne dövdü ve ne de hakaret etti” ifadeleri ile Hz. Peygamber (sav)‟in eğitimcilik özelliklerini açıklamıĢtır.583

Hz. Peygamber (sav)‟in eğitim uygulamalarında muhataplarının yaĢı, hazırbulunuĢluk seviyesi konularına dikkat ettiği görülmektedir. Allah (cc)‟ın emirlerini açıklarken konuları sebep sonuçları ile birlikte anlatması, anlatımında benzetmelere ve örneklere yer vermesi ve konuĢurken beden dilini kullanması O‟nun eğitimcilik özelliklerini göstermektedir. Meseleleri konuĢurken, tartıĢma ve çekiĢmeye neden olacak söz ve davranıĢlardan kaçınarak öğrenmeye ve çözüme odaklı yaklaĢımları görülmektedir. Müslümanlara Allah (cc)‟ın emirlerini açıklarken aĢamalı bir eğitim metodu belirlemesi, kendisini dinleyenlere değer verdiğini göstermesi, muhataplarını teĢvik ve taltif etmesi onun eğitimciliğinin güzel örnekleridir.584

Kur‟an-ı Kerim Müslümanlara, ayet-i kerimelerde eğitim, öğretim ve bilime önem verilmesini emretmiĢtir. Ġnsanın kendisini, çevresini ve evreni tanıması için önerilerde bulunulmuĢtur. Hz. Peygamber (sav)‟in uygulamalarında Kur‟an-ı

579 Ġbn Hanbel, V, 315

580 Ġbn Sâ‟d, Tabakât, VIII/65.

581 Ġbn Hanbel, II, 418.

582

Buhârî, I, 33; Ġbn Hanbel, IV, 395, 402, 414.

583 Ġbn Hanbel, V, 447-448; Müslim, I, 381; Dârimî, s. 353-354.

584 Ebû Gudde Abdulfettah, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metodları, (Çeviren: Enbiya Yıldırım), Takdim Yayınları, Ġstanbul 1998, ss. 45-48.

Kerim‟deki emirler bize pratik olarak gösterilmiĢtir. Sahabelerin örnek hayatlarında da eğitim öğretime iliĢkin güzel örnekler bulunmaktadır.585Allah (cc) katında bilginin kaynağı vahiy‟dir. Bu nedenle Müslümanların eğitim öğretim çalıĢmaları vahyin klavuzluğunda gerçekleĢmelidir.

Kur'an, önce aklı kullanarak düĢünen ve araĢtırma yapan bir toplumu hedeflemektedir. Zaten insan, Allah'ın varlığına ve birliğine ait delilleri müspet ilimlerle araĢtırarak imanın zirvesine ulaĢabilir. Bu noktada iman, bilimsel araĢtırma yapmayı gerektirir. Akıl Müslümanlar için kıymetli olmakla birlikte mutlak bir ölçü değildir. Müslüman erkek Kur‟an-ı Kerim ve Hz. Peygamber (sav)‟in uygulamalarına göre hayatlarının her aĢamasında ve zaman-mekân ayrımı olmaksızın eğitimci olmak durumundadır. Bu eğitimcilik görevi sırasında; muhataplarına karĢı merhametli, yumuĢak kalpli olunması gerekir. Ġnsanların iĢlerini kolaylaĢtırmalı, zorlaĢtırmamalı, hayatın öğrenilmesinde ve öğretilmesinde insanlara güzel muamelede bulunmalıdır.